Jan Ernesti

Jan Ernesti [1632-1709], nauczyciel i kaznodzieja ewangelicki, następca na stanowisku moderatora po Dobrackim. W 1682 r. wyszedł jego Przewodnik pokazujący pilnemu, jako języka w krótkim czasie latwie nabyć polskiego i onego z pożytkiem pożądanym zażywać może, młodzi wrocławskiej ku lepszemu wyprawiony... Była to gramatyka języka polskiego z dołączonymi na końcu rozmówkami i modlitwami.

Następne przerobione wydania nosiły tytuły: Polnischer Donat i Polnischer Trichter. W dedykacji adresowanej do Rady Miejskiej we Wrocławiu autor pisze m.in., że nauka języka polskiego w szkole daje nie gorsze rezultaty niż kosztowne wyjazdy do Polski. W przedmowie domaga się znalezienia nakładcy, który by wydał słownik niemiecko-polski Baltazara Bertermanna, pozostający w rękopisie. Po przedmowie zamieszczony jest wiersz do autora, napisany po polsku przez Jana Fryderyka Biharzowskiego, kaznodzieję ewangelickiego w Brzegu.

Jan Ernesti był osobistością bardzo dobrze znaną w środowisku polskich protestantów i w kręgu pedagogów; podejmując wiele inicjatyw współdziałał na rzecz asymilacji żywiołu polskiego i krzewienia mowy polskiej wśród Niemców. Z grona zaprzyjaźnionych Polaków, w 1663 r., wyszedł druk okolicznościowy [tłoczony w oficynie Wiganda Funcka w Ścinawie] z okazji zaślubin Ernestiego, wówczas nauczyciela w Bojanowie, z Reginą Goldammer. Zawiera on gratulacje weselne, pisane wierszem po łacinie, po polsku i po niemiecku. Autorami wierszy polskich byli: Jan Bielawski, Jan Przybyszewski i Władysław Przybyszewski, wszyscy "nobiles Polonis", oraz Gotfryd Kluge i Jan Kluge "Lubena-Silesis". Inny druczek gratulacyjny poświęcił nowożeńcom Jan Herbinius [Kapusta], wspomniany już rektor szkoły prowincjonalnej w Wołowie.

Jeszcze dwa podręczniki Ernestiego wydane w Brzegu sygnowane były przez Chrystiana Jacobiego. Pierwszym był Polnischer Trichter..., który wyszedł jako uzupełnienie wcześniej wydanego w Toruniu [1689] podręcznika Polnischer Donat. Autor nie był podany na karcie tytułowej, jedynie inicjałami J. E. podpisał dedykację "Allen Liebhabern der polnischen Sprache" [Wszystkim miłośnikom polskiego języka]. Druga poszerzona edycja pt. Neu aufgelegter und auf die Halfte vermehrterundverbesserter Polnischer Trichter... ukazała się w 1695 r.

Podręczniki Ernestiego były dwujęzyczne, podawały wzory koniugacji oraz praktyczne zdania i dialogi, które - jak zapewniał autor - można było przy pilnej nauce w krótkim czasie opanować, tak by mogły być przydatne w domu, na targu, przy kupnie i sprzedaży. Związany z Wrocławiem, swoje podręczniki opracowywał dla uczniów Miejskiej Szkoły Polskiej, a dedykował często mieszczanom wrocławskim, głównie kupcom zasłużonym dla ustanowienia tejże szkoły. Nie znane są jednak przyczyny, dla których Ernesti, jakkolwiek swoją działalność wydawniczą zapoczątkował w 1674 r. drukiem Forytarza języka polskiego w oficynie Baumannów, nie publikował wszystkich swoich książek we Wrocławiu, a szukał dła nich tłoczni w Toruniu, Lesznie i prowincjonalnych oficynach na Śląsku [Brzeg, Oleśnica, Świdnica]. Może wchodziły w rachubę niższe koszta produkcji lub tamtejsi drukarze partycypowali w nich częściowo jako nakładcy. Mecenasem wydawnictw podręcznikowych Ernestiego było wprawdzie kupiectwo wrocławskie, o czym świadczą teksty dedykacji, uzyskiwał również zasiłki od Rady Miasta i zboru Św. Krzysztofa, niemniej borykał się z trudnościami finansowymi, skoro gotowy już w 1690 r. słownik niemiecko-polski, którego potrzebę od dawna odczuwano, ukazał się dopiero po pięciu latach. Drukowała go oficyna Chrystiana Ockela w Świdnicy w 1695 r. pt. Polnisches Handbuchlein... z zasiłku uzyskanego przez autora od starszych gildii kupców wrocławskich [wynosił on 10 talarów]. Niska pensja moderatora nie wystarczała na finansowanie potrzebnych podręczników i gdyby nie dotacje miasta na ten cel, jego działalność wydawnicza
byłaby jeszcze bardziej ograniczona.

Podręczniki Ernestiego zyskały dużą popularność dzięki zastosowanej przez autora metodzie i tematyce wziętej z życia mieszczan, co znalazło później naśladowców u innych autorów opracowań podręcznikowych, m.in. u Jerzego Schłaga. Były one też wysoko cenione przez środowisko nauczycieli i wydawane we Wrocławiu jeszcze na początku XVIII w.

Mało znana jest działalność Ernestiego jako tłumacza polskich druków religijnych, które wydawał na własny koszt. Np. w 1687 r. wyszedł w Toruniu u Krystiana Beka, w przekładzie i na koszt moderatora wrocławskiego, modlitewnik Ekscytarz serc nabożnych duchowny..., z dedykacją dla Jana Akoluta i dziewięciu innych pastorów przy kościele Św. Elżbiety, Św. Marii Magdaleny, Św. Krzysztofa we Wrocławiu. Sam też finansował druk książki Kaspra Neumanna, pastora wrocławskiego, którą przetłumaczył i wydał w 1687 roku, w oficynie Gotfryda Guntzela w Oleśnicy pt. Treść wszystkich modlenia się sposobów..., z dedykacją "wszystkim moim mościwym patronom dobrodziejom" (strona tytułowa z prawej).

Również Jan Ernesti wydał we Wrocławiu tylko pierwszy swój polski podręcznik pt. Forytarz języka polskiego w 1674 r., tj. cztery lata po objęciu kierownictwa Polskiej Szkoły Miejskiej. Dostarczył on uczniom zestawienia podstawowych słów polskich metodą słownikową oraz kilku rozmówek dotyczących życia mieszczan. Pozostałe opracowania podręcznikowe moderatora, jak Polnischer Trichter, Polnisches Handbuchlein, Summarsz czy Przewodnik, wprowadzone zapewne przez autora do dydaktyki w szkole wrocławskiej, drukowane były już poza Wrocławiem. Także obszerna gramatyka języka polskiego pt. Vermehrter und an vielen Orten verbesserter Polnischer Donat, uzupełniona rozmówkami, miała dwa wydania w Toruniu [1689 i 1690] i dopiero jej trzecie wydanie ukazało się w 1702 r. w oficynie dziedziców Baumanna. Podręczniki Ernestiego były używane nie tylko we Wrocławiu i na Śląsku, gdzie w drugiej połowie XVII w. spełniły bardzo istotną rolę w krzewieniu języka polskiego, lecz zyskały dużą popularność również w szkołach na Pomorzu i w Wielkopolsce. Na Śląsku w XVIII w. zastąpione zostały nowymi podręcznikami opracowanymi przez Jerzego Schlaga, później Daniela Vogla i innych

Na podstawie:

Mendykowa A. Dzieje książki polskiej na Śląsku. Ossolineum. Wrocław. 1991
Oleśnica. Monografia miasta i okolic. red. Michalkiewicz Stanisław. Ossolineum. Wrocław. 1981

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI