Marek Nienałtowski
Kościół parafialny w Dobrej, herby i polonika
Zbigniew Podurgiel pokazując mi zdjęcia wnętrza tego kościoła - zaraził mnie chęcią poznania jego historii i ludzi, którzy kiedyś go wyposażali. Jakże mało wiemy o zabytkach wokół Oleśnicy. Poniższy tekst o kościele w Dobrej - jest tylko zaczątkiem, który powinien być dalej rozwijany, także przez historyków, genealogów i heraldyków.
Nazwa wsi Pominięto dalej opis bardziej szczegółowy, gdyż w popularnej literaturze historyczno-genealogicznej występuje zbyt dużo wzajemnie wykluczających się informacji. Nieco o historii kościoła
Pierwsze wzmianki o kościele (obecnie pw. Matki Boskiej Szkaplerznej) pochodzą z 1305 r. w. Po 1538 r. kościół przejmują protestanci. Zachowanym do dzisiaj elementem ówczesnego kościoła, jest pochodzący z 1611 r. dzwon kościelny. Z herbów umieszczonych na nim wynika, że był wykonany z fundacji Księcia Karola II i jego żony, oraz członka rodu von Heugel. Dalsza "podiebradowska" historia miejscowości jest związana z budową zamku (stan obecny [1], [2], [3],). Karol Fryderyk - syn Karola II zamierzał w trakcie rozwijającej się wojny trzydziestoletniej, chronić się w nim podczas pomorów i zajmowania zamku oleśnickiego przez wojska cesarskie lub protestanckie. Po wymarciu męskich członków rodu Podiebradów, córka Karola Fryderyka - Elżbieta Maria, wychodzi za mąż w 1647 r. za Sylwiusza Nimroda i stają się prekursorami śląskiej linii Wirtembergów. W 1664 roku, gdy trwa budowa nowego drewnianego kościoła (na miejscu poprzedniego) - umiera książę Sylwiusz. Budowę kończy jego żona rok później. Pamiątką z tego okresu jest ołtarz i ambona z malowidłami oleśniczanina Leonarda Horna. Na ołtarzu umieszczono herby księstwa wirtembersko-oleśnickiego i ziębicko-oleśnickiego z których wywodzili się fundatorzy. W 1670 r. drewnianą wieżę wykonał Krzysztof Walten, cieśla. W 1673 r. Elżbieta Maria dzieli księstwo wirtembersko-oleśnickie pomiędzy trzech synów. Sama, aby odpocząć od zgiełku zamku oleśnickiego, prawdopodobnie często zamieszkuje w karlsburgskim zamku. W latach 20-30 XVIII w., gdy księciem oleśnickim był Karol Fryderyk Wirtemberg, fundatorem nowego wyposażenia kościoła jest ktoś z rodu von Heugel, najprawdopodobniej Gustaw Adolf von Heugel lub jego syn. Kolatorzy budują dla siebie lożę kolatorską, zatem wystawiają nowy chór muzyczny, empory oraz prospekt organowy z instrumentem. Kościół był remontowany wielokrotnie: 1785-7, 1824, 1864 i 1885. Po 1823 r. ulega zamknięciu cmentarz przykościelny (dokładna data nie jest mi znana). Obecny murowany kościół pochodzi z początku XX w, prawdopodobnie z 1914 r. Wykorzystana w nim starą drewnianą wieżę oraz fragment północnej ściany, z zabytkową, cenną lożą kolatorską. Po 1918 r. wzniesiono przy kościele pomnik poświęcony mieszkańcom wioski. |
||
Mapa zabudowań wsi z 1912 r. |
||
Ołtarz z 1665 r. Fot. Z. Podurgiel |
||
Ambona z 1665 r. |
||
Chór muzyczny oraz prospekt organowy z instrumentem z ok. 1720-1732 r. |
Najcenniejszym elementami heraldycznymi w tym kościele są:
Heuglowie to mieszczanie wrocławscy, którzy w 1539 r. zostali nobilitowani i za siedzibę rodową uznali Polakowice (Pollogwitz) k. Wrocławia.
Licznie rozrodzeni, zamieszkują i posiadają majątki w księstwie oleśnickim. Prędko poprzez małżeństwa stają się znaczącą szlachtą w księstwie. Gfugowie to szlachta wpisana w czeski stan rycerski, pochodząca z księstwa brzeskiego. Na początku XVIII w. uzyskali tytuł hrabiowski.
Epitafium kamienno-stiukowe zostało wkomponowane w ścianę loży kolatorskiej. Na jego wierzchołku znajduje się kartusz z herbami von Heugel i von Gfug z utrąconymi przez wandali dwoma klejnotami. Herb z epitafium to herb hrabiowski von Gfug z dołączonym herbem (motykami) von Heugel. Poniżej kartusza widnieją portrety małżonków malowane na blasze, przez Samuela Gottlieba Hanricha (malarz z Bańskiej Bystrzycy) w 1722 r. Niżej tablica inskrypcyjna, której treść jest trudna do odczytania (może wykonanie zdjęcia lepszym aparatem w tym pomoże). Po jej bokach para pilastrów, na których umieszczono owalne portrety dzieci (lub kompozycję zastępującą wizerunek). Wyżej z prawej pokazano część portretów czternaściorga dzieci. Wykonano je w 1722 r. czyli po śmierci matki. Na powiększeniach widoczne są imiona dzieci, daty urodzin i ewentualnie śmierci. W części dolnej epitafium umieszczono kartusz z herbem von Heugel, z którego wyrasta drzewo genealogiczne Gustawa Adolfa von Heugel w formie wici roślinnej oplatającej balkony loży. |
||
Herb rodowy von Gfug Z herbarza L. Drosta |
Do tego herbu hrabiowskiego von Gfug dodano tarczę z motykami, oraz do klejnotu - kapelusz von Heugel. Tak powstał herb z epitafium. Z herbarza J. Siebmachera |
Drzewo genealogiczne
Szlachta starająca się o tytuł barona, hrabiego, członka różnych zakonów rycerskich, stanowiska na dworach itp. musiała się wylegitymować dokumentem nazywanym popularnie "szesnastką genealogiczną". W nim winny być pokazane przynajmniej 4 pokolenia przodków ze strony ojca i matki. W rezultacie powstaje rysunek drzewa, który w najwyższej części posiada wyszczególnione po 8 herbów po stronie męskiej i żeńskiej (razem 16, stąd nazwa). Taki rysunek posiadał zapewne von Heugel i przeniósł go na postać rzeźby, w formie wici roślinnej z kartuszami herbowymi, oplatającymi balkony loży kolatorskiej. Na lewym balkonie znajduje się drzewo z przodkami po linii męskiej, na prawym balkonie - linii żeńskiej.
Drzewo genealogiczne von Heugel. 1- linia żeńska, 2 - herb rodowy, 3 - linia męska. Jeszcze w 1983 r. po obu stronach balkonów znajdowały się herby zaprzyjaźnionych kolatorów |
Wg literatury jest to drzewo Gustawa Adolfa von Heugel (nisko położony napis objaśniający, podający imiona, nazwisko i miejsce pochodzenia, jakieś daty, został częściowo starty i trudno odczytać słowa, których jest tam więcej). Wyżej, z lewej, na balkonie znajduje się herb ojca, na którym napisy objaśniające zostały całkowicie starte. O matce Gustawa Adolfa wiadomo, że miała na imię Barbara Elżbieta i pochodziła z rodu Sigroth h. Topacz z Schlawikau.
Niżej pokazałem jedynie, jakie rody księstwa oleśnickiego, oprócz matki Gustawa Adolfa, znajdują się w drzewie genealogicznym. Pierwsze 6 pokazanych herbów związanych może być z Polską (wg. Herbarza Szlachty Śląskiej i Niemieckiego Leksykonu Szlachty, ale nie zawsze wg herbarzy czeskich). To świadczy, że w krwi von Heugel płynęło wiele słowiańskiej krwi. Pod herbami podano nazwiska i miejsca skąd pochodzili wg pisowni zamieszczonej na drzewie (po uzyskaniu lepszych zdjęć poprawię ewentualne błędy). Podawane nazwy miejscowości są często oficjalne (np. Sigrot z Schlawikau - Sławęcic), w rzeczywistości mieszkali w innych i często siedziby rodowe zmieniali). Najczęściej szlachta wchodziła w związki z okolicznymi rodami. Niekiedy z innymi liniami tego samego rodu - przykład pokazany na drzewie von Heugel, w którym Seidlitzowie z różnych miejscowości wchodzili w związki małżeńskie.
Dziewunty von Schitzentort |
Gafron von Ober Stradom (Stradomia Wierzchnia) |
Kotulinski von Stadlein (zapewne Staedtel - Miejsce) |
|
Postolski von Postel (Postolin) |
Seidlitz von Schmelwitz, (na drzewie pokazano również drugą linię z Gohlau) |
Madulinski von Mikkelsky |
|
Inne herby (dwóch nie udało się odczytać) |
|||
Popelaum von Nimpcz (NIemcza) |
Dier (Dyhern) von Schoneau (Lipka) |
Frankenberg von Raake (Raków) |
Płyty herbowe von Gafron, von Heugel
W kruchcie kościoła, na lewej ścianie, umieszczono płyty kamienne z płaskorzeźbionymi kartuszami herbowymi von Gafron, von Heugel, których powstanie szacuje się na XVII/XVIII w. Zapewne poświęcone są ślubowi przedstawicieli obu rodów, które były częste.
W kruchcie wmurowano płytę z herbem von Gafron (z lewej) i von Heugel.
Fot. Z. Podurgiel |
Kościół w Dobrej z nowym ogrodzeniem. Fot. Zbigniew Podurgiel
Proboszcz ks. mgr Paweł STYPA
udzielił zgody na wykonanie zdjęć w kościele - serdecznie dziękuję. Kościół najlepiej oglądać przed, lub po Mszy Świętej
Godziny Mszy Św.
niedziela: 9.15, 12.00
Sroda: 18.15
Literatura
Oleśnica, Bierutów i okolice. Katalog zabytków sztuki w Polsce. PAN. Warszawa 1983
http://www.luteranie.pl/diec.wroclawska/poew/dobra/dobra.htm
http://www.gca.ch/Genealogie/Oels/Seite_D.htm
http://www.zamekdobra.pl
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI