Marek Nienałtowski
Linia kolejowa Oleśnica - Gniezno
W Oleśnicy istniały w latach 1875 - 1886 trzy stacje kolejowe

Po powstaniu w 1868 r. Kolei Prawego Brzegu Odry (Rechte-Oder-Ufer Eisenbahn – R.O.U.E.), wiodącej z Wrocławia przez Oleśnicę do Tarnowskich Gór na Górnym Śląsku, powstał projekt, aby powołać Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńską. Miała ona skrócić o 75 km drogę węgla z kopalń Górnego Śląska do miast Pomorza (które zaopatrywały się w angielski węgiel) i jego eksport poprzez porty morskie. Linia ta miała również znaczenie strategiczne bowiem ciągnęła się wzdłuż granicy zaboru rosyjskiego.

W 1872 r. zatwierdzono statut powstałego Towarzystwa Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej (Oels-Gnesener Eisenbahn-Gesellschaft). W skrócie dalej KOG. W Oleśnicy nasyp toru tej kolei przebiegał w pobliżu zamku oleśnickiego i przecinał tereny zamkowe (m.in. obok domu letniego - Lusthaus założonego jeszcze przez Podiebradów, za czasów Wirtembergów była to kawiarnia zwana Monplaisir). Dlatego dawny piękny widok z zamku uległ pogorszeniu. Było to możliwe, wobec braku zainteresowania książąt Brunszwickich zamkiem oleśnickim.

Na nasypie pociąg jadący w kierunku Milicza. Na pierwszym planie kawiarnia Monplaisir. Widokówka z początku XX w.	Zalepka do pism z dyrekcji Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej

Parowóz kursujący na tej trasie, co widać na powyższej widokówce [3]

Budowniczym i naczelnym dyrektorem Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej (Bahn Oels-Gnesen), aż do jej upaństwowienia w roku 1886, był Wilhelm Grapow - sycowianin i absolwent oleśnickiego gimnazjum, zasłynął głównie jako projektant i budowniczy Dworca Głównego we Wrocławiu. Był młodszym bratem Hermana, także budowniczego kolei i dworców (grób ich ojca dalej istnieje na cmentarzu w Sycowie).

W czerwcu 1875 r. z wieloma kłopotami finansowymi budowa jednotorowej linii została zakończona. Miała ona długość 161 km. Kosztowała ponad 20 mln marek. Na trasie było 14 stacji kolejowych i przystanków z 13 dworcami. Wybudowano 14 magazynów towarowych, 5 lokomotywowni (co 45-50 km) z 24 stanowiskami dla parowozów, 8 stacji wodnych z napędem parowym, 32 domy dróżników i wartowników. Z uwagi na istotne różnice terenu, większość linii biegła nasypami (92 km) i przekopami (54 km), a jedynie 16 km przebiegało na równi z terenem [4] M.in. długi i wysoki odcinek nasypu zaczynał się w Oleśnicy i w dwóch miejscach biegł nad odnogami rzeki Oleśnicy, co pokazano na powyższej widokówce

Pierwszy przystanek za Oleśnicą znajdował się w Dobroszycach na 9. km trasy (wybudowano dworzec i magazyn towarowy), kolejny w Grabownie Wielkim na 17,5. km trasy. Grabowno było też stacją dla Twardogóry, gdyż to miasto leżało zbyt wysoko i doprowadzenie torów kolejowych było nieopłacalne (dopiero w 1910 r. wybudowano tor do Twardogóry, Międzyborza i dalej, mający znaczenie militarne [1]). W Grabownie wybudowano dworzec i magazyn towarowy, które modernizowano w 1888, 1905 r. W 1910 r. wybudowano stację wodną (z wieżą wodną i żurawiami nalewnymi) dalej istniejącymi.

Tabor kolejowy KOG w końcu 1875 r. liczył 25 parowozów, 48 wagonów osobowych (I, II, III i IV klasy, wagony różniły sie kolorami [1]) i 456 towarowych [4]. Na trasie kursowały pociągi pasażersko-towarowe, a podróż z Oleśnicy do Gniezna trwała 110 minut, z kilkuminutowymi postojami na 12 stacjach (nie licząc Oleśnicy i Gniezna). W Gnieźnie pasażerowie musieli prawdopodobnie przesiąść się do kolei innego Towarzystwa. Nie wiem, czy wagony z węglem jechały dalej po torach kolei innego Towarzystwa?

Wagon towarowy stosowany w tej kolei do przewozu węgla, o udźwigu 15 t. [4].
Wagon pasażerski tzw. boczniak

Model wagonu parowego. Takie dwa wagony kursowały na trasie tej kolei. Miały prędkość max 40 km/godz. [2]

W Oleśnicy istniały warsztaty naprawcze wagonów. Ponadto istniała lokomotywownia wachlarzowa z 4-5 stanowiskami i obrotnicą, stacja towarowa z magazynem i stacja wodna może z wieżą ciśnień. być może istniał dom mieszkalno-biurowy dla pracowników. Ponadto w Oleśnicy istniał zarząd budowy KOG [4], Jeszcze nie wiadomo gdzie się mieścił, chociaż zachowała się naklejka do korespondencji firmowej. Wg [1] zarząd mieścił się we Wrocławiu.

Na fragmencie mapy miasta z 1899 r. pokazano: 1 - stacja Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej, 2 - stacja Prawego Brzegu Odry, 3 - teren kolei Wrocławsko-Warszawskiej,
4 - Dworzec kolei Prawego Brzegu Odry, 5 - lokomotywownia wachlarzowa wybudowana pomiędzy 1899-1911, 6 - obrotnica tej lokomotywowni,
7 - lokomotywownia wybudowana przed 1899 r. rozebrana przed wybudowaniem nowej, 8 - stacja towarowa zapewne Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej,
9 - tor kolejowy Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej (od niego przed 1939 r. wybudowano odnogę do młyna oleśnickiego), 10 - dwutorowa linia Kolei Prawego Brzegu Odry

W  1879  roku ukazała się ustawa o upaństwowieniu dotychczas prywatnych linii kolejowych i w  1886  r. władze państwowe wykupiły KOG [4]. Natomiast na planie Oleśnicy z 1899 r., (który nie obejmuje wszystkich terenów kolejowych leżacych na zachód od stacji) widać jeszcze podział stacji na Kolej Prawego Brzegu Odry, Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńską i Kolei Wrocławsko-Warszawską. W j. niemieckim Banhof oznacza zarówno dworzec (budynek) jak i stację kolejową (zespół budynków torów i urządzeń). Nie jest pokazany przy KOG dworzec kolejowy. Wg literatury [4] znajdował się on w obecnym dworcu tj. kolei ROUE. Natomiast widoczny jest na planie dworzec towarowy (Güterxpedition) dostępny od obecnej ul. Moniuszki leżący na terenie KOG. Najpewniej i w dworcu ROUE mieścił się dworzec kolei Wrocławsko-Warszawskiej (może były to oddzielne kasy), którego biura mieściły sie w pałacyku przy Gartenstrasse 22 (ul. 11 listopada 22).

Z lewej strony dworca odjeżdżał pociąg do Milicza, z prawej, po dwóch torach
do Wrocławia lub w drugim kierunku do Namysłowa, lub Wielunia.
Być może, że w tym dworcu były do 1886 r. kasy trzech towarzystw kolejowych

Uwaga: Tekst jest jedynie zapoczątkowaniem tematu, wymaga pogłębienia i dalszych poszukiwań literaturowych. Proszę czytelników - specjalistów kolejnictwa o uwagi, gdyż historia powstawania i rozbudowy kolei w Oleśnicy miała i ma znaczny wpływ na historię miasta.

Zobacz również:

Powstanie kolejowego węzła oleśnickiego
140 lat kolei w Oleśnicy
https://olesnica.org/zurawie_nalewne.htm

Literatura

1. M. Jerczyński, S. Koziarski, 150 lat kolei na Śląsku, Wrocław – Opole 1992.
2. http://www.reichsbahntriebwagen.de/baubericht%20thomas%20dtw.htm
3. ftp://82.103.112.145/spisania/Eisenbahn%20Journal/1986/Eisenbahn%20Journal%201986-08.pdf
4. Urbaniak M. Zabytkowa stacja kolejowa Gniezno http://www.ksiezy-mlyn.com.pl/upload_pdf/Zabytkowa%20stacja%20kolejowa%20Gniezno.pdf

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI