Dom Wdów

Naprzeciw kościoła NP Marii i św. Jerzego, u zbiegu ulic Matejki i Kościelnej stał budynek wybudowany w 1683 r. Pochodził z fundacji księcia Sylwiusza Fryderyka Wirtemberga. Pełnił funkcję konwentu wdów po kaznodziejach i nauczycielach, pozostających bez środków do życia. Mężowie za życia otrzymywali wynagrodzenie z kasy księstwa i po ich śmierci książęta czuli się w obowiązku stworzyć wdowom odpowiednie miejsce do godnego przeżycia, jednocześnie książę ustanowił fundusz na ich utrzymanie [4]. W tym budynku były warunki do bezpłatnego zakwaterowania ośmiu wdów. Być może, że 5 lat później z nazwy domu wypadł człon "nauczycielski", gdyż w 1688 r. jedyna szkoła zarudniająca nauczycieli przeszła na utrzymanie miasta, czyli i sprawy opieki nad wdowami po nauczycielach przeszły na miasto.

W 1730 r. dom wdów uległ spaleniu, bo nie był ujęty w spisie kilku niespalonych. Na rysunku pokazującym Oleśnicę po spaleniu [6] nie widać nawet murów po nim, co mogłoby wskazywać, że mógł mieć konstrukcję szachulcową. Bo jeszcze w XVIII w. przeważała w Oleśnicy w znaczącym stopniu zabudowa szachulcowa (na 433 budynki, murowanych było zaledwie 33, a te mieściły się w rynku lub przy nim). Nie wiadomo, kiedy budynek został odbudowany i czy dalej był utrzymywany przez książąt oleśnickich. Raczej można sądzić, że tak i być może odbudował go w duchu baroku, jako murowany, książę Karol Fryderyk. W 1750 r. jest już pokazany na rys. F.B. Wernera. Chociaż Werner nie pokazuje dachu mansardowego - już wówczas lub później został wybudowany, bo istniał w XIX w. Widać go na zdjęciach z budowy pomnika Bismarcka w 1899 r.

Pokazany strzałką Dom Wdów wg F.B. Wernera
z dokładniejszego wydania z ok. 1750 r.[6]. W wydaniu z 1774 r.
otoczenie budynku nieco uległo zmianie

W 1815 r. kościoły przeszły pod władzę króla Prus i dlatego książę brunszwicko-oleśnicki nie musiał utrzymywać Domu Wdów. W 1825 r. dom ten dalej pełnił swoje funkcje, ale był utrzymywany z datków kościelnych oraz miasta. Wbrew temu co pisano - Dom Wdów nie był podwyższony o piętro w XIX w. We wrześniu 1899 r. przed nim ustawiono pomnik Ottona von Bismarcka.

Fragment widokówki sprzed 1907-1910 r. Widoczne jeszcze małe okienka na mansardzie. Źródło

W 1911 r. budynek ten jest nazywany Domem Wdów po Pastorach. Widocznie wdów musiało być więcej skoro dobudowano wtedy pokoje na mansardzie.

Dom Wdów po 1910 r. Po modernizacji na mansardzie urządzono pokoje mieszkalne z dużymi oknami.
Na strychu dodano okna "Bawole oko". Fot. ebay.de

W 1921 r. Dom Wdów dalej istnieje i utrzymywany jest tylko przez parafię ewangelicką (Evangelische Kirchgemeinde Pfarrwitwenhaus). W latach 1933-1935 dom należał do miasta, nie podano jaką rolę spełniał [1], [2], [3]. W 1939 r. nie pełni żadnej funkcji, czyli jego wdowia rola zakończyła się prawdopodobnie ok. 1933-1938 r. z wiadomych powodów.

Kolorowe zdjęcie Domu Wdów. Widokówka ze zbioru Jacka Kamińskiego

Barokowy portal i obramienia okien. Nad drzwiami, niewidoczna w cieniu,
kuta krata pochodząca z czasów ponownej budowy budynku

Budynek w trakcie walk o miasto 24/25 stycznia 1945 r. został spalony. Poniżej pokazano jego stan w 1955 r.


Dom Wdów przed 1955 r. z jeszcze zachowanymi murami mansardy [5]	Stan z 1955 r. po rozebraniu murów mansardy. fot. J. Jaworski. DDŻS	Widok od środka. Zapewne też fot. J. Jaworski DDŻS


Odbudowa wnętrz w latach 1960-1962 (podawano datę 1965, ale ona nie zgadza się z historią Szkoły Muzycznej). Fot. ze zbioru S. Kokota	Po odbudowie. Widok z lat 70-ych. Ze zbioru S. Kokota

W latach 1960-1962 został odbudowany, a wnętrze adaptowano dla potrzeb Państwowego Ogniska Muzycznego, które 3 września 1962 roku rozpoczęło działanie z 20 nauczycielami i 400 uczniami (z historii PSM). Mury i tynki zostały odrestaurowane, a dach mansardowy odtworzony, chociaż jest znacząco niższy - zniknęły "Bawole oka" i funkcja użytkowego strychu. W wyniku tych poczynań zewnętrzne bryły są zbliżone do pierwowzoru, natomiast wnętrze jest całkiem nowe i nie odpowiada dawnemu układowi. Portal i obramienia okien są oryginalne, za wyjątkiem stolarki, która także spłonęła. Niżej pokazano jego obecny widok.

W roku 1965/1966 POM zostało przekształcone w Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia, istniejącą do dzisiaj.

Niżej szkoła po remoncie w 2019 r.

Szkoła po remoncie. Fot. Remigiusz Szczuraszek

Widok o tyłu. Fot. R. Szczuraszek


Fot. R. Szczuraszek

Uwagi i fotografia R. Szczuraszek

Przed wojną na mansardzie było 7 okien, które nie różniły się znacząco wielkością i obudową od okien niżej umieszczonych. Obecnie okna na dachu są zbyt "ciężkie" w stosunku do "lekkich" na ścianie szczytowej. Zapewne dlatego, że dach był wyższy. Z przodu brak ślepych okien, a są z tyłu.

Literatura:

Adressbuch Oels 1921. Własność BUW
Adressbuch Oels 1935. Własność Marek Górnicki
Heilmann Ch., http://www.gca.ch/Oels.htm
Nienałtowski.M., Wirtembergowie książęta na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach, Oleśnica 2019
Przyłęcki M., Najcenniejsze zabytki Oleśnicy, Zapiski oleśnickie nr 2. 1995
Odkrywanie kolekcji. Fotograficzne Silesiana z lat 1870 - 1945 w zbiorach Instytutu Historii Sztuki PAN. Opr. Jan Przypkowski, Piotr Jamski. IS PAN Warszawa 2016.