Marek Nienałtowski
Zaginiona patena i pojemniki z kościoła
św. Katarzyny w Bierutowie
02.04.2020 r.
Po napisaniu tego tekstu wysłałem go oceny Wojtka Mencela, który od 11 lat wspomga mnie zdjęciami zabytków z Oleśnicy i okolic oraz służy fachową pomocą przy identyfikacji, tych o których pisałem. Pan Wojtek wprowadził i tym razem wiele cennych uwag.
Wyżej pokazano zdjęcie będące własnością IS PAN (nr 28 138), na którym widać patenę o średnicy ok. 20 cm (wg oceny W. Mencela) i pojemnik o średnicy ok. 5 cm [także wg oceny W. Mencela]. Zdjęcie zostało wykonane przed 1945 r., a wspólne umieszczenie obu elementów wskazuje, że pochodzą one z jednego kościoła (chociaż w swojej historii mogły pochodzić z różnych). Numeracja wskazuje na pochodzenia z kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Katarzyny.
Na patenie jest herb Prittwitzów, natomiast na pojemniku herb Podiebradów, co pozwala na łatwiejsze wstępne rozpoznanie.
 |
 |
Herb Prittwitzów na Patenie. Przy większym powiększeniu widać po obu stronach tarczy może cyfry, które trudno odczytać. Wg W. Mencela może to być data 1539 r. |
Pojemnik. Herb Podiebradów ziębicko-oleśnickich. Z lewej inskrypcja
MÜNSTERBERG (w ściśniętym zapisie MINSTERBERG), czyli Ziębice. Pisano o książętach oleśnickich z Podiebradów -"książęta ziębiccy"
|
Patena
Na obrzeżu pateny znajduje się herb Prittwitzów i inskrypcja fundacyjna o treści:
PRAW EVA KARNITZKEN GEBORENE PRITWITZEN WITTIB [VOHEHRTE DIESEN - odczytał te dwa słowa W. Mencel ] KELCH AD 1624 DER KIRCHEN ZU BERNSTADT
Wstępne tłumaczenie: Pani EWA Karnitzka z domu Pritwitz, wdowa, ofiarowuje ten kielich w roku 1624 kościołom w Bierutowie. Postaram się wysłać ten tekst do osób mogących pomóc w odczytaniu i ewentualnie zinterpretować.
O Ewie Karnitzkiej - Prittwitz jeszcze niewiele wiadomo. Nie jest wzmiankowana w źródłach dotyczących Prittwitzów i Karnitzkich. Przynajmniej trzech Prittwitzów z różnych miejscowości brało udział w pogrzebie księżnej Anny Magdaleny w Bierutowie w 1630 r. i zapewne była córką lub siostrą jednego z nich. Wiadomo, że już w 1624 była wdową po Karnitzkim. Do tej daty pasowałby Hans Ernest von Karnitzki - szlachcic herbu Kietlicz, członek rady księcia Henryka Wacława. Przez 15 lat był sędzią ziemskim i dworskim bierutowskiego okręgu sądowego, właścicielem Pawłoszewa k. Wołowa. Zapoczątkował działania mające na celu budowę kościoła Świętej Trójcy w Bierutowie. 23 września 1622 r. będąc w towarzystwie księcia Henryka Wacława został postrzelony przez muszkieterów. Zmarł 20.09.1623 r. i został pochowany w kościele parafialnym w Bierutowie [5], czyli w kościele św. Katarzyny. Jednak on miał dwie żony o innych nazwiskach [5]. Natomiast wzmiankowana jest Anna Katarzyna von Prittwitz - żona jego wnuka Georga Ernsta, który zmarł w 1706 r., i także został pochowany w kościele św. Katarzyny [5]. Po obu Karnitzkich nie zachowały się płyty nagrobne. Czyli nic jeszcze nie wiem o Ewie i jej mężu.
Podczas wykonywania zdjęcia, kielich związany z pateną, już nie istniał w kościele. Może wykonawcą kielicha był Hans Predel. który 4-5 lat później wykonał kielichy (wg W. Mencela) dla Zbytowej i Bierutowa [2]. Pozostała tylko patena. Na patenie nie widać znaków złotniczych. Chyba były na kielichu. Wojtek Mencel wprawnym okiem znalazł na patenie znak kontrybucji z rejonu Breslau-Oels. Sądzi też, że patena mogła pochodzić z XVI w., a inskrypcja mogła być wtórna.
Pojemnik
Początkowo sądziłem, że jest to puszka na komunikanty (opłatki komunijne). Jednak zdaniem W. Mencela jest to pojemnik na olej święty i mogło on pochodzić z kościoła katolickiego, bo protestanci jego nie używali. Nawet zauważył na pokrywce literę O od Oleum. Temu jednak przeczy umieszczony na nim herb książąt ziębicko-oleśnickich, którzy katolicyzm zwalczali.
Z herbu i inskrypcji z lewej strony może wynikać, że pojemnik został ufundowany przez księcia ziębicko-oleśnickiego. Był nim wtedy Henryk Wacław. Być może data była na inskrypcji i na razie jej nie poznamy. Tak więc powstał znaczący problem z identyfikacją pojemnika.
Puszka na komunikanty
Puszka na komunikanty. Fot. własność IS PAN nr 28139
Wyżej pokazałem typową puszkę na komunikanty z kościoła św. Katarzyny, na co wskazuje W. Mencel i sugeruje, że mogła ona pochodzić z późniejszego okresu (po 1680 r.). Puszka jest większa i ma typowe przedstawienia na pokrywce. Zdjęcie to znajduje się bezpośrdnio za wyżej pokazanym (nr 28 138), czyli pochodzi z tego samego kościoła. Uwaga! oba zdjęcia nie są bezpośrednio dostępne w spisie pod hasłem Bierutów lub Bernstadt [1]. Trzeba ich szukać na płytce CD w dziale image i dalej klikać. Poszukiwania mogą zająć nieco czasu. W ten sposób można znaleźć i inne zabytki pominięte w spisie.
Zakończenie
Literatura
Dodatkowe ciekawostki
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI
