Marek Nienałtowski
Oleśnica - ważny węzeł kolejowy

Od połowy XIX w., po rozpoczęciu rozwoju kolei, powstała myśl stworzenia nowego połączenia Dolnego z Górnym Śląskiem. W 1855 r. "Towarzystwo Kolei Opolsko-Tarnogórskiej" (Oppeln-Tarnowitz Eisenbahn Aktiengesellschaft; OTE) wystąpiło do rządu Królestwa Prus o koncesję na budowę tej linii kolejowej [2].

13 listopada 1865 r. rząd Królestwa Pruskiego udzielił Towarzystwu koncesję na budowę normalnotorowej linii kolejowej łączącej Wrocław z miejscowością Vossowska [Fosowskie], długości 128,1 km. Zaraz po tym rozpoczęto prace budowlane. Pierwszy etap stanowiło połączenia Wrocławia (Dworzec Nadodrze) z Oleśnicą [2]. 20 maja przejechał tą trasą pierwszy pociąg próbny (wcześniej jeździły robocze) i 28 maja 1868 r. zainaugurowano przejazdy pasażerskie na tym odcinku. Wtedy oficjalnie otwarto dwa dworce - Wrocław-Nadodrze i Oleśnica (oraz inne mniejsze na tej trasie m.in. Sołtysowice).

Dworzec w 1905 r.

Odtąd, dzień ten przyjmuje się za datę powstania kolei w Oleśnicy i wybudowania dworca głównego w Oleśnicy. Projektantem dworca Nadodrze był Hermann Grapow - sycowianin, absolwent gimnazjum oleśnickiego i późniejszy dyrektor ROUE. Być może, że i on był projektantem dworca oleśnickiego. Budowla wzniesiona została w nie otynkowanej cegle, co było charakterystyczne dla wielu ówczesnych budowli publicznych, nawiązujących do tradycji architektury średniowiecza. Budowa podobno trwała ok. 4 miesiące.

Dworzec wówczas pełnił także funkcje: poczekalni (III, II i I klasy), restauracji, a w niedziele i święta - również sali koncertowej. Restauracje i poczekalnie znajdowały się od strony peronu. Na dworcu było także pomieszczenia poczty (listy i bagaże) oraz telegrafu, sklepiku, fryzjera i pucybuta. Być może, wzorem innych stacji, przewidziano oddzielną poczekalnię dla samotnych dam i dla specjalnych gości. Na wyższych piętrach znajdowały się mieszkania dla dyrektora i właściciela restauracji.

Wbrew temu, co się sądzi, wraz z dworcem nie wybudowano podziemnego przejścia na perony, gdyż linia ta była jednotorowa. Na stacji, w części pasażerskiej istniały wówczas zapewne dwa tory, z których jeden służył do mijania się pociągów zmierzających w dwóch kierunkach. Drugi tor na odcinku Wrocław-Oleśnica położono dopiero przed 1886 r. Rozbudowę torowisk na peronach i budowę stacji towarowej rozpoczęto po 1870 r.

Dworzec ok. 1886 r. Już wtedy istniały przynajmniej cztery tory. Nie było jeszcze zadaszenie nad peronem 1,
który służył do wsiadania, może jeszcze w dwóch kierunkach. Widać, że na stację wjeżdża lokomotywa.
Na pierwszym planie zwrotniczy przestawia zwrotnicę, jednocześnie obracując światło sygnałowe

Dworzec ok 1905 r. Już widoczne zadaszenie nad peronem 1.
Nie istnieją jeszcze perony wyspowe oraz wejście do tunelu z peronu 1.

Lokomotywa (bez węglarki) ciągnie wagon pocztowo-towarowy, dalej wagon I klasy,
kolejny II klasy i ostatni III klasy. Wtedy już nie jeździły odkryte wagony IV klasy

15 listopada nastąpiło otwarcie linii Oleśnica - Namysłów - Kluczbork i dalej do Fosowskie, której dyrekcja miała mieć jakoby swą siedzibę w Oleśnicy. W tym czasie już prace prowadziło "Towarzystwo Kolei Prawego Brzegu Odry" (Rechte-Oder-Ufer Eisenbahn Aktiengesellschaft; ROUE). W ten spsoób Oleśnica znalazła się na trasie kolejowej łączącej Dolny z Górnym Śląskiem.

Następnym zamierzeniem było połączenie kolejowe pomiędzy prowincjami - poznańską i śląską, a polską stolicą zaboru rosyjskiego, co miało się przyczynić do rozwoju handlu między Prusami i Rosją. W tym celu zamierzano wybudować połączenie kolejowe Wrocław - Warszawa (Breslau-Warschauer-Eisenbahn). Istniały dwie koncepcje tego połączenia - zwyciężyła koncepcja lansowana przez miasto Wrocław. Jej elementem miała być budowa odcinka Oleśnica - stacja graniczna Podzamcze (Wilhelmsbruck). Dyrekcja tej kolei przy końcu XIX w. mieściła się w pałacyku przy ob. ul. 11 Listopada).

12.03.1870 r. Cesarz Wilhelm I zatwierdził koncesję na budowę 55-kilometrowej linii kolejowej z Oleśnicy do stacji granicznej Wilhelmsbruck (Podzamcze). Prowadzono ją etapami. Pierwszy odcinek z Oleśnicy do Sycowa oddany został oficjalne do ruchu 10.11.1871 r.

1.03.1872 r. gotowy był odcinek z Sycowa do Kępna, a 26.05.1872 r. cała linia z Oleśnicy do granicznej stacji Podzamcze (obecnie przedmieście Wieruszowa). Budowała go spółka akcyjna, na czele której stanął ówczesny sycowski pan stanowy (Standes-herr) - Calixt Biron von Curland (1817-1882). Siedzibą towarzystwa i jego urzędu był Syców. Niestety, wobec braku zainteresowania Rosji tym połączeniem - odcinek ten spełniał podrzędna rolę. Dopiero później przedłużono linię do Wielunia, Nowe Herby i dalej do Częstochowy [1].

Bardziej dokładnie

W 1871 r. rozpoczęto budowę jednotorowej linii kolejowej w kierunku na Milicz, Krotoszyn, Jarocin i dalej na Gniezno. Odcinek Oleśnica - Jarocin został zakończony 30.06.1875 r. Tak długi okres budowy tej linii zapewne był wynikiem zaangażowania Niemiec w wojnę z Francją. Nie ma jeszcze jednolitego poglądu na temat daty powstania przystanku i budynku dworca Oleśnica - Rataje, leżącego na tej trasie. Więcej o tej linii.

W 1910 r. rozpoczęto budowę linii kolejowej od Grabowna Wielkiego w kierunku Twardogóry, Międzyborza i dalej do Ostrowa Wielkopolskiego. Oleśnica stała się ważnym węzłem kolejowym. Miało to wpływ na rozwój miasta, a szczególnie na wybudowanie w 1911-1913 wielkich zakładów produkujących i naprawiających sprzęt kolejowy. Dzięki kolei powstały nowe miejsca pracy, rozwinęło się budownictwo mieszkaniowe, a dla potrzeb dzieci kolejarzy i pracowników zakładów wybudowano szkoły. Wtedy wybudowano perony wyspowe II, III i IV oraz jednocześnie zaczęto budować podziemne przejścia. Wejścia na II i III peron były już gotowe w końcu 1912 r. Przejście na IV peron wykonano na przełomie 1912/1913 r.

Sytuacja po 1912 r. Widoczne wejście do podziemnego przejścia na perony

Wtedy wybudowano perony wyspowe II, III i IV oraz jednocześnie zaczęto budować podziemne przejścia. Wejścia na II i III peron były już gotowe w końcu 1912 r. Przejście na IV peron wykonano na przełomie 1912/1913 r.

Na widkokówce widać rozbudowę peronu IV. Źródło https://www.facebook.com/historiaolesnicy/

Peron I i II w latach trzydziestych XX w. Obok peronu I wybudowano dodatkowy tor
i przy nim parterowe i piętrowe budynki

Widok na budynek dworca. Lata trzydzieste XX w.

Widokówka litograficzna z 1899 r. z flagami cesarstwa i królestwa Prus. Widać wieżę ciśnień do zasilania
żurawii nalewnych na dworcu. Więcej o nich https://olesnica.org/zurawie_nalewne.htm

Zobacz zmiany zachodzące przed dworcem

W 1941 r. pod nadzorem Wehrmachtu rozpoczęto budowę łącznicy Łukanów - Dąbrowa Oleśnicka. Odcinek początkowy w okolicach Lucienia budowali jeńcy wojenni z obozu w Lucieniu w liczbie 400 osób. Łącznica miała skrócić czas przejazdu z Wrocławia w kierunku na Krotoszyn i Ostrów Wielkopolski (pozwalała ominąć Oleśnicę).

Wszystkie połączenia z Oleśnicy w 1944 r. widać na mapce [4].

Po wojnie
19 lipca 1945 r. następuje kolejne w historii otwarcie linii Wrocław-Nadoodrze-Oleśnica, dzięki czemu Wrocław otrzymuje połączenie z Katowicami, Łodzią i Warszawą. Nastąpiło to w wyniku odbudowy w ciągu 21 dni prowizorycznego mostu na rzece Widawie (między stacjami Wrocław Nadodrze - Wrocław Psie Pole) o długości 92 m. (prace wykonywali jeńcy niemieccy "wypożyczeni" przez Rosjan). W ciągu następnych miesięcy zastąpiono go mostem żelbetonowym.

20 sierpnia 1945 r Polacy przejmują majątek i eksploatacji kolei. Od godz. 18.00 tego dnia - kolejarze radzieccy zostali zdjęci ze wszystkich posterunków i zastąpieni polskim personelem. Po tym wzmożony wówczas ruch pociągów - przeważnie transportów wojskowych - na wszystkich przejętych odcinkach nie doznał przerwy.

25 stycznia 1946 r. odbudowano wielki, stalowy most kratowy na Odrze, na linii łączącej Wrocław Gł. z Wrocławiem Nadodrze i wtedy Oleśnica otrzymała połączenie z dworcem głównym [5].

W III RP znaczenie kolei ulega zmniejszeniu i poszczególne linie kolejowe ulegają zamknięciu. Opisał to na ciekawej stronie oleśniczanin - Damian Burdka (niestety została ona zamknięta) oraz inni pasjonaci, tam wymienieni.

28 maja 2008 r. - 140 rocznica wybudowania dworca i powstania kolei w Oleśnicy.

Rys. M. Nienałtowski

Literatura

1. Zielnica K. Bracia Grapow - wielcy kolejarze z Sycowa. Kwartalnik Powiatu Oleśnickiego. Nr 2, 2006

2. Lasowice Małe http://www.lasowice.eu/readarticle.php?article_id=725

3. Wszystko o kolei oleśnickiej - http://kolej.db.hostdmk.net  (cenna strona Damiana Burdki została zamknięta). Tam również było wiele linków do stron pasjonatów dróg kolejowych i wszystkiego co na torach, i obok nich.

4. Mapa połączeń kolejowych z 1944 r.  http://pkjs.de/bahn/Kursbuch1944/Teil1/map-schlesien.html

Rozkłady jazdy z 1944 r. http://pkjs.de/bahn/Kursbuch1944/Teil1/147a.jpg

http://pkjs.de/bahn/Kursbuch1944/Teil1/147.jpg

5. http://wolf.ict.pwr.wroc.pl/covalus/1945.html
http://www.karkonosze.org.pl/odbudowa-kolei-na-dolnym-slasku.html

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI