Miejsca koncerowe Wirtembergów

Za Podiebradów miejscem uprawiania muzyki były kościoły i najpewniej sale zamkowe. Za Karola II wybudowano w parku Fasanerie letni dom wypoczynkowy (Lusthaus - późniejszy Monplaisir), który mogł służyć także wystawianiu przedstawień i koncertów. Stałym miejscem przedstawień teatralno-muzycznych w XV-XVIII w. była sala posiedzeń ratusza. Znaczący rozwój życia teatralno-muzycznego nastąpił dopiero po zakończeniu wojny 30-letniej i przybyciu do Oleśnicy dynastii Wirtemberskiej.

O wykorzystaniu Domu Komediowego, teatru przerobionego z krytej ujeżdżalni, sali teatralnej w zamku oleśnickim i amfiteatru dworskiego - szczegółowo napisała Pani Agnieszka Drożdżewska w "Życie muzyczne w Oleśnicy w XIX w." Praca magisterska. Wrocław 2004.

Niżej wymienione zdarzenia miały wpływ na rozwój życia teatralno-muzycznego w Oleśnicy:

Książę Sylwiusz Nimrod usunął z zamku stajnie, znajdujące się na parterze skrzydła wschodniego. W 1662 r. wybudował stajnie, krytą ujeżdżalnię oraz powozownię za fosą, po wschodniej stronie zamku. W 1793 r. ujeżdżalnia została przebudowana na salę teatralną (A. Drożdżewska).

W 1670 r. książę Sylwiusz Fryderyk wraz ze swym bratem Chrystianem Ulrykiem wyłożyli pieniądze na budowę Domu Komediowego, pierwszego teatru Oleśnicy i jednego z pierwszych teatrów śląskich - mieszczącego się po wschodniej stronie zamku, w mieście, obok fosy zamkowej. W 1700 r. teatr poddano remontowi. Przy końcu XVIII w. sala teatralna przestała spełniać wymogi do których była zbudowana.

Po 1702 r. książę Krystian Ulryk dla czwartej swojej żony, księżniczki Zofii Meklemburskiej - Güstrow, wprowadził zmiany w zamku. M.in. powiększono okna na II piętrze skrzydła wschodniego dla lepszego oświetlenia wnętrza. W sali tej umieszczono duże obrazy, na których przedstawiono przodków Wirtembergów. Być może stanowiła ona także jadalnię, spełniającą również rolę sali teatralnej. Inne sformułowanie - "W jednej z sal, która ciągnęła się przez całą długość skrzydła, ustawiona była także i scena, na której odbywały się przedstawienia teatralne" (M. Starzewska s. 78).

W 1756 r. książe wirtembersko-oleśnicki C. CH. Erdmann - miłośnik teatru - rozpoczyna budować teatr w Pokoju (Karlsruhe), a w 1780 powstaje amfiteatr. Prawdopodobnie musiał również przewidzieć podobne budowle w stolicy księstwa. Rozwój życia teatralno-muzycznego w Pokoju musiał także wpłynąć na jego rozwój w Oleśnicy (i odwrotnie).

Ok. 1780 r. książe Erdmann rozpoczyna prawdopodobnie przystosowywać otoczenie zamku oleśnickiego do wymagań parku angielskiego (analogicznie jak w Pokoju). Z obrazów wówczas powstających wynika, że pojawiły się stawy otoczone alejkami spacerowymi i mostkami. Na stawach pływały łabędzie, pojawiły się wysepki z rzeźbami. Na brzegu wybudowano historyzujące budowle (np. murowaną atrapę starej wieży i kamienną grotę w skarpie bastionu), konstrukcje drewniane w kształcie chińskich parasoli (grzybki), imitacje bram, być może chińskie herbaciarnie oraz najpewniej amfiteatry.

W 1793 r. zamek Oleśnicki obejmuje książę brunszwicko-oleśnicki Fryderyk August - wielki miłośnik teatru i opery. Wpłynęło to także na rozwój życia teatralnego w Oleśnicy (i w Szczodrem).

O istnieniu Domu komediowego i ujeżdżalni pisał J. Sinapius (1707 r.), a rozmieszczenie ich pokazał na swoich rysunkach z ok. 1750 r. F.B. Werner [1], [2]. Werner pokazywał rozmieszczenie wielu budowli z błędami i najpewniej roznieszczenie rozpatrywanych budynków może także być przyblizone. To może m.in. wynikać z analizy rysunków z różnych wydań jego prac, na których analogiczne budowle są nieco inaczej rozmieszczone. Pokazano to na poniższych dwóch rysunkach (źródła podano przy ich wcześniejszym użyciu na stronie). Aby powiększyć rysunek należy kliknąć na nim.

Z powyższego planu wynika, że Dom komediowy i ujeżdżalnia znajdowały się w głębi obecnego placu Książąt Śląskich, w pobliżu fosy i murów miejskich. Przy czym jako ujeżdżalnię wskazano plac lub mniejszy budynek. Dom Zarządu Księstwa stoi dokładnie na przedłużeniu głównej bramy zamku. Obok niego mogły znajdować się powozownie, stajnie i może dom do gry w kręgle.

Na tym rysunku Wernera (z książki K. Bimlera) - Dom Komediowy i Ujeżdżalnia stoją prostopadle do siebie

A na tym widoku z góry pozostał tylko Dom Komediowy (15).
Widać też prawidłowe rozmieszczenie Browaru książęcego (16)
i Oranżerii (17). (wg. F.B. Wernera)

Plan Oleśnicy z 1810 r. (dodałem zarys zamku, który na oryginalnym rysunku był nieczytelny).
W zaznaczonych miejscach są jakieś budowle pokazane także przez Wernera.
Być może, że mają one te same zadania, jak te, pokazane na powyższych rysunkach.
Badania archeologiczne w 2005 r. w miejscu (17) wykluczyły istnienie budowli na kamiennej (ceglanej) podmurówce.

Każda dynastia zajmująca zamek zmieniała przeznaczenie poszczególnych skrzydeł zamku i prowadziła przebudowy pomieszczeń i komunikacji. Dzisiaj trudno odtworzyć podział pomieszczeń nie tylko z okresu Podiebradów, ale także i Wirtembergów. I dlatego odnalezienie sali, "... która ciągnęła się przez całą długość skrzydła..." jest bardzo trudne. Istniejące od XIX w. plany parteru i pierwszego piętra zamku oraz analiza rozmieszczenia pomieszczeń wykluczają istnienie sali ciągnącej się przez całą długość skrzydła wschodniego lub południowego.

Prawdopodobnie duża sala jadalna, z powiększonymi oknami w 1702 r., znajdująca się na II piętrze skrzydła wschodniego mogła pełnić rolę sali teatralnej. Jednak na tym piętrze mieściły się (wg J. SInapiusa) komnaty księżnej.

Obecnie mieści się tam duża sala kinowa. Należałoby przeprowadzić analizę tego pomieszczenia i sprawdzić, czy powiększono je dopiero w XX w. aby umieścić salę kinową. W oparciu o istniejące informacje nie jest obecnie możliwe znalezienie sali pełniącej na początku XVIII w. funkcję teatralną.

Ówczesna moda i potrzeba wykonywania przedstawień (letnią porą) na wolnym powietrzu, wymagała budowy amfiteatrów i/ lub muszli koncertowych. Na zachowanych afiszach występów teatralno-operowych w Oleśnicy (np. z 1827 r.) podano jako miejsce występów - Fasanerie [ówcześnie występował podział na park zamkowy (przyzamkowy) i park Fasanerie - Bażanciarnia]. Czyli musiał tam być amfiteatr lub przynajmniej muszla koncertowa (scena).. Na poniższym planie pokazano prawdopodobne, możliwe miejsce umieszczenia dużego amfiteatru. Mniejsze mogły być na stokach parku (wałów zamkowych - bastionów). Być może, że i wówczas też powstała muszla koncertowa na terenie tzw. Bellevue.

e
Wyjątek z mapy Oleśnicy z 1823 r. Opis na powiększeniu.

Uwaga: Mapy i rysunki tutaj pokazane były już umieszczone na stronie (w innych odsłonach) i tam znajdują się odwołanie do źródła.