Marek Nienałtowski
Johann Georg Ernst
oleśnicki malarz epoki baroku, ponownie odkrywany
25.06.2017
11.07.2017 korekta
01.02.2018 korekta
23.07.2020 uzupełnienie
21.03.2022 r. uzupełnienie

Wstęp
W 2013 roku zostałem zaproszony do współpracy przy pisaniu nowej monografii miejscowości Pokój (red. Elżbieta Gosławska). Wynikało to z faktu, że Pokój stał się w drugiej połowie XVIII w. letnią stolicą księstwa oleśnickiego, którym rządził książę wirtembersko-oleśnicki C.C. Erdmann. Wtedy przeczytałem w historii Pokoju, że oleśniccy malarze G. M. Beuthes i Ernst uczestniczyli w budowie kościoła św. Zofii w Pokoju, wykonując obrazy ozdabiające ołtarz. Prace te wykonali ok. 1775 r. [1]. Początkowo nie było znane imię Ernsta. Rozpocząłem poszukiwania w Internecie informacji o artyście i jego istniejących prac. Jeden podpisany obraz (Biczowanie) znalazłem w Kościele Zamkowym w Oleśnicy ), następny - rysunek przedstawiający portret księcia C.C. Erdmanna w postaci miedziorytu. Przypisywany Ernstowi plafon na suficie w Ratuszu w Brzegu. Natomiast w Internecie portret byłego oleśniczanina J. Schlipaliusa. Również znalazłem informację, że wykonał portret hrabiego G. F. Gersdorf-Baruth [2]. Sądziłem, że może w ołtarzu byłego kościoła zamkowego także umieszczono obrazy obu malarzy.

<Istotną zmianę mojej wiedzy o Ernście było znalezienie informacji o otwarciu 12 maja 2017 r. w muzeum w Gliwicach wystawy śląskie Malarstwo Barokowe. Wtedy zobaczyłem na witrynie internetowej muzeum obraz Ernsta Dziewczynka z sierpówką i nawiązałem kontakt z prof. Andrzejem Koziełem, historykiem sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego. W następstwie poznałem imiona Ernsta - Johann Georg i okazało się, że w Oleśnicy pracował jeden ze znamienitszych malarzy okresu baroku na Śląsku. Dowiedziałem się, że więcej infomacji znajdę w książce Malarstwo Barokowe na Śląsku pod red. prof. Andrzeja Kozieła będącej w końcowym etapie opracowania. Niedawno dotarłem do tej niezwykłej (także pod względem wymiarów i ciężaru) księgi i rozpocząłem poprawianie poniższego tekstu. Jednocześnie zauważyłem, że prof. A. Kozieł docenił moje poszukiwania i moje nazwisko znalazło się w bibliografii pod notką biograficzną J.G. Ernsta i w bibliografii książki z adresem internetowym tej odsłony. Czym jestem niezwykle zaskoczony oraz, co nie ukrywam, dumny>.

Dalej, bazując na moim starym tekście, skoryguję moje niefachowe nazewnictwo i wprowadzę nowości, które znalazłem w wymienionej książce [6]. Niżej obrazy z ołtarza ambonowego kościoła św. Zofii w Pokoju.

	Przemienienie na górze Tabor. 135x65 cm). Obraz olejny na płótnie. Fot. Z. Podurgiel
	Fragment ołtarza ambonowego kościoła św. Zofii w Pokoju. Fot. Zbigniew Podurgiel. Z prawej i lewej powiększenie obrazów autorstwa Ernsta. Fotografie powiększonych obrazów z ołtarza przysłała Elżbieta Gosławska
Obraz olejny na płótnie Wniebowstąpienie Chrystusa (320x73 cm)	Obraz olejny na płótnie Ostatnia Wieczerza ( 67x 190 cm). Fot. Z. Podurgiel	Obraz olejny na płótnie Zmartwychwstanie Chrystusa (320x74,5 cm)

Dodam w oparciu o opinię. A. Kozieła [6], że lewy i prawy obraz namalował J. G. Ernst. Dolny i górny dokończył po śmierci Ernsta jego uczeń G. M. Beuthes (są one obecnie w renowacji). Dalej przytoczę kilka zdań o Ernście [6].

Ernst Johann Georg ur. się w 1703 r. Był protestantem. Nie wiadomo gdzie uczył się malarstwa. Mieszkał z żoną w Oleśnicy. W 1764 r.jego rodzina liczyła oprócz żony, 5 córek i dwóch synów. Najpóźniej od 1746 był był czynny w Oleśnicy jako nadworny malarz książąt oleśnickich - najpierw Karola Fryderyka Wirtemberga, a gdy on zrezygnował z tytułu księcia oleśnickiego, pracował dla księcia Karola Chrystiana Erdmanna Wirtemberga, aż do śmierci malarza w 1774 r. W jego pracowni uczył się Johann Christoph Graf. Prawdopodobnie także jego uczniem był G. M. Beuthes, potem współpracownikiem, a po śmierci Ernsta zapewne nadwornym malarzu książęcym.

Ernst zapewne także wykonywał obrazy dla księcia, szlachty, mieszczaństwa jak również do kościoła zamkowego, może też jego obrazy znajdowały się w zamku i ratuszu. Wymaga sprawdzenia czy obrazy znajdujące się w ołtarzu byłego kościoła zamkowego (obecnie bazyliki mniejszej) także są autorstwa Ernsta i może Beuthesa. Obrazy Ostatnia Wieczerza w obu kościołach są bliźniaczo podobne [4], co może wskazywać na jednego autora, ale nie musi (mogli korzystać z wzorników).

I w tym przpadku, poparcie mojego przypuszczenia znalazłem także w notce biograficznej opracowanej przez A. Kozieła [6]. Okazuje się, że wszystkie obrazy w ołtarzu bazyliki mniejszej w Oleśnicy namalował J.G. Ernst, o czym nikt jeszcze nie wspomniał w literaturze.

	Wniebowstąpienie ok. 110 x 90 cm       Zmartwychwstanie Chrystusa ø ok. 130 cm       Opłakiwanie Chrystusa 230 x 175 cm         Ostatnia Wieczerza ok. 60 x 140 cm
Oleśnica. Ołtarz Główny - bazylika mniejsza pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty Fot. Krzysztof Wiesner	Obrazy olejne na płótnie

Także i inne obrazy dla oleśniczan i ich rodzin malował Enest. Poniższy (lewy) obraz Ernsta wykonany dla mieszczanina oleśnickiego (wcześniej nauczyciela) znajduje się w kościele zamkowym od połowy XVIII w.

Obraz olejny na płótnie "Biczowanie", o wymiarach 173,5 x 225, 5 cm. Na obrazie, w dolnej jego lewej części, malarz umieścił swoją sygnaturę G. J. Ernst pinx 1754. Fot. Wiesław Piechówka [więcej o obrazie]	Portret księcia wirtembersko-oleśnickiego Carla Christiana Erdmanna na tle widoku Oleśnicy i zamku Sygnatura malarza Ernst pinx. Miedzioryt wykonany przez J.M. Bernigeroth sc. Lips. 1754 r. Z kolekcji ks. Marka Dudy

W następnych latach przeszukiwałem internet w poszukiwaniu innych prac Ernsta. Okazało się, że Ernst wykonał obraz olejny Alegoria Sprawiedliwości umieszczony na plafonie sufitu sali rajców w ratuszu brzeskim. Napisałem do działu promocji UM w Brzegu z prośbą o przysłanie mi skanu zdjęcia plafonu, ale okazało się, że dział promocji nie był zainteresowany promocją Brzegu. Dlatego szukałem skanu malowidła na forach internetowych.

Plafon sufitowy w Sali Rajców Miejskich w Ratuszu brzeskim. Źródło	Powiększenie fragmentu plafonu, jego opis i ciekawa opowiastka o widocznym psie Johanna Ernsta pochodzi z bloga

Kolejny portret wykonany przez Ernsta znany z miedziorytu, został znaleziony w Internecie.

Portret Johanna Christiana Schlipaliusa znany
z miedziorytu Johanna Christopha Sysanga
Źródło: http://portraits.hab.de/werk/27003/bild/

Powiększenie stopki obrazu. Z lewej: Joh. Georg. Ernst pinx (namalował). Z prawej: J. C. Sysang sc (stecher - rytownik)

Okazało się, że J. Ch. Schlipalius pokazany na portrecie Ernsta urodził się w 1719 r. w Oleśnicy. Jego ojciec był w tym czasie katechetą w kościele NMP, a potem był w nim archidiakonem. Z kolei jego syn wyżej pokazany był katechetą w Dreźnie w 1747 r. Być może obraz powstał w Oleśnicy?

W 1750 r. J. G. Ernst maluje obraz hrabiego Gottloba Friederika Gersdorffa - Baruth. Obraz jeszcze w 1908 r. istniał w zamku Baruth k. Budziszyna [2].

Niżej pokazano zagadkowy obraz księcia w zbroi. Jest on podobny do portretu księcia z widokiem miasta, wcześniej pokazany. Mogłoby to wskazywać także na autorstwo J. G. Ernsta. Chociaż niektóre elementy obrazu wskazują, że został namalowany po śmierci Ernsta.

Źródło: http://www.thepeerage.com/ 108636_001.jpg

Istnieje ponad 8-10 portretów księcia. Niektóre bardzo dobre jak ten pokazywany w Wikipedii przypisywany autorom włoskim z kręgu Jacopo Amigoni. Może angielscy historycy sztuki nie znali możliwości śląskich, w tym oleśnickich, malarzy?

Gdy niedawno ponownie wpisałem w Google hasło J.G. Ernst pojawił się nowy link, który wiele zmienił w moim "śledztwie". Trafiłem na poniższy obraz tego malarza w Muzeum w Gliwicach, bowiem niedługo wcześniej - 12 maja 2017 r. otwarta została w muzeum wystawa śląskiego malarstwa barokowego.

http://gliwice.wyborcza.pl/gliwice/7,95519,21766024,arcydziela-z-calego-slaska-w-gliwicach-wiekszosc-z-nich-na.html
Dziewczynka z sierpówką, 3. ćwierć XVIII wieku, sygnatura: J. G. Ernst pinxit (u dołu po lewej),
obraz olejny na desce 48 x 37 cm, Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Zakupiony w 1971 roku w salonie Desy we Wrocławiu

Inny obraz z wystawy Autoportret w pracowni z rodziną.

Johann Georg Ernst, Autoportret w pracowni z rodziną, Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu,
kupiony we Wrocławiu w Desie w 1974 r. Obraz olejny na desce 60 x 75 cm.
Oba powyższe obrazy są także pokazane w wymienionej książce [6]

Pani Elżbieta Gosławska była na wystawie i przysłała tekst prof. Andrzeja Kozieła z katalogu wystawy, dotyczący tego obrazu "... obraz Ernsta z 1764 roku "Autoportret w pracowni z rodziną" jest niewątpliwą atrakcją wystawy, gdyż jest to jedyny znany wizerunek tego typu z terenu Śląska. To unikatowe dzieło jest nie tylko przedstawieniem artysty-erudyty podczas przerwy w pracy w znakomicie wyposażonym przydomowym atelier (biblioteka, wzorniki, kolekcja obrazów i rzeźb, materiały i narzędzia do pracy), lecz także manifestacją wysokiej pozycji społecznej osiągniętej przez liczącego już wówczas sześćdziesiąt jeden lat nadwornego malarza oleśnickich książąt, który mógł się pochwalić bogatym i obszernym domem oraz liczną i szczęśliwą rodziną". Więcej o tym obrazie w wymienionej książce [6].

Dodano 23.07.2020 r.

W Instytucie Historii Sztuki PAN znajduje się grafika przedtawiająca rezultaty spalenia Oleśnicy w 1730 r. Napisano, że jest to sztych C(hristiana) Wincklera. Był to oleśnicki rysownik, o którym już pisałem.

Spalenie Oleśnicy w 1730. Sztych C. Wincklera. Ze zbiorów IHS PAN nr 17199 [7]

Jednak po powiększeniu rysunku znalazłem informację, że rysunek wykonał G. J. Ernst, a sztychował go C. Winckler. Tak więc, jest to najstarszy znany mi rysunek Ernsta.

Czyli podpis grafiki winien brzmieć "Spalenie Oleśnicy w 1730 r. Miedzioryt C. Wincklera według rysunku G.J. Ernsta"

Dodano 21.03.2022 r.
Znalazł się nowy obraz Ernsta.

Księżna Maria Zofia Wilhelmina z orderem
Sygnatura na odwrocie "J. S. Ernst pinx: 1766:". Rozmiar 82 x 65 cm.
Zapewne błędnie odczytano imię artysty - zamiast S. powinno być G.

Literatura

1. Pokój. Monografia. Praca zbior. pod red. E. Gosławskiej. Wyd. II uzup. Pokoj 2015. s. 270, zdj.
2. http://digital.slub-dresden.de/fileadmin/data/308964683/308964683_tif/jpegs/308964683.pdf s.18
3. http://www.olesnica.nienaltowski.net/Biczowanie_obraz.htm
4. http://www.olesnica.nienaltowski.net/Pokoj_Z.Podurgiel.htm
5. http://katalog.burgerbib.ch/detail.aspx?ID=92611
6. Malarstwo Barokowe na Śląsku, red. A. Kozieł, Wrocław 2017
7. Odkrywanie kolekcji. Fotograficzne Silesiana z lat 1870 - 1945 w zbiorach Instytutu Historii Sztuki PAN. Opr. Jan Przypkowski, Piotr Jamski. IS PAN Warszawa 2016.