Medal ślubny księcia Chrystiana Ulryka i Marii Sybilli. Ślub odbył się jak napisano na medalu 27 października 1683 r. Widocznie odbył się dzień później [4]
Marek Nienałtowski
Pałac w Sibyllenort (Szczodre) w latach 1692-1792
10.03.2021 r.
Książe Chrystian Ulryk żenił się 4 razy. Pierwsza żona Anna Elżbieta zmarła w 1680 r. Drugą została 16-letnia Sybilla Maria von Sachsen-Merseburg (książę był 15 lat starszy). Ślub odbył się 28 października 1683 r. w Doberlug. Księżna miała wychowywać dwie córki męża z pierwszego małżeństwa, rodzić co roku dzieci, w tym przynajmniej podarować mężowi jednego zdrowego chłopca - następcy na książęcym stolcu.
Medal ślubny księcia Chrystiana Ulryka i Marii Sybilli. Ślub odbył się jak napisano na medalu 27 października 1683 r. Widocznie odbył się dzień później [4]
Niżej pokazane awersy dwóch medali przedstawiających księcia i księżną.
 |
 |
|---|---|
Książę Chrystian Ulryk [7] |
Księżna Sybilla Maria. Na rewersie znajdują się herby księstwa wirtembersko-oleśnickiego i Sachsen-Merseburg [7] |
Księżna Sybilla raczej nie była zachwycona mężem, do Bierutowa przyjechała 8 miesięcy po ślubie, potem zaczęła rodzić dzieci i szukać powodów do wyjazdów z Bierutowa. Aby dać żonie nieco wolności, jednocześnie mieć ją blisko Bierutowa - książę kupił w 1685 roku, za 2500 talarów posiadłość Neudorf pod Oleśnicą (od Balthasara Wilhelma von Gaffron). Tam zaczął budować letni pałac (Lusthaus) wraz z pierwszym ogrodem w stylu francuskim na Śląsku. Jeśli chodzi o styl architektoniczny - był to jeszcze renesansowy, a może - już barokowy. W tym względzie niemieccy jak i polscy historycy są podzieleni. Budowę pałacu, ogrodu i fosy zakończono w 1691-1692 r.
Szczodre. Pałac i ogród. Widok perspektywiczny. Akwaforta J. Oertla według rysunku C. Jendricha. 1692 r.
Własność: BUWr. Oddział Starych Druków, sygnatura 369691
Ogród ten miał być piękny i cieszyć wzrok właścicieli oraz odwiedzających. Odmiennie od innych ogrodów nie widać w nim choćby ptaszarni ani nawet fontanny. Ogród i pałac otoczała nawodniona fosa po której pływały łódki, woda do niej trafiała z potoku Dobroszyckiego. Pomimo istnienia fosy - teren ogrodu był otoczony wysokim płotem.
 |
|---|
Powiększenie rysunku pałacu. Widać dwa kominy - prowadzące z dwóch kuchni umieszczonych na parterze.
Dom nie był zimą ogrzewany. Na dachu nad weściem umieszczono zegar |
W lewym rogu kartusz z napisem: Wahre eigentliche Abbildung
des Fürstl: Württenb: Oelßnl:
Bernst: neuerbaueten hauses Sibyllenorth,
wie solches sich von der Seitgegen Septentrio,
mit dem darbey liegenden Lustgarten praesentiret. Przybliżone tłumaczenie: Prawdziwy obraz
niedawno wybudowanego pałacu w Sibyllenort przez księcia wirtembersko-oleśnicko–bierutowskiego,
przedstawiono pałac od strony północnego wejścia wraz z ogrodem wypoczynkowym
W tym czasie, oprócz pałacu z ogrodem w Szczodrem, powstawał duży i mały ogród książęcy w Bierutowie. Ponadto pałac z ogrodem w Gorzesławiu. Być może, że pałac w Gorzesławiu także był związany w Sybillą Marią, skoro w nim znajdował się jej duży monogram na wysokiej podstawie. Niewykluczone, że projektantem ogrodu w Szczodrem (jak i ogrodów wymienionych) był książęcy ogrodnik Georg Herbst. Na to może wskazywać umieszczenie powyższego rysunku (jak i tych z Bierutowa i Gorzesławia) w jego książce zatytułowanej Der Schlesischen Gärtners lustiger Spaziergang … wydanej w 1692 r. w Oleśnicy u Bockshammera [11]
 |
 |
|---|---|
Z lewej monogram księcia CV, z prawej - księżnej SM w Gorzesławiu. Zapewne podobne monogramy znajdowały się w wejściu do ogrodów w Szczodrem [11] |
|
Odlana w 1690 r, płyta z monogramem pary książęcej SM i CHV, pochodząca ze Szczodrego.
Nad wejściem do pałacu znajdowały się herby rodowe księcia i księżnej.
W 1791 r. powierzchnia parku wynosiła 7,37 ha. Budowa pałacu z parkiem kosztowała 7000 talarów. Pomiędzy 3 kwietnia 1691 r., a 25 lutego 1693 roku książę Ulryk na cześć żony zmienił nazwę wsi na Sibyllenort [9]. Księżna Sybilla rzadko w nim przebywała. Mieszkała z mężem w Bierutowie. Starała się rodzić dzieci poza Bierutowem - troje dzieci (w tym jeden syn) urodziło się w zamkach rodziców w Merseburgu i Dielitz. Kolejny syn urodził się w Zbytowej. Jedna z dziewczynek - we Wrocławiu. Między połogami odwiedzała, ze względu na zły stan zdrowia, kąpieliska Lądek (Zdrój) i Cieplice Śląskie - (Zdrój). Ostatnie dziecko urodziła w 1693 r., czyli przed śmiercią. Tylko w okresie od 11 sierpnia do 4 września 1693 r. przebywała z mężem w nowym pałacu. 28 sierpnia 1693 roku gwałtowna burza z piorunami, której towarzyszył potężny grad, obudziła i wstrząsnęła nerwową księżną. Ponieważ medyk z Wrocławia nie przybył - księżna wróciła 4.09.1693 r. do Bierutowa [9]., gdzie zmarła 19 października 1693 roku. Została uroczyście pochowana w Bierutowie w krypcie kościoła św. Katarzyny 25 listopada 1693 r., a następnie w 1700 r. przeniesiona do krypty książęcej w Oleśnicy. Zostawiła mężowi dwóch synów. Starszy z nich obejmie księstwo w 1707 r.
Fragment mapy P44_S24_424_BRESLAU z 1893 r. pokazujący zakupione miejscowości.
Strzałką pokazano miejsce rozmieszczenia pałacu
Po śmierci Sybilli Marii książę Chrystian Ulryk 24.05. 1694 r. kupił od Ernsta Jakuba von Audorf wieś Domaszczyn wraz z folwarkiem Klein Bruschewitz. Posiadał również rycerską część wsi Długołęka (była i kościelna). W 1699 r. książę musiał się zgodzić, że nie będzie się mieszał do spraw kościoła katolickiego i nie sprzeda wsi Domaszczyn ewangelikowi [6]. Księżna Julianna uczęszczała do kościoła w Bykowie, bo w Domaszczynie był tylko kościól katolicki. Mimo, że była ewangeliczką odnowiła kościół w Domaszczynie. Jeszcze na mapie Schreibera z 1790 r. Domaszczyn jest zaznaczony jako ziemia biskupów wrocławskich. 
We współczesnych opisach Szczodrego pisano, że pałac odwiedzali królowie Polski i elektorzy saksońscy August II i August III. Jest raczaj mało prawdopodobne, bo taka informacja istniałaby w każdej książce poświęconej Wirtembergom, szczególnie oleśnickim.
Potem książę żenił się dwukrotnie. Nie wspomina się, aby jego kolejne żony korzystały z pałacu w Szczodrem. Po śmierci Chrystiana Ulryka w 1704 r. pałacem zarządzał książę Karol (bierutowsko-dobroszycki), będący opiekunem niepełnoletniego Karola Fryderyka - następcę Chrystiana Ulryka [8]. W 1707 r. Karol Fryderyk obejmuje rządy w części oleśnickiej księstwa - w tym i pałac (portret z lewej). W 1709 r. ożenił się z Julianną Sybillą Karoliną i w 1712 r. podarował jej pałac w Szczodrem [2].
Nie wiadomo od kiedy dobra Sibyllenort wraz z pałacem były oddawane w dzierżawę. Wg Z. Frasa [5] rozpoczęto wynajmowanie w 1712 r. czyli wynajmującą była księżna Julianna Sybilla. Roczne zyski z dzierżawy wynosiły ok. 2, 5 tys. talarów. Pierwszym wzmiankowanym dzierżawcą był Chrystian von Rotenburg. potem w latach 1715 -1716 wspomina się Reginę Izabellę von Warmbrund. Ona opisała pałac jako miejsce nie nadające się do zamieszkania [5] i kiedy zmarła w 1716 r. zapewne księżna Julianna pałac wyremontowała i mieszkała w nim, aż do śmierci w 1735 r. Naturalnie, mieszkała w pałacu tylko latem. Po niej pałac odziedziczyła [2] jej siostra księżna Jadwiga Fryderka von Anhalt-Zerbst (1691- 1752) - portret z prawej [Wikipedia].
Obie siostry były związane wcześniej z Oleśnicą - spędziły w niej lata niemowlęce (ich ciotką była słynna księżna oleśnicka Eleonora Karolina, która zostawiła po sobie 1,5 mln dukatów długu). Jednocześnie ona odziedziczyła także po Julianie Sybilli pałac książąt oleśnickich we Wrocławiu, który sprzedała w 1739 r.
Nie wiadomo do kiedy Jadwiga Fryderyka była właścicielką pałacu w Szczodrem, czy aż do śmierci w 1752 r.? W historii jej życia nie wspominają o zaangażowaniu się w utrzymanie pałacu. Prawdopodobnie tak jak wrocławski pałac książąt oleśnickich - sprzedała go. Tylko komu i kiedy? Może w 1739 r. razem z pałacem we Wrocławiu. Księciu Karolowi Fryderykowi? Nie wiadomo w jaki sposób w 1744 r. pałac w Szczodrem trafił ponownie w ręce książąt wirtembersko-oleśnickich [2]. Nowy władca księstwa Karol Chrystian Erdmann nie był zainteresowany pałacem w Szczodrem. Odwiedzał go przy okazji częstych wyjazdów do Wrocławia, w którym pełnił funkcję namiestnika wojskowego w stopniu generała-lejtnanta. Bardziej zangażował się w budowę miejscowości Pokój, a Szczodre było dla niego tylko folwarkiem, który miał przynosić zyski.
Ogród i pałac w Sibyllenort wg. wg F.B. Wernera. Własność BUWr [10]. Rysunek pochodzi z wydania z 1774 r.,
a pokazana sytuacja może dotyczyć połowy XVIII w. Przyjmuje się, że rysunki z tego wydania są obarczone błędami
Widać, że ogród zachował kształt, natomiast stracił swoje poprzednie przeznaczenie - stał się bardziej użytkowy - miał przynosić zysk. Za ogrodem umieszczono oranżerię, a dalej zabudowania folwarczne. Przed głównym południowym wejściem umieszczono budynki, w których zapewne przechowywano powozy (widać szerokie wjazdy) oraz trzymano konie. Do wjazdu prowadziła szeroka aleja wysadzana drzewami. W innych, wcześniejszych wydaniach Wernera rysunek ogródu różni się od wyżej pokazanego.
 |
Po śmierci księcia Karola Chrystiana Erdmanna w roku 1792 władzę w księstwie oleśnickim objął mąż jego córki - książę Fryderyk August, Welf z linii brunszwicko-lüneburskiej. On dokonał odnowy i rozbudowy pałacu w latach 1793-1805. |
|---|---|
Książę Erdmann |
Dalej: Rozbudowa pałacu w Szczodrem przez księcia Fryderyka Augusta (olesnica.org)
Literatura