Andersowie - oleśniccy organmistrzowie. Anders

Andersowie - oleśniccy organmistrzowie. Anders - Orgelbaumeister in Oels
Agnieszka Drożdżewska
Volker Anders
Marek Nienałtowski - redakcja i ciągłe uzupełnienie tekstu

Johann Gottlieb Anders urodził się 5 czerwca 1825 r. (informacja wg rodziny Andersów prowadzących badania genealogiczne, wg literatury organmistrzowskiej - 3 maja 1833 roku) w Twardogórze, jako trzeci syn Carla Gotlieba (ur. 1796 r. w Twardogórze) - budowniczego organów, a może ich stroiciela (Klavierstimmer).

Początkowo kształcił się i pracował w zakładzie swego ojca. Dalsze wykształcenie w zakresie budownictwa instrumentów zdobył we Wrocławiu. Prawdopodobnie przed 1853 r. Anders przeniósł swój warsztat do Oleśnicy. W 1853 r. rozpoczął budowę organów dla odbudowywanego po spaleniu kościoła w Smolnej, które zastąpiły spalony instrument oleśnickiego organmistrza Johanna Georga Höpke z 1796 roku. Organy te uruchomiono 7 stycznia 1856 r.

Wkrótce otrzymał wyłączność na budowanie oraz naprawy instrumentów w Oleśnicy. W 1862 r. wzmiankowano [5] jego warsztat mieszczący się w Bramie Luizy (wcześniej Brama Namysłowska). Po jej rozebraniu w 1868 r. musiał przenieść go sześć domów dalej na Nachodstrasse 3. Udało to się ustalić na podstawie reklam gazetowych z 1882 r. [3]. Był to duży dom, w którym nawet G. Anders wynajmował pomieszczenia innym rzemieślnikom. W warsztacie powstawały wszystkie części składowe niezbędne do konstrukcji instrumentów, które później były przewożone do miejscowości, w których Anders budował organy.

Wśród innych kilkunastogłosowych instrumentów Johanna Gottlieba Andersa należy wymienić organy z kościołów w następujących miejscowościach: Domasław koło Wrocławia, Nadolice Wielkie oraz w Przeczowie i Ligocie Małej niedaleko Oleśnicy. W 1860 roku powstał jego największy instrument - trzydziestogłosowe organy zbudowane dla kościoła ewangelickiego w Żmigrodzie. W 1856 roku dokonał kolejnego remontu instrumentu w kościele zamkowym. W 1861 r. dokonuje renowacji organów w Pokoju. Następnie w 1865 roku wybudował organy w oleśnickim Kościele Zbawiciela (Salvatorkirche, dawna synagoga), które były naprawiane już w 1872 roku. Nie jest znany los tych organów po 1945 r.[1]. Może są używane w jakimś podoleśnickim kościele?

W 1879 r. buduje organy dla Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego w Oleśnicy (ob. Gimnazjum nr 1.). Zostały one zdewastowane w trakcie wojny (Seminarium pełniło rolę lazaretów w 1943-koniec 1945 r.), a w 1946 r. podobno części z nich zostały wykorzystane do remontu organów w kościele zamkowym [4].

Z poniższych ogłoszeń wynika, że 1881 r. miał warszat przy Nachodstrasse 3 i nosił tytuł Królewskiego Patentowanego Organmistrza.

Johann Gottlieb Anders zmarł 6 sierpnia 1893 r. i 9 sierpnia został pochowany we Wrocławiu. W literaturze spotykane są także inne informacje, które można uznać za nieprawdziwe.

Żoną J. G. Andersa była Agnes Augusta Maria Lewandowsky, ur. 1826 roku w Twardogórze, zm. 19 października 1904 r. i została pochowana w Koszęcinie

Jej rodzice pochodzili z Namysłowa i pisali się von Lewandowsky. Wg badań genealogicznych żyjących potomków Johanna Gottlieba Andersa miał on 10-11 dzieci, z kórych 2-3 zmarło zaraz po urodzeniu lub wkrótce. Byli to:

Oswald Anders i jego syn Waldemar
W 1894 zakład organmistrzowski przeszedł w ręce jego syna Oswalda. Kontynuował on dzieło ojca zapewne do 1935 r. Nie zachowały się natomiast informacje o organach budowanych bądź naprawianych przez Oswalda.

W 1896 r. Oswad Anders ma już zakład przy Magazinstrasse 5 wg L.a.d.O). Dodano 19.03.2015 r.

W 1901 roku Oswald Anders miał sklep przy Ohlauer Strasse 3 i tam otworzył największy w mieście sklep z instrumentami. Oprócz pianin i fisharmonii można było nabyć w nim także najnowsze automaty grające. Zagadkowa widokówka wydana również przez Oswalda Andersa. Może to tylko zbieżność nazwisk?

Waldemar (ur. 6 marca 1894 r., zm. 2 stycznia 1982 r.), również budowniczy organów, wymieniany jest w książce adresowej z 1921 r. jako mieszkający przy tej samej ulicy, ale pod nr 27a. W 1935 roku już mieszka pod numerem 23, gdzie uprzednio mieszkał jego ojciec.

W 1886 r. przybył do Oleśnicy brat Oswalda - Hugo Arthur Fedor Anders. Ogłaszał się jako organmistrz w gazecie Lokomotive an der Oder i oferował swe usługi w zakresie budowy oraz naprawy instrumentów muzycznych. Otworzył własny warsztat przy ulicy Rycerskiej 11 (obok Bramy Wrocławskiej). W 1921 r. już nie jest wymieniany w spisie mieszkańców Oleśnicy.

Victor Emanuel Max Anders
Na przełomie wieku osiedlił się w Oleśnicy również syn J. G. Andersa, który jeszcze początkowo trudnił się jedynie naprawą oraz strojeniem fortepianów, pianin, fisharmonii i innych instrumentów w otwartym przez siebie warsztacie przy ówczesnej Kaiserstraße (obecnie ulica Rzemieślnicza). W ostatnim roku życia był prawdopodobnie zatrudniony w firmie brata Oswalda w Oleśnicy jako drugi organmistrz.

Zakład pod kierownictwem Oswalda Andersa istniał do jego śmierci w 1935 r. Sklep dobrze prosperował dzięki szybkiemu rozwojowi państwowego oraz prywatnego szkolnictwa muzycznego. Z czasem jednak zaprzestał działalności w zakresie budowy instrumentów skupiając się na rozwijaniu i powiększaniu sklepu z instrumentami oraz różnego rodzaju szafami grającymi.

Reklamy z tego sklepu w 1904-1905 r. w gazecie oleśnickiej Lokomotive an der Oder.

Z ogłoszeniu z 1931 r. wynika, że Oswald sprzedawał pianiana, fortepiany i inne instrumenty muzyczne, a nawet płyty. O organach już dawno nie wspominał.

Okazuje się, że po śmierci Oswalda Andersa w 1935 r. jego rodzina nie podjęła kontynuacji działalności handlowej w sklepie pod powyższym adresem. Na to wskazał mi Tomasz Ślizowski, opierając się na reklamie z gazety wrocławskiej Wochenblat, którą niżej zamieszczam. Czyli sklep Andersów z instrumentami muzycznymi przejął Burkhardt, być może mieszkaniec innego miasta. Natomiast w domu pod tym numerem zamieszkują dalej: Ida Anders (Orgelbaumeister z podanym nr telefonu) i Waldemar Anders (Orgelbauer?) - to wynika z książki adresowej Oels z 1935/1936. Nikt z Andersów nie prowadził już sklepu muzycznego, chociaż może dalej zajmowali się usługami: strojenie fortepianów i organów oraz naprawy.

Dużo kłopotu dla historii rozmieszczenia sklepów Andersów spowodowało poniższe ogłoszenie z 1926 r., w którym wymienia się, że wtedy sklep mieścił się pod Ohlauer Strasse 2., czyli w okolicach rynku, co jest błędem wydawniczym.

Johann Georg Höpke. Pierwszym budowniczym instrumentów, działającym w Oleśnicy już za panowania księcia brunszwickiego Fryderyka Augusta był Johann Georg Höpke. Urodził się w 1773 roku w Byczynie. W 1794 r. zamieszkał w Oleśnicy i tu otworzył swój pierwszy warsztat. Już w 1796 roku powstały jego pierwsze organy dla kościoła w Smolnej. Dwa lata później dokonał przebudowy organów w miejscowości Miłocice obok Bierutowa. Johann Georg Höpke, pomimo wieloletniej działalności w Oleśnicy, nie wybudował nowych organów w mieście, nie zajmował się także naprawą już istniejących [1].


Ogłoszenie Fedora Andersa w gazecie Lokomotive w 1886 r.	Z prawej strony dom przy Ritterstrasse-Rycerskiej 11, gdzie miał siedzibę. Źródło A.F.


Prawdopodobnie zamiast cyfry 23, pojawiła się tylko cyfra 2	Tutaj ogłoszenie z 1930 r. już z bezbłędnym adresem