Z książki Hugo Saurmy z 1870 r. Widać inny "zwrot" haków
Z książki Otto Huppa z 1895 roku
Marek Nienałtowski
Zagadka herbu Bierutowa używanego przed 1945 r.
17.02.2009 r.
uzupełniono 25.07.2019 r.
Andrzej Woźniak w ciekawym artykule Herb miasta Bierutowa [4] napisał za M. Gumowskim „ ...herbem miasta Bierutów są trzy zakrzywione haki, między którymi znajdują się trzy gwiazdy. Herb taki widnieje na wszystkich prawie pieczęciach miejskich od XIV wieku z nieznacznymi tylko zmianami..." Dalej A. Woźniak pisze "Najdawniejsza znana pieczęć pochodzi z dokumentu z 10 lutego 1340 roku i przedstawia trzy haczyki z jednego koła wychodzące..." Dalej dodaje: W końcu XIV wieku istniała też druga pieczęć (...). Przedstawia również tarczę z trzema hakami, z dodatkiem trzech gwiazd między nimi". I dalej ... „Na początku XVII wieku pojawiła się nowa pieczęć (...), która na tarczy ukazuje trzy haki i gwiazdy po raz pierwszy spięte pierścieniem.". Jak z tego wynika herb Bierutowa ulegał przemianom.
|
|
| Z książki Hugo Saurmy z 1870 r. Widać inny "zwrot" haków |
Z książki Otto Huppa z 1895 roku |
Wyżej pokazano herby pochodzą z książek poświęconych miastom Dolnego Śląska. Można zauważyć, że w herbie H. Saurmy "zwrot" haczyków jest inny niż w pozostałych. Ponadto haczyki w tym herbie mają inny kształt. Herb z książki Huppa jest używany do dziś.
Dalej A. Woźniak, opierając się na tekście monografii Bierutowa z 1935 r. napisał, że w XVII w. pojawiła się pieczęć przedstawiająca „godło miasta otoczone kwiatami, podtrzymywane przez stojących z tyłu aniołów". Czy to oznacza, że herb Bierutowa został udostojniony (?) trzymaczem w postaci anioła? Nastąpiło to zapewne ok. 1673-1676 r., gdy Chrystian Urlyk stał się księciem bierutowskim. Czy wówczas Bierutów używał dwóch postaci herbu: z trzymaczem i bez niego (duży i mały herb), tak jak na początku XX wieku? Herb z aniołem zaprzestano używać chyba po 1945 r., czy w ramach walki z religią?
Niżej pokazano dwie ilustracje herbów z trzymaczem w postaci anioła. Na jednej z nich anioł jest w aureoli. Na obu po bokach tarczy widnieją kwiaty. Nie wiadomo, czy w ewentualnym dokumencie udostojniającym herb (ewentualnie w opisie, blazonie), podano jego nazwę, kolory?
 |
 |
Herb udostojniony na wycinku z pieniądza zastępczego Bierutowa (notgeldu)
z ok. 1918-1922 roku. |
Herb udostojniony na medalu bierutowskiego Bractwa Kurkowego z 1929 roku. |
Herby te także widnieją na 1-2 budynkach w Bierutowie. Pomimo tego, przedwojenny burmistrz Bierutowa miał na łańcuchu herb bez trzymacza (Zdjęcie burmistrza Bierutowa z łańcuchem pochodzi z monografii Bierutowa, która jest własnością Danuty Obrębskiej-Kubik).
Prawdopodobnie wśród mieszkanców Bierutowa występowały różne poglądy na temat prawidłowości używanego herbu, a szczególnie jego godła - czyli trzech haczyków (?). Okazywało się, że w różnych okresach i w różnych publikacjach pojawiały się inne godła herbu. Widać to na poniższych ilustracjach. I to jest zagadka! Czy o tym gdzieś napisano? Sądzić należy, że odpowiedź może się pojawić po wydaniu nowej monografii Bierutowa. Może jej autor gdzieś natrafi na opis tej, tak niespotykanej w heraldyce innych miast, sytuacji.
 |
 |
Herb z pieniądza zastępczego (notgelda) z ok. 1920-22 r. ? |
Ilustracja z litografii z ok. 1900 r. Analogiczna ilustracja (cz-b) w Księdze adresowej Bierutowa 1934/35 roku |
Na pierwszej ilustracji pokazano wycinki koła wodnego (?). Miałoby to jakiś sens, bowiem w Bierutowie istniał w XVIII w. dosyć duży młyn posiadający 3 koła wodne. A może są to elementy koła (szarpaka) związanego z patronką miasta, kościoła parafialnego i kultem św. Katarzyny? Natomiast godło w drugim herbie przypomina dawny herb Brzegu. Może to są inne rodzaje haczyków? F. A. Zimmermann nazwał je kotwami. Herb ten był używany w Bierutowie na przełomie XIX/XX w. w postaci m. in. plomby ołowianej. Zbigniew R., który zdjęcie plomby przysłał (dziękuję!) uważa, że była używana do plombowania materiałów tekstylnych. Zobacz przód i tył.
Niżej przykładowe rysunki herbów oparte na powyższych ilustracjach. Wspomniany F. A. Zimmermann podaje, że dwa anioły podtrzymywały tarczę - czyli "stały" obok trzymając ją jedną lub dwoma rękoma.
 |
 |
 |
 |
Uwaga: Postać kobiety otrzymałem od Tadeusza Gajla - artysty-heraldyka, autora wielu herbarzy i projektów herbów. Aktualne godło ("haczyki") Bierutowa pochodzi z klipartów "Herby miast polskich".
Dodano 25.11.2010
Wyjaśnienie zagadki
godła herbu
Wg autorów monografii Bierutowa "Kraina nad Widawą" s. 21, herb Bierutowa "pozostaje w ścisłym związku z herbem rodu Reichenbachów (Rychbachów)" (jeden z nich lokował w 1266 r. Bierutów), których legenda herbowa łączy się z walką z wilkami. Wówczas skuteczną pułapką (sidłami) były wilcze haki, które umieszczano wewnątrz kawałków mięsa i zawieszano na sznurach (łańcuchach) na drzewach. Wilk podskakiwał do mięsa, zaciskał na nim szczęki i opadając w dół - zawisał na haku. Tego rodzaju haki nazywane były w Niemczech wolfsangel. W Polsce znana jest ich odmiana zwana wilczekosy, widniejąca w herbie Prus II. Niżej pokazano proste wilcze haki stanowiące godła herbów.
 |
 |
 |
Hak z Herbu miejscowości Reichenbach |
||
Tak więc godło herbu Bierutowa, zdaniem autorów monografii nie jest związane z połowem ryb, młynarstwem, narzędziem tortur itd. Natomiast jest związane z godłem herbu Reichenbachów (wcześniej podobne przypuszczenie przedstawił M.K. Bińkowski) i stanowi wilczy hak (pułapkę na wilki). Jest rozwinięciem prostego haka i przedstawia trzy młoty (kosy), w rosochę, zaćwieczone na pierścieniu, z ostrzami w lewo. Być może, że podobnie jest z herbem Brzegu (również związany z Rychbachami, lokacja w 1250 r.), gdyż godło z herbu Brzegu jest podobne do innego rodzaju haka na wilki. [1], [2].
Dodano 19.01.2011 r.
Na podstawie rysunku herbu Bierutowa z ok. 1770 r. zamieszczonego w
wydawnictwie Eckhardtisches monathliches Tagebuch (Herwigsdorf bey Zittau 1771-76) wykonałem herb Bierutowa z godłem już w postaci wilczego haka (we właściwej postaci rysunkowej).
 |
 |
Dodano 25.07.2019 r.
W książce Jerzego Głuszka [2] na s. 85 pokazano pieczęcie przywieszone do dokumentu (listu dłużnego) z 21 października 1416 r. wystawionego przez księcia oleśnickiego Konrada IV, pod którym oprócz pieczęci księcia są przywieszone pieczęcie Sycowa, Bierutowa i Kątów.
Na pieczęci Bierutowa z 1416 r. widać w godle herbu typowy hak wilczy
Sądzić należy, że hak wilczy powinien stanowić godło herbu Bierutowa, zamiast dotychczasowych haczyków.
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
