Marek Nienałtowski
Koło na książki w bibliotece książęcej w Oleśnicy w XVII w.

Na Międzynarodowej Konferencji Naukowej "Czeska historia Śląska. Ze szczególnym uwzględnieniem Oleśnicy i Księstwa Oleśnickiego (Oleśnica, Zamek, 6-8 kwietnia 2017 r.) prof. Wojciech Mrozowicz miał ciekawe wystąpienie o bibliotece książęcej w zamku oleśnickim i m.in. wspomniał o istnieniu w niej koła na książki, które było, jak sądzę, wielką rzadkością w bibliotekach książęcych. Musiałem poczekać do ukazania się drukowanego sprawozdania z konferencji i tam na str. 315 [1] przeczytałem, że wśród wyposażenia dawnej biblioteki (czyli tej z czasów Sylwiusza Fryderyka przed 1697 r.) znajdowało się "koło na książki" (Bücher-Rad, Bookwheel), inna nazwa "Koło do czytania".

Po co je używano. Studiując jakieś zagadnienie, należało sięgać do kilku książek. One były ciężkie
i codzienne przenoszeniu kilku stanowiło problem. Jednocześnie wtedy książki ulegały szybszemu zużyciu. Dlatego szukano sposobu, aby wszystkie księgi dotyczące jakiegoś wybranego zagadnienia były na wyciągnięcie ręki i jednocześnie otwarte na potrzebnej stronie. Po to powstały koła do czytania.

Prof. Mrozowicz podał, że koło oleśnickie wykonał rzemieślnik z Ligoty Małej. Musiał być on wybitnym fachowcem w dziedziny mechaniki (znać i umieć wykonywać przekładnie zębate) lub mieć dokładny plan innego koła. Drugą zagadką, jak mi się wydaje, pozostaje fragment zdania "...jednorazowo mogło być na nim rozłożonych 12 foliantów... ". Foliant to jest księga dużych rozmiarów (powyżej 35 cm). Czy to oznacza, że koło miało 12 pulpitów? Największe koło znane w historii miało 10 pulpitów i musiało być wysokie. Gdyby koło zrobić szersze, mogłoby mieścić na pulpicie dwa folianty i wówczas mieściło tylko 6 pulpitów, co było prawie normą w kołach do czytania. Można sądzić, że w Oleśnicy istniało koło szerokie na dwa folianty.

Przykład takiego koła znajduje się w Bibliotece księcia Augusta w Wolfenbüttel. Można sądzić, że wzorzec do oleśnickiego koła mógł pochodzić właśnie z tej biblioteki, jako będącej najbliższej (także były stosowane we Francji i Włoszech, a nawet w Chinach).


Koło do czytania. Widać, że łatwo zmieszczą się na jednej półce po dwa folianty.
Rekonstrukcja koła z 1625 r., znajdującego się wówczas w tej bibliotece.
Źródło: https://de.wikipedia.org/wiki/Ramellis_B%C3%BCcherrad#/media/File:Wolfenb%C3%BCttel_-_Herzog_August_Bibliothek_-_B%C3%BCcherrad.jpg


Widok z boku.
Źródło: https://twitter.com/erik_kwakkel/status/406404026780372992

Układ kół zębatych w powyższym kole. Ilość kół zewnętrznych odpowiada ilości pulpitów.
Źródło: https://de.wikipedia.org/wiki/Ramellis_B%C3%BCcherrad#/
media/ File:HABGlobensaal.jpg
Rekonstrukcja mechanizmu w ramach prac studentów
z Chicago. Widać, jak trudne zadanie miał stolarz z Ligoty Małej. Źródło: https://voices.uchicago.edu/madeatlogan/2016/05/12/aris-book-wheel/

Chcąc poznać różnorodne koła do czytania założyłem na Pintereście dział im poświęcony.

Praca koła - Filmik z youtube

Najbardziej znany jest rysunek koła włoskiego inżyniera wojskowego kapitana Agostino Ramelli, który projektował machiny oblężnicze. W 1558 r. przedstawił koło do czytania w swojej książce zatytułowanej "Różne i genialne maszyny kapitana Agostino Ramellego". Rysunek pokazano niżej.

https://www.mhpbooks.com/agostino-ramellis-book-wheel/

Widać na ilustracji, że czytelnik obracając kołem, dociera do właściwej książki i zawsze ma ją ustawioną do czytania. Z prawej pokazano układ kół zębatych dla 6 pulpitów, chociaż rysunek pokazuje jakby ich było 8. Na podłodze leży oś koła i dalej pulpit w wałkiem kończącym się kołem zębatym.

Być może, rzemieślnik z Ligoty Małej wykonał przekładnię stosowaną w ówczesnych mechanizmach młynów, w których zamiast typowych zębów były drewniane kołki wbijane w otwory na kołach. Przykład takiego koła odtworzono w 2009 r. Widać z ilości kół, że ma 8 pulpitów.

Literatura

  1. Mrozowicz W., Księgozbiory książąt oleśnickich - zarys historii, pozostałości, w: Czeska Historia Śląska, red. Mrozowicz W., Katowice - Oleśnica 2017
  2. Nienałtowski M. Kola do czytania. Pinterest

Od autora • Lokacja miastaOleśnica piastowskaOleśnica PodiebradówOleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r.Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstwDrukarnie NumizmatyKsiążęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla OleśnicyArtyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje • BibliografiaLinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI