Kat i jego warsztat pracy

Kat i jego dwaj pomocnicy w strojach katowskich

Książka jest oparta na pracy doktorskiej D. Wojtuckiego, stąd jej naukowy charakter (mnóstwo przypisów), co nie utrudnia zbytnio czytania. Chociaż przydałaby się jej wersja popularna, łącząca w sobie dwie książki autora, w szczególności zawierająca ilustracje z pierwszej z nich.

Kat, jak pisze autor, był "mistrzem świętej sprawiedliwości". On jako jedyny mógł bezkarnie, w imię prawa, odbierać ludzkie życie na miejscu straceń. Jednocześnie jego profesja była zaliczana do niegodnych, niehonorowych i nieczystych. Kat był osobą nietykalną, bo każdy kto go dotknął (lub którego on dotknął) narażał się na infamię. Wystarczyło siąść z nim do jednego stołu, aby stracić honor - nawet jeśli osoba z nim biesiadująca nie wiedziała z kim ma do czynienia. Dlatego kat wraz z rodziną był wyłączony poza nawias społeczeństwa. Stąd pojawiła się swoistą kasta - synowie przyjmowali profesję po ojcu, a córki wychodziły za mąż za synów katów z innych miast. Pojawiały się rody katów, których członkowie trafiali do innych miast. Np. kaci z linii świdnickiej trafili do Bierutowa (1731) i Twardogóry (1732).

Autor przedstawia nazwiska katów z większości miast śląskich, także z byłego księstwa oleśnickiego. Ich nazwiska i daty "katowania", mogą przybliżać i rozszerzać historię Oleśnicy oraz okolicznych miast. Niżej zamieściłem nazwiska katów z miejscowości, które obecnie należą do powiatu oleśnickiego (pominąłem Trzebnicę i Wołczyn). Najpewniej dla olbrzymiej większości czytelników będą to nieznane informacje, wcześniej nigdzie nie publikowane.

Bierutów
Walter Martin (ok. poł. VXII w.); Bohmichen Christian (1693, † przed 1721 r.); Neumeister Georg Heinrich (1731); Bohm Karl Wilhelm (1738); Kreisel Heinrich (1740); Berger Christoph († przed 1757); Thienel Ernst Wilhelm (ok. 1767 do 1768); Franz Johann (I połowa XIX w.).

Dobroszyce
Dittrich Elias(1692,† przed lub 1693); Dittrich Johann Caspar (1695); Geissler ? (1703, † przed 1705), Wachsmann Godfried (przed 1708); Barger Georg Heinrich (1735, 1735); Thiel Wilhelm (1751); Berger George (1796, 1798); Brauer Franz Joseph (1800, 1806); Mahsler Joseph (1816); Schinzel Johann (1819); Breuer Joseph (1829).

Oleśnica
Schmidt Caspar (1594); Dunle (Thienel) Andreas (1619); Thienle Martin (1631); Walter Hans (ok. 1640); Thienle Georg Heinrich (1680, 1686); Walter Georg (1668); Dittrich Hans Heinrich (ok. 1708); Strassburger Lorenz (1711); Kuhn Johann Heinrich (1720); Dittrich George (1722); Diettrich Georg Heinrich (ok. 1749); Thienel George (1803); Pitsch (Pietsch) Johann Nepomucen (1807, 1819).

Syców
Bergmann Hans Wentzel (1686); Tinel Christian ( 1710); Borger August (1721, 1740); Berger Georg Heinrich (1743, 1759); Berger Johann Gottfried (1768, 1772); Theil Anton (1774, 1803); Theil Johann ( 1805, 1806); Kuhn Franz (1814); Kollner Franz (1818, 1833).

Twardogóra
Kraidmer Friedrich (?); Ditrich Johann Heinrich (1720); Neumesteir Georg Heinrich (1732, 1736); Kellner Christian (1740); Pietsch Johann Reinhold ( 1748, 1756); Reuthmar (Kreidmar, Kraubner, Kradmar) Johann Jakob (1768, 1772); Graidmar (Kreidmar, Kraihmahr) Johann Franz ( 1773, 1808); Massler Joseph (1818); Meier Mathias (1819); Kraeutmar Heinrich (1840, 1842).

Bywały miejscowości, które nie zatrudniały katów. Wówczas byli oni wypożyczani do wykonania wyroków. W pierwszej książce D. Wojtuckiego wymienieniono Januszkowice i Zbytową jako miejsce 5. przypadków wykonywania kary śmierci. Zapewne wyroki wykonali kaci z Oleśnicy i Bierutowa.

Opłata za usługi katowskie była ustalana początkowo przez rajców miejskich, a po 1532 r. obowiązywały taksy ustalone w kodeksach kryminalnych wydawanych przez cesarzy. Jednak rajcy byli bardziej oszczędni w wydawaniu miejskich pieniędzy i obniżali ustalone wynagrodzenie. Oprócz typowych zadań katowskich, wykonywali oni także, za dodatkową opłatą, prace hycla (rakarza), usuwali padlinę, zakopywali samobójców, opróżniali doły kloaczne i czyścili studnie. Bywali też nadzorcami więziennymi, sądowymi pachołkami, remontowali szubienice i pręgierze. Niekiedy zajmowali się leczeniem, pełnili funkcje chirurgów i weterynarzy. Z padłych (odstrzelonych) zwierząt sprzedawali skóry, włosie, tłuszcz i mięso. Z psich skór wyrabiali obuwie, rękawiczki i inną powszechnie używaną "galanterię skórzaną" - byli często monopolistami w tej dziedzinie. Z racji wykonywania wielu funkcji byli sytuowani finanasowo na poziomie bogatych mieszczan. Mieszkali w tzw katowniach - budynkach stojących najczęściej poza murami miasta, niekiedy obok bram miasta. W katowniach także przechowywano narzędzia katowskie, na podwórcu stały wozy hyclowskie, wozy do przewozu padliny, pługi itp. Na początku XIX w. często katownie były zespolone z więzieniem (tak było w Bierutowie i Sycowie).

W XIX w. kaci tracą na znaczeniu. Wpływała na to wzrastająca humanitaryzacja karania, bo już w 1740 r. zlikwidowano tortury i rzadziej wydawano kary śmierci. Po 1811 r. zaprzestano ścinania przy pomocy miecza (wykorzystywano topory). Po 1817 r. zaprzestawano karania przy pręgierzach, zaczęto je rozbierać (pręgierz oleśnicki usunięto w 1810 r. gdyż jakoby szpecił Rynek. Murowany pręgierz bierutowski przewrócił się 8/9 kwietnia 1763 r.). Zaczęto również rozbierać murowane szubienice (szubienice zachowano w wojsku). Po 1850 r. zasadniczo kary śmierci wykonywano w więzieniach za wysokimi murami. Dlatego kaci stali się tylko rakarzami lub całkowicie odeszli z zawodu. Zaledwie kilku z nich zostało katami państwowymi (ze stałą pensją) obsługującymi wszystkie więzienia na Śląsku.

Kończąc krótki opis tej obszernej książki (560 stron) nieco ze smutkiem stwierdzam, że Oleśnica i inne miasta powiatu zostały jakby pominięte w treści książki (podano głównie nazwiska katów). Czy to znaczy, że w archiwalnych aktach miasta Oleśnicy i księstwa nie było materiałów dotyczących "naszych" katów i ich wartsztatów? Pomimo tego, czytając treść książki można po analogii przenieść "historię katowską" na teren miast obecnego powiatu oleśnickiego - dlatego książkę warto kupić.

P.S. Być może przypadek sprawił, że dzisiaj (25.02.2009 r.) z Leszkiem Różańskim z Kopańca udokładnialiśmy miejsce rozmieszczenia murowanej szubienicy oleśnickiej. Ja mam plan z 1810 r. na której ona figuruje, a L. Różański przyjechał z jeszcze starszym planem. Na obu szubienica rozmieszczona jest w tym samym miejscu, w którym teraz, być może, stoi budynek.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kosciół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pregierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauwazyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
Szukam sponsora do wydania ksiażki o zamku oleśnickim
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI