Chrzcielnica w kościele śś. Apostołów Piotra i Pawła,
którą pierwotnie wziąłem za zaginioną z Wojciechowa [źródło]
W poszukiwaniu zaginionej chrzcielnicy z kościoła Nawiedzenia NMP
w Wojciechowie
Tekst i dobór zdjęć Piotr Michalak
W nawiązaniu do ostatniego artykułu Marka Nienałtowskiego [5]. traktującego na temat artefaktów pozostawionych przez książąt wirtembersko-bierutowskich na wyposażeniu kościoła Nawiedzenia NMP w Wojciechowie należy wspomnieć o zaginionej chrzcielnicy z tej świątyni i historii jej odnalezienia.
Tak jak wspomniano w przytoczonym artykule zwróciłem uwagę na elementy wyposażenia kościoła informując o nich M. Nienałtowskiego. Podczas poszerzonej analizy wyposażenia kościoła M. Nienałtowski poinformował mnie, iż znalazł wzmiankę pochodzącą ze strony internetowej Urzędu Gminy Wilków, następującej treści: "Wewnątrz kościoła znajduje się marmurowa chrzcielnica z XVIII w. a w niej cynowa misa z rytą inskrypcją, sceną chrztu w Jordanie oraz datą 1715. [3]. Należało sprawdzić tę chrzcielnicę, gdyż z uwagi na podany na niej rok, istniała zbieżność czasu powstania z innymi przedmiotami fundacji Wirtembergów w tym kościele i bardzo prawdopodobne, iż inskrypcja w misie dotyczyła Karola - księcia oleśnicko-bierutowskiego (1682-1745).
Nie widziałem chrzcielnicy na wyposażeniu tego kościoła, dlatego skontaktowałem się z proboszczem z Wilkowa, w którego jurysdykcji znajduje się kościół w Wojciechowie - ks. Tomaszem Caputą (który niejednokrotnie udostępnił mi całość kościoła, za co dziękuję). Proboszcz poinformował mnie, iż nie wie nic na temat chrzcielnicy z Wojciechowa. Zaskoczyło mnie to. Chrzcielnica musiała się przecież w nim znajdować już w czasach powojennych, gdyż została ujęta w spisach, skoro informuje o niej Urząd Gminy.
Postanowiłem tę informację skonfrontować z wiedzą najstarszej generacji mieszkańców Wojciechowa. Poinformowali mnie, iż w kościele rzeczywiście znajdowała się chrzcielnica, ale została w latach 60. zabrana z kościoła przez ks. Stanisława Książek. Nie wiedzieli gdzie. Pamiętali jedynie, że ksiądz ten był proboszczem tej parafii i gdy został przeniesiony na inną parafię zabrał do niej ze sobą chrzcielnicę oraz prawdopodobnie jeszcze jakieś inne elementy wyposażenia, wspominano mi o monstrancji. Postanowiłem zbadać życiorys ks. Książek, aby dowiedzieć się gdzie mogła trafić chrzcielnica. Okazało się, że ksiądz S. Książek 1 sierpnia 1966 został przeniesiony z funkcji proboszcza w Wilkowie na wikariusza parafii śś. Apostołów Piotra i Pawła w Kamiennej Górze. Jego zadaniem było utworzenie tam, w dawnym kościele ewangelickim św. Trójcy oddzielnej parafii. 1 marca 1972 nowa parafia została erygowana, a jej proboszczem został ks. Książek [4]. Moja uwaga skupiła się na kościele śś. Apostołów Piotra i Pawła w Kamiennej Górze, gdzie przez ponad 5 lat po zabraniu chrzcielnicy z Wojciechowa był proboszczem. Udało mi się odnaleźć zdjęcie chrzcielnicy, która znajduje się w tym kościele.
Chrzcielnica w kościele śś. Apostołów Piotra i Pawła,
którą pierwotnie wziąłem za zaginioną z Wojciechowa [źródło]
Na tym etapie nie miałem dostępu do żadnych zdjęć chrzcielnicy, gdy stała w Wojciechowie i bazowałem na poszlakach. Dlatego, aby potwierdzić, iż to ta chrzcielnica zadzwoniłem do proboszcza z kościoła śś. Apostołów Piotra i Pawła ws. skonsultowania jej historii i istnienia inskrypcji w misie. Proboszcz stwierdził, iż chrzcielnica jest zamknięta cały czas i ciężko mu powiedzieć coś więcej na temat misy. Dlatego uzgodniłem z nim, iż zdjęcia misy wykona fotograf z Kamiennej Góry, p. Krzysztof Lisowski, który podjął ze mną współpracę.
Udając się ponownie do Wojciechowa, udało mi się dowiedzieć, iż miejscowy kościelny dysponuje przedwojennym zdjęciem kościoła, które jego rodzice znaleźli na terenie Wojciechowa, wśród przedmiotów pozostawionych przez opuszczającą miejscowość ludność niemiecką. Poprosiłem o poszukanie tego zdjęcia. Po jego odnalezieniu zostało mi przekazane. Byłem ogromnie zaskoczony gdy zobaczyłem na nim chrzcielnicę wyglądającą zupełnie inaczej niż ta z kościoła śś. Apostołów. Poniżej wspomniane zdjęcie porównane z wyglądem współczesnym.
 |
 |
Wygląd prezbiterium kościoła przed 1945. Przed ołtarzem widoczna ośmioboczna chrzcielnica z szeroką misą wewnątrz. Autor zdjęcia nieznany, pracownia fotograficzna J. Hoffman. |
Powiększony fragment z chrzcielnicą - widoczna misa |
Współczesny wygląd prezbiterium. Zauważalny brak chrzcielnicy,
herbów książęcych na ołtarzu, figury w zwieńczeniu ołtarza,
stalli po lewej stronie, balkonów. Praca własna - P. Michalak.
Na podstawie otrzymanego zdjęcia postanowiłem sprawdzić kościół, gdzie ks. Książek został proboszczem, po tym gdy przestał być wikarym w kościele śś. Apostołów. Odszukałem w Wikimedia Commons zdjęcia chrzcielnicy z kościoła MB Różańcowej w Kamiennej Górze (wezwanie kościoła funkcjonujące od 1972 - wcześniej pw. Trójcy Świętej). Stwierdziłem, że udało się ją odnaleźć. To jest właśnie ta chrzcielnica. Jednak na wszystkich zdjęciach chrzcielnica przykryta była pokrywą, której nie widziałem na zdjęciu z Wojciechowa i nie widać było misy. Wobec tego poprosiłem lokalnego fotografa K. Lisowsiego o jej zdjęcia. Przekazał mi je wraz ze zdjęciami misy. Niestety brak było tej misy ze zdjęć przedwojennych, która miała zawierać (być może książęce) inskrypcje z 1715. Zastąpiono ją inną, mniejszą, niedostosowaną wielkością metalową misą. Osobne zdjęcia przesłał również na prośbę dra Nienałtowskiego p. Krzysztof Wiesner.
 |
 |
Chrzcielnica z Kamiennej Góry z MB Różańcowej |
Współczesna misa z tej chrzcielnicy. Fot. Krzysztof Lisowski |
Szczegóły wykonania chrzcielnicy z 1715 r. Fotografia uzyskana dzięki Krzysztofowi Wiesnerowi
Udałem się osobiście do Kamiennej Góry, aby zobaczyć obie chrzcielnice. Rozmawiałem z członkami społeczności parafii MB Różańcowej w Kamiennej Górze. Wiedzieli, iż chrzcielnica przyjechała z "kościoła ewangelickiego w Wojciechowie". Pokazywali mi również inne elementy, które przywieziono z tych ziem. Nawiązałem kontakt z proboszczem parafii w Kamiennej Górze ks. Piotrem Smolińskim. Poinformował mnie, iż nie wie nic na temat dawnej misy z tej chrzcielnicy, ale zapewnił, że postara się ją znaleźć w archiwach parafialnych i jeśli się uda - da mi znać. Sprawdziłem jeszcze raz czy misa nie została pozostawiona w kościele w Wojciechowie - nawet w składach "rupieci" na kondygnacjach wieży itd., rozpytywałem wśród mieszkańców - niestety ślad po niej zaginął.
Szukając dodatkowych informacji na jej temat nabyłem ostatni dostępny egzemplarz wydanej w 2009 książki ks. Stanisława Książek "Parafia Matki Bożej Różańcowej w Kamiennej Górze w latach 1966-2006", która stanowi kalendarium tej parafii. Znajduje się w niej informacja, iż chrzcielnica została przywieziona z kościoła w Wojciechowie i została poświęcona w Kamiennej Górze 1 października 1967. Wtedy "dorobiono" do niej pokrywę, która znajduje się na niej współcześnie.
Chrzest chrzcielnicy z Wojciechowa [2]
W tym samym roku w kościele MB Różańcowej umieszczono również ołtarz z kaplicy w namysłowskim Konwencie braci Bonifratrów. Przypominają o tym herbowe symbole Bonifratrów znajdujące się w rogach ołtarza (został umieszczony w kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele MB Różańcowej) [2].
Analizując powtórnie wszystkie źródła do których dotarłem spostrzegłem, iż na stronie internetowej Urzędu Gminy Wilków dokładnie taki samo opis: "Wewnątrz kościoła znajduje się marmurowa chrzcielnica z XVIII w. a w niej cynowa misa z rytą inskrypcją, sceną chrztu w Jordanie oraz datą 1715." użyto również w stosunku do kościoła parafialnego Oczyszczenia NMP w Bukowiu. Ostatecznie udało mi się ustalić, iż umieszczenie takiego samego opisu w stosunku do kościoła w Wojciechowie to pomyłka i taki opis dotyczący chrzcielnicy powinien znajdować się tylko w odniesieniu do Bukowia. Jednak dzięki tej pomyłce udało się zainteresować kwestią chrzcielnicy z Wojciechowa i dzięki temu została odnaleziona. W kwestii Bukowia ta chrzcielnica jest bardzo interesująca, gdyż tam również mogłaby znajdować się misa z inskrypcją księcia Karola wirtembersko-bierutowskiego, gdyż kościół ten również znajdował się w granicach księstwa bierutowskiego. Udałem się do tej niewielkiej świątyni i zastałem tam chrzcielnicę tak jak na załączonych niżej zdjęciach:
 |
 |
Chrzcielnica z Bukowia |
Brak starej misy. Fot. P. Michalak |
Niestety, chrzcielnica z Bukowia pozbawiona jest misy, o której mowa w historycznych opisach. Misa musiała się w niej znajdować jeszcze po II wojnie światowej. Tak samo jak w przypadku Wojciechowa nie udało mi ustalić się jej współczesnych losów. Podlegający Urzędowi Gminy Wilków, Dom Kultury, obiecał włączenie się w ustalenie losów mis z Wojciechowa i Bukowia.
Dodano 22 - 25. 12. 2018 r.
W grudniu 2018 udało się odnaleźć misę z chrzcielnicy z Bukowia. Znajduje się aktualnie w archiwum parafii rzym.-kat. w Bukowiu. Dzięki uprzejmości ks. prob. Andrzeja Stefanów mogłem dokonać jej "oględzin" i wykonać fotografie. Na misie znajduje się data jej wykonania: rok 1715 oraz ryta scena chrztu Chrystusa w rzece Jordan. Po przeciwległej stronie znajduje się herb fundatora misy, nad którym inicjały właściciela herbu, po lewej "P.M.", po prawej "V.P.". Pozostałą część obrzeża misy zajmuje inskrypcja (bardzo słabo czytelna). Po skonsultowaniu się z dr Markiem Nienałtowskim potwierdziłem, iż herb nie jest związany z Karolem - księciem oleśnickim na Bierutowie.
Misa cynowa z kościoła w Bukowiu. Dobry znawca j. niemieckiego będzie w stanie odczytać inskrypcję z powiększonego skanu zdjęcia.
Widoczne od góry dwie punce, niżej inicjały PM VP. Po analizie herbu okazało się, że to nie jest tarcza wielopolowa,
a tylko szachownicowa, co może wskazywać na herb Prittwitzów
Scena chrztu Chrystusa w rzece Jordan
Dr Marek Nienałtowski po dokonaniu analizy zdjęć napisał na temat misy: "Zlecił jej wykonanie von P...., Pozostaje szukać kogoś o inicjałach P. M. von P..... z okolic Bierutowa i Namysłowa. Z analizy postaci w klejnocie herbu wynika, że to herb von Prittwitzów, którzy mieli w tym czasie dobra w tej okolicy. Prittwitza o tych inicjałach nie wymienia J. Sinapius w heraldycznej księdze Śląska "Kuriositäten des schlesischer Adels". Mógł być synem lub wnukiem Pritwitzów wymienionych na str. 734-735 w I tomie tego dzieła. Może to być Peter Moritz - częste imiona w tym rodzie. Misę cynową wykonał wrocławski cynownik, umieszczając wrocławską puncę miejską (w tarczy litera W). Punca autorska umieszczona obok miejskiej jest trudno czytelna, ale dobry specjalista może odnaleźć nazwisko wykonawcy po zarysie elementów puncy i dacie wykonania misy".
 |
 |
Nad koroną widoczny zarys bezrękiego mężczyzny z przepaską na głowie |
Herb szlachecki Prittwitzów. Klejnotem jest czarnoskóry (chyba) bezręki mężczyzna w przepasce na głowie (wikipedia) |
Warto byłoby dokonać renowacji misy, która jest cennym elementem lokalnego dziedzictwa historycznego i przywrócić ją na wyposażenie kościoła w Bukowiu, który w ostatnich lat, po wykonaniu wielu rekonstrukcji i renowacji wyposażenia odzyskuje swój historyczny wygląd.
Interesujące jest ogromne podobieństwo chrzcielnicy znajdującej się w Bukowiu do tej, która znajdowała się w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Bierutowie. Na podstawie znanych mi fotografii wiem, iż umieszczona była w prezbiterium kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej w centralnym miejscu przed ołtarzem głównym - analogicznie do Wojciechowa. Posiadała dokładnie takie same proporcje misy, rzeźbienia, kształt. Była wykonana również z marmuru. Została ufundowana przez księcia oleśnicko-bierutowskiego Chrystiana Ulryka w 1687 r. (misa mogła pochodzić z późniejszych lat) [1]. Chrzcielnica zniknęła z kościoła św. Katarzyny najprawdopodobniej w latach powojennych, gdy kościół stał otwarty i wynoszono z niego wyposażenie - zarówno do innych kościołów jak i był szabrowany przez osoby prywatne.
Niniejszym dziękuję za udział w opisanych wyżej działaniach Grzegorzowi Michalakowi, wspomnianym wyżej z nazwiska oraz wszelkim innym osobom, które w jakikolwiek sposób je wsparły.
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
