Odnalazł się metalowy herb Karola II i jego żony z zamku bierutowskiego

Marek Nienałtowski
Żeliwna płyta z herbem Karola II Podiebrada i jego żony

Na dostępnych ilustracjach sprzed 1945 r. pokazujących południowe skrzydło zamku bierutowskiego, widoczny bywa zarys płyty herbowej, na którj widać dwa herby - najpewniej małżeńskie.

Pozostałości zamku bierutowskiego. Widoczne skrzydlo południowe i wieża, która stała przy skrzydle wschodnim
Strzałką zaznaczyłem miejsce umieszczenia płyty herbowej, o której piszę

B. Guerquin [1] pokazuje na zdjęciu z 1957 r. portal wejściowy do południowego skrzydła zamku, w zwieńczeniu którego widać herb Wirtembergów oleśnickich, a z boku - płytę z herbem małżeńskim. Po niektórych widocznych elementach można być pewnym, że to herb Karola II i jego drugiej żony Elżbiety Magdaleny. Pod nimi widnieje data trudna do odczytania.

Portal wejściowy do skrzydla południowego. W zwieńczeniu widoczny herb Wirtembergów oleśnickich.
Z prawej płyta z herbem Karola II i jego żony Elżbiety Magdaleny [1]

Powiększenie herbów z powyższej ilustracji [1]

Na kolejnych późniejszych zdjęciach tego skrzydła zamku - płyta herbowa już nie istnieje, najpewniej została usunięta podczas remontu elewacji i musialo to być przed 1983 r. Może ona została położona na trawniku przed skrzydłem zamku? Na stronie 9. Katalogu Zabytków Sztuki wydanego w roku 1983 [2] można przeczytać, że "na trawniku leży żeliwna płyta herbowa Podiebradów ziębicko-oleśnickich i piastów legnicko-brzeskich z datą 1618, przeniesiona w 1887 r. ze zburzonego skrzydła wschodniego". Od wielu lat ta informacja jest nieaktualna i sądziłem, że płyta została wywieziona do skupu złomu. Byłaby to wielka strata dla historii Podiebradów, księstwa i Bierutowa, gdyż był to jedyny herb metalowy tego rodu na ziemiach polskich.

Podczas promocji książki o Podiebradach wspomniałem o tej, jak sądziłem zagubionej, płycie herbowej i z wielkim zaskoczeniem dowiedziałem się od historyka bierutowskiego Andrzeja Woźniaka, że ona istnieje. Właśnie Pan Andrzej w obawie o kradzież, przeniósł płytę do Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Bierutowie, gdzie obecnie jest bezpiecznie przechowywana.

Żeliwna płyta herbowa Karola II i Elżbiety Magdaleny. Powiększenie, Herb Karola II, Herb jego żony, Data,
Lewe mocowanie, Prawe mocowanie (być może zastosowane mocowanie umożliwiało płynną zmianę wymiarów płyty pod wpływem zmian temperatury?)
Wymiar płyty 160 x 110 x 3 cm.

Według informacji A. Woźniaka płyta po renowacji ma zostać zawieszona na murze obronnym (kurtynowym) w Bierutowie. Być może ta płyta zainteresuje dra hab. Piotra Oszczanowskiego, badacza twórczości Gerharda Hendrika, który był w tym czasie nadwornym rzeźbiarzem Karola II. Może Hendrich lub jego warsztat przygotowywał rzeźbę do odlewu. Może odlewał tę płytę herbową Jacob III Götz, który w 1611 odlewał dzwon dla Dobrej [3], na którym był również herb Karola II i jego żony.

Wniosek
Odkrycie istnienia tej metalowej płyty herbowej jest ważnym zdarzeniem w historii Podiebradów oleśnicko-bierutowskich. Może poznamy wykonawcę rzeźby i odlewu.

Dodano 04.02.2014
Na zaproszenie Barbary Teleszko - dyrektorki Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Bierutowie i Andrzeja Woźniaka mogłem zobaczyć płytę i wykonać jej zdjęcia. Wysłałem je do dra hab. Piotra Oszczanowskiego w celu uzyskania fachowej opinii.

Dodano 06.02.2014 r.
Opinia dra hab. Piotra Oszczanowskiego

Jest to żeliwna płyta kominkowa. O tym świadczą użyte z lewej i prawej strony elementy mocujące (Na wzór otrzymałem zdjęcia kilku innych płyt kominkowych z Muzeum z Wałbrzycha). O tym świadczy też stan zachowania tego zabytku, a w szczególności charakterystyczny sposób uszkodzenia jego powierzchni (widoczne odbarwienie oraz porowatość wywołana wypaleniem).
Płyta ma imponujące wymiary (160 x 110 x 3 cm), co jest rzadkością.

P. Oszczanowski sądzi, że płyta pochodzi z 1618 r., a te braki (sugerujące datę 1613) są wynikiem błędów odlewniczych. W związku z tym Gerhard Hendrik nie był autorem rzeźby do wykonania formy (zmarł w 1615 r.).
Również nie mógł jej odlać we Wrocławiu Jacob III Götz, gdyż nie są znane jego odlewy żeliwne. Najbardziej prawdopodobne jest pochodzenie tej płyty z terenu Opolszczyzny. Tam bowiem były właśnie odlewnie, które specjalizowały się w tego typu wyrobach (ich przykłady zachowały się m.in. w Opolu, Krapkowicach).
"Mamy do czynienia z bardzo cennym, wczesnym i dość wyjątkowym zabytkiem. Jego ocalenie jest doprawdy sprawą bardzo, bardzo ważną. I mnie to przeogromnie raduje. Kolejna to wspaniała pamiątka po Podiebradach. To wszak zabytek typowo muzealny i ekspozycyjny."

Przypomnienie autora strony:
W 1617 r. zmarł Karol II Podiebrad. Księstwo oleśnickie zostało podzielone na dwie części. Część bierutowską objął w kwietniu 1618 Henryk Wacław. Już w tym roku wybija złoty medal (z herbem) z okazji objęcia księstwa. Skąd wobec tego data 1618 na płycie? Zdaniem P. Oszczanowskiego płyta mogła być wykonana na zamówienie wdowy po Karolu II, która miała wpływ na rządy obu synów.

Opisywana płyta zapewne umieszczona była w dużym kominku sali paradnej w już nieistniejącym skrzydle wschodnim zamku bierutowskiego i wraz z jego rozebraniem wstawiona została w mur skrzydła południowego. Nie wiadomo ile odlewów wówczas wykonywano z jednej formy. Być może, że analogiczna płyta istniała w zamku oleśnickim.

Literatura

Guerquin B. Zamki śląskie, Warszawa, 1957
Katalog zabytków sztuki, Oleśnica. Bierutów i okolice, PAN, Warszawa, 1983
Oszczanowski P., Pomnik Chrześcijańskiego Rycerza. Nagrobek Melchiora von Redern we Frydlancie, wyd. ARGI, Wrocław, 2013.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kosciół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pregierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauwazyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
Szukam sponsora do wydania ksiażki o zamku oleśnickim
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI