Marek Nienałtowski
Odkrycie płyt kamiennych z inskrypcjami i herbem Wirtembergów oleśnickich w murze miejskim
obok byłej Bramy Namysłowskiej
Zakończono pisać 14.10.2022 r. 

Wstęp

Niewiele wiemy o Bramie Namysłowskiej zwanej - w czasach Jana Sinapiusa - Bramą Bydlęcą. Zapewne tak jak na innych bramach znajdowały się na niej też różne płyty z inskrypcjami i herbami związanymi z książętami z Podiebradów. Wirtembergowie oleśniccy po 1650 r. również musieli umieszczać swoje symbole. Sinapius podaje w Olsnographii, że książę Sylwiusz Nimrod w 1653-1654 umieścił płyty z tekstem o naprawie tej bramy po szkodach wyrządzonych w końcu wojny trzydziestoletniej przez Szwedów. Także umieścił płytę z herbem wirtembersko-oleśnickim. O historii płyt inskrypcyjnych nic nie wiadomo, natomiast płyta herbowa trafiła ostatecznie (po rozebraniu bramy w 1868 r.) do zamku oleśnickiego i znajduje się na murze skrzydła zachodniego od strony dziedzińca. Nic więcej nie wiemy o innych płytach z tej bramy.

Odkrycie Płyt

Niedawno napisał do mnie czytelnik strony, pytając co się stało z płytami odkrytymi jesienią 2019 r. podczas remonty muru miejskiego obok ul. Lwowskiej. On przechodził obok i widział je. Załączył poniższy rysunek wskazujący na przybliżone miejsce.

.
Pokazany mur miejski przy ul. Okrężnej i strzałką wskazano miejsce odkrycia
płyt od strony ul. Lwowskiej

Ja nic o tym nie wiedziałem, również media miejskie o tym nie wspomniały. Wiedzieli o tym pracownicy firmy i ktoś z Urzędu Miasta. Na wszelki przypadek zapytałem archeologa Edwarda Drużyłowskiego. Okazało się, że nie był obecny przy odkryciu płyt, dopiero potem na zlecenie UM dokonał oceny wartości odkrycia. Czyli nie posiadał fotografii płyt jeszcze znajdujących się na murze (czy ktoś je posiada???). Ponadto nie mógł mi przekazać całego tekstu (stanowi własność UM), a jedynie udostępnił mi niektóre zdjęcia, mniemając, że mogłem z nich "wycisnąć" jeszcze dodatkowe wnioski historyczne. I tak się stało.

Mur po usuniętych uszkodzonych cegłach i zdjętych płytach. Strzałkami pokazano kotwy, mocujące płyty do muru ceglanego. Fot. Edward Drużyłowski	Plan miasta z 1882 r. z zaznaczonym miejscem umieszczenia płyt

Na fotografii z lewej widać górną część muru, z której została zdjęta warstwa uszkodzonych cegieł. W miejscu górnej części widocznej łaty znajdowały się dwie płyty - pierwsza bezpośrednio pod koroną muru, druga poniżej. Płyty te były mocowane do muru przy pomocy stalowych, kutych ręcznie kotew - trzy z nich pokazane są na zdjęciu. Pozostałe trzy zostały wyjęte razem z płytami. Łata pokazuje jakby środek oby płyt. E. Drużyłowski wykonał pomiar odległości od początku obecnego muru do łaty - wynosiła ona 8,2 m. Wysokość muru w tym miejscu wynosi ok. 3 m.

Na planie powyższym z prawej pokazałem strzałką umiejscowienie płyt w XIX w. i wcześniej. Zapewne podczas rządów Wirtembergów - poniżej płyt wybudowano jakieś komórki mieszczan lub budowle rzemieślnicze. W pożarach z 1730 r. i późniejszych płyty te mogły zostać narażone na ogień. W XIX w. w Oels nie dbano o nie. Potem zostały całkowicie zabudowane komórkami, stały się niewidoczne i zapomniane, inaczej byłyby wspomniane w wydawnictwach miejskich. Nie wiadomo, kiedy płyty wmurowano w mur miejski, czy już w czasach niemieckich (wtedy mieszczanie nie szanowali książęcych zabytków), czy w polskich, w ramach walki z niemczyzną. I w tym ukrytym stanie, pod cegłami, dotrwały do remontu murów w 2019 r.

Zdjęte płyty z muru 21.10.2019 r.

Niżej pokazano płytę nr 1 i 2

Płyta piaskowcowa z herbem wirtembersko-oleśnickim zdjęta z muru. Wymiary 0,90 x 0,78 x 0,1 m. Obok trzy kotwy. Fot. E. Drużyłowski

Płyta piaskowcowa w dwóch fragmentach, zdjęta z muru. Wymiary 1,04 x 0,9 x 0,14 m. Widać z resztek inskrypcji,
że treść dotyczy książąt wirtemberskich. Fot. E. Drużyłowski

Tekst na płycie w części początkowej zaczyna się od D.G.D. czyli z Bożej Łaski Książę i tutaj powinno pojawić się imię - sądzę, że - SYLVIUS.

Dalej widać ET i tu powinna nastąpić dalsza tytulatura księcia, ale jest odbita, uszkodzona. Inskrypcja kończy się najczęściej datą. Na płycie jest niewidoczne Anno M (tysiąc) i dalej już można odczytać DCLII, czyli 652 r. co daje datę 1652 r. Czyli płyta dotyczy czasów rządów księcia Sylwiusza Nimroda i on był jej fundatorem. W poniższym tekście J. Sinapiusa ta data występuje przy opisie płyt na Bramie Namysłowskiej z fundacji Sylwiusza Nimroda. Czyli podobny tekst jak niżej mógł być na murze miejskim.

Fragment tekstu ze strony 16 drugiego tomu Olsnographii. Własność BUW

• Tak więc płyta dotyczy księcia Sylwiusza Nimroda. Gdyby istniało w Oleśnicy muzeum z prawdziwego zdarzenia, należałoby te płyty przenieść do muzeum. Jeśli nie - to do zamku.
• Edward Drużyłowski w swoich zaleceniach napisał, że powinny być one zabezpieczone w pomieszczeniu zamkniętym i zadaszonym (co spowodowało, że płyty trafiły do kościoła św. Jerzego), dalej postulował, aby niezwłocznie ustalić dalszy tok postępowania z Dolnośląskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków we Wrocławiu. Nie wiem, czy do tego doszło. UM nie powiadomił nikogo o tym odkryciu i zostało one zapomniane.
• W końcu 2021 r. Remigiusz Szczuraszek odkrył te płyty w kościele św. Jerzego. Nikt nie wiedział skąd one pojawiły się w kościele. Ja także nie wiedziałem, pisząc o niej. Sądziłem, że to rozbita stara płyta z tego kościoła i tak napisałem o tym odkryciu. Elementy płyty były pokryte warstwą kurzu i na fotografiach nie widać było daty, także nie można było ustalić, że jest związana z księciem Sylwiuszem. Kiedy powstało Lapidarium płyty tam trafiły, a w trakcie transportu płyta herbowa została bardziej uszkodzona. Nie wiem, ile lat wytrzymają. Okazuje się, że zabytki oleśnickie nie mają opiekuna, najlepiej jakby ich nie było, bo przeszkadzają.
• Nieodpowiedzialna decyzja burmistrza Bronsia o likwidacji czasopisma Miscellanea Oleśnickie w 2019 r. spowodowała, że wiele osób nie ma możliwości publikowania swoich odkryć na podobne tematy, a miasto stało się ubogim intelektualnie.

Dodano po kilku dniach.
Płyty w Lapidarium
Obecnie obie płyty leżą w centrum Lapidarium. Położono je na drobnych kamieniach. Zdjęcia na moją prośbę wykonali R. Szczuraszek i Zbigniew Podurgiel.

Z prawej leżą obie płyty. Fot. R. Szczuraszek

Być może płyty zostałe oczyszczone, umyte, a może uczyniły to deszcze, bo na płytach pojawiły się niewidoczne wcześniej inskrypcje.

Wszystkie litery stały się bardziej widoczne, pojawił się napis ANNO i nieznany mi sposób datowania - Obok liter C pojawiły odwrócone litery C oraz podniesione litery I. Fot. R. Szczuraszek	Na tym zdjęciu chyba widoczne są ślady spalenia płyty z herbem księstwa. Fot. R. Szczuraszek

Wcześniej napis ANNO lub A. był niewidoczny i spodziewałem się, że pojawi się w kolejnym rzędzie - w dacie zapisanej cyframi rzymskimi. Jak napisałem wyżej pojawiła się data 652, ale brakowało 1000 do odczytania daty 1652. Sądziłem, że pojawi się cyfra rzymska M = 1000. I zapis wyglądałby następująco ANNO MCDLII.

Niestety pojawiły się symbole mi nieznane. Napisałem do dra Adama Górskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego, z którego pomocy kiedyś korzystałem m.in. przy ustalaniu dat w kościele zamkowym w Oleśnicy.

Pan Adam przepisał tekst z płyty:

I wyjaśnił:

Pierwsze trzy znaczki oznaczają M, czyli tysiąc (w tym jest odwrócone C)

Dwa kolejne - I oraz odwrócone C to D = 500

C = 100

L= 50

II = 2

Suma 1652.

Taki zapis z odwróconym C jako brzuszkiem D lub odwróconym C jako zamknięcie M było czasami stosowane. Znam przynajmniej kilkanaście przykładów.

Różnica w wysokości cyfry I była po to, by podkreślić symboliczny zapis.
Dziękuję doktorowi Adamowi Górskiemu za cenne wyjaśnienia.

Jesteśmy teraz całkowicie pewni, że płyta pochodzi z 1652 r. Wówczas panował w księstwie oleśnickim książę Sylwiusz Nimrod. Czyli on był fundatorem płyty. Treść napisu powinna to odzwierciedlać.

D: G: D: SYLVIUS Dux Württemberg Et Olsnensis.... Dalej tekst odczytał Remigiusz Szczuraszek. Napisał: Po analizie tej płyty i fragmentu z Olsnographii, prawdopodobnie udało mi się za pomocą translatora przetłumaczyć tekst.

Tłumaczenie tekstu R. Szczuraszek

Okazało się, że tekst na płycie różnił się nieco w tytulaturze i w zakończeniu od tekstu podanego przez J. Sinapiusa. Czyli nie była to płyta z Wieży Bydlęcej (Namysłowskiej). Bo można było sądzić, że niektóre płyty podczas rozbierania wieży mogly zostać przeniesione na mury obok. Jest to więc oddzielna płyta z treścią dotycząca remontu muru.

Uwagi:

1. Zbigniew Podurgiel od ponad 20 lat wykorzystuje piaskowiec do wykonywania rzeźb. Wykonując zdjęcia zauważył, że płyta była malowana i klejona, czyli nieco zabezpieczona przed wpływami wilgoci. Mimo tego uważa, że płyta piaskowcowa nie może leżeć na ziemi (nawet jeśli leży na kamyczkach, bo wilgoć z ziemi przeniknie). Płyta piaskowcowa winna stać pionowo i być zadaszona. Inaczej żywot jej będzie krótki.
2. Należy powiadomić Dolnośląskiego Wojewódzkiiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu, który powinien zadecydować o dalszym losie zabytku. Czy ma leżeć i dalej pękać, czy trafi w inne miejsce.
3. Gdzie podziały się zabytkowe kotwy w liczbie 6 szt.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI