Ligota Mała (Klein Elguth) leży na wysokości ok 130 m n.p.m. ok. 9 km na południe od Oleśnicy. Opisał ją na ponad 500. stronach historyk, genealog i znawca powiatu oleśnickiego - Klaus E. Kunze (Das schlesische Dorf Klein Ellguth). Widocznie zasługiwała na tak szeroki opis. Niestety, nie mam możliwości dotarcia do tej książki. Chociaż moim zdaniem, ta i inne książki wydane w Niemczech po 1945 r., opisujące ziemię oleśnicką, powinny znaleźć się w bibliotece. Gdyby istniało muzeum .....
Stanowiska archeologiczne
We wsi istnieje 13 stanowisk archeologicznych, głównie osad i pozostałość grodu z późnego średniowiecza (zarysy widoczne na zdjęciu satelitarnym) oraz cmentarz XVII/XIX w.
Pochodzenie nazwy - zapewne od wolnizny, lgoty, ligoty. Czyli okresu, w którym osadnicy byli zwolnieni od opłat i czynszu na rzecz pana gruntowego. Mieli w tym czasie wykarczować las, osuszyć tereny bagniste, stworzyć z nich grunty rolne, wybudować domostwo i zabudowania gospodarcze, i w końcu osiągnąć zyski z produkcji rolnej. Zapewne wsie, w których lgota była dłuższa (dochodziła do 12 -24 lat) przyjmowały od niej nazwę. W dokumencie z 1423 r. nazwano wieś Cleyn Elgot. Na mapie Wielanda z 1736 nosi nazwę Kl. Ellgut, na mapie Wredego - Kl. Ellgott, a już od 1785 r. do 1945 Klein Ellguth.
Lokacja wsi
Wieś była lokowana na prawie niemieckim w roku 1423 [5]. Zapewne mogła istnieć już wcześniej. Lokację zlecał zasadźcy właściciel wsi. W jej trakcie, wieś w postaci ulicówki została wymierzona i podzielona na działki. Kmiecie (chłopi) uzyskiwali w trakcie lokacji po 1 łanie ziemi (30 morgów czyli ok. 17,8 ha) na wieczne użytkowanie. Taką ilość ziemi byli w stanie obrobić i z niej się utrzymać. Z niej płacili podatki (często dodatkowo daniny np. miód, ryby, drób) i dodatkowo musieli obrabiać ziemię właściciela. Ponadto mieli inne obciążenia np. dziesięcinę. Zasadźca stawał się dziedzicznym sołtysem, mającym najczęściej 2 łany ziemi wolne od opłat na rzecz właściciela. Może mógł założyć młyn i karczmę, także wolne od opłat. Na swojej ziemi mógł osadzić ludzi, którzy ja obrabiali. Jako urzędnik pobierał podatki na rzecz właściciela wsi i z jego ramienia sprawował władzę administracyjną i sądowniczą. Jako reprezentant chłopów występował w ich imieniu przed właścicielem i kierował gminą wiejską. W sprawach sądowniczych miał do pomocy ławników-kmieci i pobierał część opłat sądowych. Wolne, czyli dziedziczne sołectwa (czyli nie wykupione) wymieniano jeszcze w XIX w.
 |
 |
Wieś w postaci ulicówki. Lepiej ją widać na mapie Wredego z 1753 r. Później w południowej części pojawiła się zabudowa rozproszona (przy drodze do pałacyku myśliwskiego). Stan sprzed 1930 r. |
Wieś z folwarkami (zaznaczyłem czerwonym kolorem), książęcym pałacykiem myśliwskim i lasem. W lasie 3 leśniczówki i dom strażnika leśnego. |
Po 1742 r. wieś posiadała prawa samodzielnej gminy. Wtedy we wsi musiała istnieć kancelaria gminna z pieczęcią, która zapewniała ważność wychodzących z kancelarii dokumentów. Zewnętrznym symbolem gminy stało się godło, które umieszczano na tłoku pieczętnym. Godło wraz z tarczą tworzyło herb gminy. Godłem w herbie wsi było "drzewo na trawiastym gruncie".Napis Gemeinde Siegel Klein Ellguth. Poniżej napis "Oleśnicko- bierutowski Powiat". Wtedy też sołtysa zaczęto nazywać burmistrzem. Prawo do stanowienia własnych herbów, flag, emblematów oraz insygniów i innych symboli mają jedynie jednostki samorządu terytorialnego, a takimi są w Polsce: województwa, powiaty i gminy. Sołectwa są organami pomocniczymi samorządu. W praktyce oznacza to, że Komisja Heraldyczna przy MSWiA nie opiniuje znaków sołectw. Czyli sołectwa nie muszą nikogo pytać o zgodę jaki chcą mieć herb (flagę itp.) i jak ma wyglądać. Ale powinien opierać się na zasadach heraldyki. |
 |
Właściciele majątków (folwarków)
W 1423 r. pierwsza wzmianka o folwarku we wsi. Stał w centrum wsi oznaczony napisem Gut (na powyższej mapie oznaczony litera "D"). Właścicelami folwarku był von Sternberg, zwany Junghans, a ok. 1500 r. Nikel Skala z Ligoty Wielkiej.
Od 1520 r. wieś książęca Podiebradów, potem (1648) część wsi należała do Wirtembergów, a po (1795) do Brunszwików. Czyli im, poprzez sołtysa, płacili chłopi czynsze i obrabiali ziemię ich folwarku. Mogli również obrabiać ziemię sołtysa i pastora (kościelną - na utrzymanie kościoła).
W 1885 r. dobra książęce stają się dobrami lennymi należącymi do następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego i Królestwa Pruskiego. Zarządzą nimi administrator książęcy. W skład tych dóbr wchodzi m.in. 460 ha lasów oraz folwark Kapse i Gluny.
Kościół
Pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, najstarszy budynek we wsi, pochodzi z XV w., wzmiankowany w 1521. Po 1538 przejęty przez protestantów, rozebrany (1559) i wzniesiony ponownie (1577), posiada drewnianą wieżę wybudowaną przez wrocławskiego mistrza G. Horna. W 1576 patron miejscowego kościoła chciał narzucić parafianom - Polakom pastora, który nie znał języka polskiego i którego nie chciała zaakceptować miejscowa ludność. Jej opór sprawił, że pastora-Niemca zastąpiono polskim kaznodzieją. W 1706-1739 pastorem jest D. F. Meissner. W 1740 pastor J.H. Ruffer. Istniały dobra parafialne. Kolejne modrnizacje 1755 r. (wydłużenie części wschodniej) i 1861 r. (podmurowanie części zachodniej. W 1845 kościół był w znacznym stopniu zniszczony. Przebudowany w XIX w., kolejna gruntowna przebudowa w 1907, 1908 (budowa klatki schodowej od strony wschodniej), 1924, 1960. Około 1855 oleśnicki organmistrz J. G. Anders, wybudował organy. Obok kościoła znajduje się cmentarz z początków XVIII w.
Szkoła
Powstała przed 1662 (1563?) i liczyła 86 uczniów. Kolejne wzmiankowanie 1752 r. W 1829 r. nauczyciel-organista Kladzig.
W 1785 r. we wsi funkcjonowały 3 folwarki oraz poza terenem zasiedlonym folwark Glume (Glumie, Chlume) i owczarnia Kapizer (Kapse). Wieś liczyła wówczas 687 mieszkańców. Na poniższej mapie księstwa oleśnickiego Wielanda z 1736 - wieś wyraźnie odróżnia się od innych swoja długością. Na samym dole wycinka tej mapy widać folwark Chlume i most na Widawie do niego prowadzący. Dalej wzdłuż rzeki widoczny Leśny Młyn
Staw leżący obok Ligoty Małej miał nazwę Staw Ligoty Małej
W 1837 r. w wiosce wymienieniano: 1 kościół, 1 szkoła, parafia, 1 wolne sołectwo, 7 kmieci, 90 zagrodników, 1 leśnictwo, karczma, kowal, browar, gorzelnia, olejarnia, 818 mieszkańców w tym 17 katolików.
W 1845 r. wieś liczy 957 osób, istnieje browar z aparaturą parową i 2 wyszynki (karczmy). Wśród ludności był wymieniany wytwórca oleju, 17 rzemieślników, 8. handlarzy, 5. sukienników. Następuje rozwój hodowli owiec. Istnieje m.in owczarnia Glumi i owczarnia książęca Kapsschaaferei, Poza obrębem wsi funkcjonowała osada rybacka Fischerei przy stawie (widocznym na powyższej mapie z 1736 r.) i osada Kapitz.
Po 1871 r. wieś była administracyjnie podzielona na dwa rejony statystyczne - jeden właczający majątek książąt (do 1920 r była to oddzielna jednostka komunalna - tzw. Rittergut, czyli dobra rycerskie), a drugi gminę wiejską (gemeinde).
Wioska
(gemeinde)
W 1885 r. powierzchnia: 760 ha, z tego ziemi ornej 467 ha, łąki 247 ha, lasy 0,8 ha, 2 folwarki, 152 domów mieszkalnych, 219 gospodarstw. 892 mieszkańców, z tego mężczyzn 413, kobiet 479, 886 ev. 5 kat.
W 1900 r.: Powierzchnia: 758 ha. Z tego: ziemi ornej 476, łąki 237, lasy - brak, 123 domów mieszkalnych.
Hodowla.
Koni 82, krów 519, cielaki i woły 337, świnie 524, kozy 78, gęsi 191, kaczki 16, kury 937, ule 31.
Sady.
Jabłonie 450, grusze 546, śliwy 3940, wiśnie i czereśnie 775.
Zakłady przetwórstwa rolnego i rzemieślnicy. W 1912:i 2 karczmy, piekarz, punkt bankowy i kasy oszczędnościowej, rzeźnik, mechanik rowerowy, sprzedawca nawozu, handlarz zbożem, olejarnia, 2 kowali, 3 szewców, 2 sklepy kolonialne, 2 stolarzy, handlarz bydłem
Majątek książęcy (Rittergut)
W 1871 r.majątek obejmował:
Łącznie 6 budynków mieszkalnych, 24 gospodarstw, 102 mieszkańców, w tym 8 analfabetów.
W 1885 r. po śmierci ostatniego księcia oleśnickiego - majątek książęcy stają się dobrami lennymi należącymi do następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego i Królestwa Pruskiego. Zarządzą nimi administrator książęcy. Obejmowały one : 877 ha ziemi, z tego ornej 360 ha, łąk 158 ha, lasy 443 ha, 4 folwarki (poza wsią - Forsthaus, Glumie, Kapse), 12 domów mieszkalnych, 49 gopodarstw, 211 mieszkanców, 92 m. 119 k. 193 ev, 18 kat.
W latach 1900-1905: Powierzchnia: 879,2 ha. Z tego: ziemi ornej 251ha, łąki 157 ha, lasy 438 ha, 4 domów mieszkalnych, 77 mieszkańców: 72 ev., 5 kat. Hodowla.
Koni 14, krów 103, cielaki i woły 32, owce 202, świnie 47, kozy 3, gęsi 43, kaczki 15, kury 94,
Sady.
Jabłonie 56, grusze 77, śliwy 148, wiśnie i czereśnie 53.
Miejsca mieszkalne w 1905:
Ligota Mała - mejscem polowań następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego
od 1900 r. zaczyna odwiedzać Oleśnicę następca tronu Wilhelm. Zamek oleśnicki stanowi jego własność lenną. Ale raczej woli spędzać czas na polowaniach w Ligocie Małej, w której duży i pełen zwierzyny las - należy do następcy tronu.
 |
| Pierwszy pobyt młodego następcy tronu Wilhelma w Oleśnicy w 1900 r. i pierwsze polowanie w swoim lesie w Ligocie Małej. Widać, że las był otoczony siatką, z tyłu jakiś pomnik z krzyżem. Czy ktos z czytelników rozpoznaje ten pomnik? Powiększ |
"Pierwsze odwiedziny następcy tronu pruskiego, księcia Wilhelma, w Oleśnicy miały miejsce w roku 1900. 2 sierpnia 1900 r. książę wraz ze starostą, hrabią Kospoth-Kritschen, podpułkownikiem von Schalscha, oraz kilkoma innymi osobami zjadł obiad na zamku. Choć w mieście dało się słyszeć pogłoski, że następca tronu przyjedzie obejrzeć pomnik Bismarcka, to jednak tam się nie pojawił; pojechał za to na polowanie. Wrócił wieczorem do zamku także witany owacjami. Następnego dnia, w piątek 3 sierpnia, książe z rana udał się kolejny raz na polowanie. Kończył swą podróż do Oleśnicy o godzinie 13.30 – wtedy odjeżdżał pociąg do Poczdamu". Czyli nastepca tronu przedłożył pobyt w Ligocie Małej na polowaniu nad oglądanie Oleśnicy [Wg Małgorzaty Surmy].
Zapewne podobnie było w 1902 r. - zdjęcia poniżej (kliknij, aby powiększyć).
 |
 |
Wizyta nastepcy tronu ( z lewej) w maju 1902 r. Z kolekcji Adama Fedorowicza |
Kolejne polowanie w większym towarzystwie w październiku 1902 r. W obu przypadkach stoją przed domem leśniczego |
Księżna Cecylia towarzyszyła często polowaniom męża - to z 1911 r. po powrocie z polowania
w Indiach i Cejlonie, a wyjazdem do Gdańska w październiku tego roku.
Pałacyk Myśliwski
Te czynniki i piękna okolica były najpewniej przyczyną wybudowania w 1904 r. pałacyk myśliwskiego w lesie, na skraju Ligoty Małej (na powyższej mapie oznaczony jako Dom mysl.) W ten sposób nieznana wcześniej nazwa wsi zaczęła pojawiać się gazetach. Podniosło to jej rangę. Pałacyk stał się po 1905 r. (po ślubie z księżniczką Cecylią) miejscem corocznego letniego wypoczynku pary książęcej. To z kolei spowodowało rozwój turystyki i powstawanie restauracji oraz letnich ogródków w okolicy. Prawdopodobnie droga Oleśnica - Ligota była częściej naprawiana, a i prąd elektryczny dotarł tu zapewne wcześniej niż do innych wsi.
Pałacyk z Lokomotive an der Oder 1904 r.
Uroczyste powitanie księcia i otwarcie pałacyku odbyło się 25 maja 1904 r. o godz. 9.30. Na powitanie księcia przed Ligotą Małą postawiono dwa maszty z flagami, cała wieś była nimi przystrojona. Przed leśniczówką stała, jak zawsze gdy przybywał książę, brama triumfalna. Przed pałacykiem nie było flag, ale brama był udekorowana girlandami. Dzięki pięknej pogodzie pod pałacyki przybyła większa liczba rowerzystów, mieszkańców oraz młodzież szkolna z Ligoty Małej, w sumie około 60 osób. Księcia przed wejściem do pałacyku powitała wierszem córka leśniczego Zimmermanna w kostiumie Diany oraz córka nadleśniczego barona von Löwenstern. Pobyt księcia i jego dwóch przyjaciól trwał 3 dni (świta księcia zamieszkała w zamku olesnickim). Jedzenie dowożono z Wrocławia. 3 razy dziennie dojeżdżała poczta i przywoziła listy dla księcia [Powyzszą informację odnalazła w gazecie Lokomotive an der Oder i przetłumaczyła Małgorzata Surma].
 |
Księżna Cecylia w powozie, pozuje jako stangret. Wówczas wykonano kilka zdjęć, które wydano w postaci widokówek. Z kolekcji Adama Fedorowicza |
Księżna powozi w 1907 r.
Z kolekcji Adama Fedorowicza
Poniżej widokówki pokazujących pałacyk. Dzięki parze książęcej i ich odwiedzinom - stał się on znany. Wydano kilka widokówek poświęconych pałacykowi.
 |
 |
Od 20 września 1908 r., gdy rozkazem cesarza, księżna Cecylia zaczęła pełnić funkcję szefa (opiekuna) Regimentu Dragonów nr 8 z Oleśnicy, przedstawiciele jednostki zaczęli bywać u swojej szefowej. Niżej pokazano wizytę orkiestry Regimentu Dragonów w Ligocie Małej, przy drodze obok Pałacyku. Księżna też uczestniczyła w polowaniach swojego męża. Poroża upolowanych jeleni i łosi zapełniały komnaty (szczególnie Komnatę Myśliwską) i korytarze zamku oleśnickiego.
 |
Orkiestra Regimentu Dragonów z Oleśnicy na paradzie w Ligocie Małej z okazji rocznicy urodzin księżnej Cecylii (stoi z prawej). Czyli było to ok. 20 września 1910 |
Pałacyk jest obecnie zamieszkany przez kilka rodzin. Wykonywano w nim remont pomieszczeń jak i piwnicy. Nie wiadomo, czy był to remont pod nadzorem konserwatora zabytków. Jak wygląda obecnie pałacyk i jego otoczenie? Zdjęcie 1, zdjęcie 2 wykonał je w styczniu 2008 r. Janusz Wojtasiak.
Wieś na widokówkach
Oprócz widokówek pokazujących pałacyk i parę książęcą - okoliczni fotografowie wydali również widokówki pokazujące wieś. Pochodzą one z lat 1915-1930. Pokazywane budynki (oprócz kościoła, folwarku pańskiego i szkoły z XIX w.), zostały w większości wybudowane ok. 1910 r.
 |
| Widokówka 4-elementowa z Ligoty Małej. Ze zbioru Jacka Kamińskiego. |
Na pierwszym obrazku pokazano Budynek mieszczący sklep oraz gospodę "zum deutschen Kronprinzen" - obecnie dom mieszkalny. Budynek w głębi już nie istnieje, ale podczas kopania fundamentów odkryto w jego piwnicach piec, którego przeznaczeniem mógł być wypiek chleba - co może wskazywać na piekarnię. Na ostatnim widać budynek szkoły.
Na powyższej widokówce widoczna plebania. Obok kościoła znajduje się cmentarz przykościelny z początków XVIII w. Nie wiadomo co stało sie z płytami nagrobnymi niemieckich mieszkańców. Zachowano jeden z przedwojennych grobów, gdyż jest odwiedzany przez żyjącą rodzinę.
Niżej inne ważniejsze budowle starej (1930 r.) Ligoty Małej - powiększone z innej widokówki 4-elementowej (ze zbiorów A.F.)
 |
Pomnik poświęcony poległym mieszkańcom Ligoty Małej w I Wojnie Światowej. Po wojnie został przebudowany na kapliczkę Matki Boskiej (jest w spisie zabytków) |
 |
Dom burmistrza. Dalej istnieje i jest częścią
nowej szkoły |
Ciekawostki Historyczne
W 1870 roku posadę „mistrza pieśni” w Męskim Towarzystwie Śpiewaczym z Oleśnicy
objął kantor Horn z Ligoty Małej.
Od ok. 1900 r. Winkelmann prowadzący Oleśnickie Towarzystwo Muzyczne rozpoczął pracę na niwie pedagogicznej, jako nauczyciel szkoły podstawowej w Ligocie Książęcej (Fürsten Ellguth) i jako organista w Ligocie Małej (Klein Ellguth), gdzie w niedługim czasie założył chór kościelny i sporadycznie organizował koncerty z jego udziałem. Winkelmann podczas jednego z występów w Ligocie Małej przedstawił słuchaczom swego następcę - czternastoletniego syna Martina, który koncertował na organach, interpretując kompozycje Johanna Sebastiana Bacha i in. [10].
| W zimie 1932/1933 r. w Ligocie Małej pojawił się zmilitaryzowany oddział niemieckich hufców pracy, liczący 103 osoby. Podobno był to obóz Annaberg Bundes związany ze Stalheimem (?). Zajął jeden z budynków na pomieszczenia komendy. Nosił numer 8. Dowódcą obozu (Lagerführer) był Oberfeldmeister Kaiser. Oddział wykonywał najpewniej prace budowlane (stawianie baraków dla siebie) drogowe, melioracyjne itp. Z prawej pieczęć oddziału. |  |
Wieś obecnie
Ligota Mała liczy ok. 688 mieszkańców (w 1990 - 573), 160 domów mieszkalnych, powierzchnia wsi 1699, 5 ha, we wsi 47 osób prowadzi działność gospodarczą. W tym 3 zakłady kamieniarskie, warsztat samochodowy, 4 sklepy. Dwóch rolników posiada gospodarstwo rolne o areale powyżej 50 ha. Większość posiada gospodarstwa poniżej 20 ha. Istnieje Szkoła Podstawowa z nowoczesną salą gimnastyczną (141 uczniów i 16 nauczycieli) oraz świetlica wiejska. We wsi w latach 1970-1980 istniał SKR.
Niżej wieś na zdjęciach udostępnionych mi (dziękuję!) przez Janusza Godynia.
 |
 |
Kliknij, aby powiększyć. |
|
 |
 |
Inne moje zdjęcia:
Wspólczesna piękna szkoła z dużą salą gimnastyczną
 |
 |
Kościół |
Świetlica wiejska |
 |
 |
Były pomnik poległych mieszkańców wsi w I Wojnie Światowej |
Z chęcią umieszczę na stronie skany historycznych zdjęć z Ligoty Małej oraz teksty wspomnień mieszkanców. Cenne mogą być uwagi mieszkańców do tekstu.
Wykopano kamienie młyńskie z Leśnego Młyna
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI
