Może pompownią jest grupa budynków z prawej (widokówka ze stemplem 1904 r.).
Prowadzi do niego odnoga widocznej rzeki. Budynek z lewej jest młynem istniejącym do 1905 r.
Widokówka ze zbioru A.F.
Marek Nienałtowski
Skąd były zasilane wodą żurawie kolejowe w Oleśnicy po 1868 r.
W 1868 r. wraz z powstaniem Kolei Prawego Brzegu Odry i wybudowaniem stacji kolejowej w Oleśnicy powstał problem dostarczania wody do dworca (restauracje, mieszkania itp.), a głównie do żurawi zaopatrujących lokomotywy w wodę (fachowo - nawodniających lokomotywy). Wtedy nie było w Oleśnicy sieci wodociągowej. Gdyby nawet była - jej wydajność nie byłaby wystarczająca do nawodnienia lokomotywy w trakcie krótkiego postoju na stacji. Początkowo ilość lokomotyw przejeżdżających przez stację Oleśnica była niewielka, dlatego może nie było potrzeby istnienia wież wodnych. Z czasem ta sytuacja uległa zmianie i pojawiły sie żurawie nalewne, których wydajność winna wynosić 3-5 m3 na minutę, co wymagałoby użycia rur o większej średnicy i pomp o większej wydajności, niż dla potrzeb zaopatrzenia miasta.
Powstał problem skąd czerpać wodę. Okazuje się, że wg książki adresowej z 1921 i 1933 i 1935 r. na Wałowej 8 (8a, 8b) istniała kolejowa stacja pomp (Eisenbahnwasserpumpstation, Pumpwerk). Pompy te wówczas miały napęd parowy i dlatego do ich obsługi zatrudniano specjalistów mających uprawnienia do obsługi kotłów parowych. Stąd w budynkach pompowni mieszkał maszynista parowozu, który owe uprawnienia posiadał (również po 1945 do obsługi podobnych pomp zatrudniano maszynistów parowozów PKP, którzy mieli mieszkania przy pompowniach). Zapewne z tej stacji pomp zaopatrywano w wodę stację kolejową.
Nie wiadomo, gdzie na Wałowej do 1921 r. znajdował się budynek o numerze 8. Na planach miasta z 1899-1911 r. numeracja ul. Wałowej kończy się na numerze 7. Natomiast pokazany niżej dom i budynki gospodarcze nie mają numeracji. W tych zabudowaniach widać wysoki komin, wskazujący na zastosowanie "fabryczne" i doprowadzono do niego odnogę rzeki Klingelbach. Czy w tej posesji była stacja pomp?
Może pompownią jest grupa budynków z prawej (widokówka ze stemplem 1904 r.).
Prowadzi do niego odnoga widocznej rzeki.
Budynek z lewej jest młynem istniejącym do 1905 r.
Widokówka ze zbioru A.F.
Grupa budynków mogących zawierać pompownię. Z lewej nad dachem widoczny zarys komina
Widok na budynki z góry - widoczna odnoga rzeki przy samym budynku (plan miasta z 1899 r.).
Być może, że woda do stacji pomp płynęła też ze stawu zamkowego, co widać na tym planie.
Inny widok na wyżej pokazane budynki (być może stacji pomp) z lat 1900-1904
Na planie z 1939 r. dom o numerze 8 pojawia się po drugiej stronie ulicy Wałowej w okolicach obecnego pawilonu Biedronki. Niezależnie od rozpoznania dokładnego miejsca rozmieszczenia pompowni - źródło wody znajdowało się przy ul. Wałowej (może i ul. Kruczej) i należało stamtąd doprowadzić rurami wodę z pompowni do stacji kolejowej, a dokladniej do wieży wodnej (ciśnień) stojącej obok stacji.
Uzupełniono 11-13.07.2014 r.
Po napisaniu powyższego tekstu pojawił się całkiem nowy ślad. Dowiedziałem się o nim od (....... - z zaaferowania odkryciem zapomniałem zapytać o nazwisko) emerytowanego maszynisty obsługującego pompownię od 1955 r. Zapewne ten ślad był związany z pojawieniem się tzw. Kolei Oleśnicko-Gnieźnienskiej w 1871-1875 r. Dla jej potrzeb wybudowano niedaleko ul. Wałowej, przy Monplaisir, nasyp kolejowy. Okazało się, że w trakcie budowy nasypu umieszczono w nim rury wodociągowe zasilające wieżę wodną na stacji Oleśnica, a obok nasypu, pomiędzy dwoma odnogami rzeki Oleśnica umieszczono stację pomp. O jej istnieniu wiedziałem od 2-3 lat, ale sądzilem, że zasila wieżę ciśnień w ZNTK (o czym miałem napisać). Teraz wiadomo, że zasila wieżę kolejową.
W związku z tym pojawia się wiele pytań, na które może nieprędko znajdziemy odpowiedź. Najważniejszym pytaniem jest termin wybudowania tej pompowni i czy o niej wspominano w 1921 i 1933 r. jako istniejącej przy ul Wałowej?
Czerwoną strzałką pokazano miejsce rozmieszczenia pompowni na fragmencie planu Pharusa z 1927 r.
Na ilustracji widać z prawej ul. Wałową, obok staw i niżej ul. Kruczą. Strzałką 1 oznaczyłem miejsce, o którym przypuszczałem, że może być pompownią.
Strzałką 2 - obecnie istniejącą pompownię, powstałą być może w latach 1871-1875 lub później. Strzałką 3 pokazano nasyp kolejowy
i miejsce rozmieszczenia wiaduktu, pod którym przeplywa odnoga rzeki Oleśnica, oraz droga prowadząca do Smardzowa,
a obecnie tylko do stacji pomp i ogródków działkowych
Na bardziej szczegółowym widoku pokazano: 1 - miejsce rozmieszczenia kotła parowego. 2 - miejsce rozmieszczenia maszyny parowej i pomp.
3 - zbiorcza studnia do której są podłączone odwierty. 4 - dom osługi pompowni. 5 - tor kolejowy na nasypie Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej.
6 - zsyp służący do dostarczania węgla prosto z wagonu, do podstawy nasypu. 7 - tor kolejki wąskotorowej, po której pchano wagoniki z węglem od zsypu do kotłowni
Z lewej pomieszczenie pompowni, z prawej pomieszczenie po byłej kotłowni
Zbiorcza studnia
Obecnie istnieje 6 odwiertów, z czego 5 tłoczy wodę do zbiorczej studni (jeden odwiert uległ awarii). Najnowszy odwiert ma głębokość 120 m i został wykonany w latach 70-ych. Zsyp był "rynną" w nasypie, wyłożoną deskami i pokryty blachą (informację o jego istnieniu przekazał mi wcześniej Tadeusz Ślizowski). W latach 80-ych zelektryfikowano pompownię. Już nie istnieje kocioł parowy, pompy są napędzane silnikami elektrycznymi. Przestał być potrzebny zsyp i kolejka wąskotorowa. Praca pompowni jest zautomatyzowana - pompy włączają się w miarę potrzeby i tłoczą rurą wodę do wieży wodnej, która obecnie tylko zasila stację kolejową. Żurawie wodne nie są już używane. Od pompowni do stacji kolejowej położono dwie instalacje rurowe, z których jedna jest zapasowa. Są one ułożone w podstawie nasypu (stąd przypuszczenie, że pompownia powstala w 1871-1875 r. w trakcie sypania nasypu) i przynajmniej w jednym miejscu biegną na jego szczycie - po wiadukcie. Zapewne ze względu na płynącą rzekę nie prowadzono rur pod jej korytem. Natomiast na wiadukcie nad ul. Wiejską poprowdzono rury pod ulicą. Nie wiem jak dalej przebiegają. MGK nie posiada planów rurociągów kolejowych, są one prawdopodobnie we Wrocławiu.
Widoczna rura wodociągowa na wiadukcie
Wieża wodna na stacji kolejowej w Oleśnicy, którą zapewne wybudowano po 1888 r.
Większość podobnych wież na tej trasie wybudowano po 1905 r. Z planów stacji kolejowj wynika, że istniały na niej także wieże o innym kształcie.
(miałem wejść do pokazanej wieży i zrobić kilka zdjęć
- obiecał mi to jeden z odchodzących na emeryturę kolejarzy, ale nieoczekiwanie zmarł)
Strzałką pokazałem rozmieszczenie wieży wodnej w stosunku do stacji kolejowej, Z planu miasta z 1899 r.
Z wieży rurami żeliwnymi o średnicy 150-200 mmm woda docierała do żurawi wodnych, stojących przy torach kolejowych w obrębie stacji. W przypadku niskich wież stosowano dodatkowo pompy do zwiększania ciśnienia wody.
Żuraw wodny stojący na końcu peronu, służący niegdyś do nawodniania parowozów.
Jeszcze istnieją stacje mające sprawne żurawie i obsługujące parowozy (najbliższy chyba w Wolsztynie)
Wnioski i uwagi
Warto poczytać:
Oleśnica - ważny węzeł kolejowy
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI