Marek Nienałtowski
Fajerwerki na medalach Chrystiana Ulryka - księcia na Bierutowie
10.12.2009 r.

Pierwszy z książąt oleśnickich Sylwiusz Nimrod był znawcą sztuki artyleryjsko-rakietowej i interesował się pirotechnicznymi eksperymentami. Wydał w 1657 roku w Oleśnicy, w drukarni J. Seyfferta książkę "Feuerwerk". Kartka tytułowa Kartka z książki . W książce opisano m.in. race świetlne (pociski) z dodatkowymi silnikami, dwu i trzystopniowe. Książę nazywa siebie wydawcą, ale sądzi się, że był jej autorem. Nic nie wiemy, czy te umiejętności wykorzystywał na zamku oleśnickim, nie ma na to przekazów.

Zapewne jego syn Chrystian Ulryk kontynuował ojcowskie zainteresowania i być może je rozwinął (był znany z prowadzenia różnych doświadczeń chemicznych). Wiadomo jest, że rozpoczął szeroko praktykować używanie ogni sztucznych, zwanych z niemiecka fajerwerkami, do uświetniania uroczystości rodzinnych. Z przekazów wynika, że fajerwerki były używane w 1684 r. z okazji przyjazdu jego żony Sybilli Marii do Bierutowa, co miało miejsce 10 czerwca 1684 r.

Dodano 13.03.2016 r. Fragment dokumentu pokazującego fajerwerki z okazji przybycia do Bierutowa małżonki Chrystiana Ulryka.
Widoczny napis SM VIVAT zwieńczony mitrą książęcą, czyli Niech żyje Sybilla Maria [4]

Także strzelano w 1688 r. z okazji ślubu jego córki Luizy Elżbiety z Filipem (Philip) księciem Sachsen-Merseburg, a w 1702 z okazji 40. lecia urodzin jego czwartej żony.

Medal poświęcony ślubowi córki Chrystiana Ulryka - Luizy Elżbiety z Filipem księciem Sachsen-Merseburg, który odbył się 20 sierpnia 1688 r. w Bierutowie [3]. Oblubienica miała 15 lat i była pierwszym dzieckiem księcia - stąd może wyjątkowo uroczysty ślub. Urodziła się w roku objęcia władzy księcia w części bierutowskiej i rok po jego zaślubinach z Anną Elzbietą.

Z tej okazji wybito złoty medal o średnicy 50 mmm i wartości 16 dukatów. Medal ten rozdawano rodzinie i ważnym gościom. Mniej ważnym dawano srebrną kopię też cenną.

Na awersie (lewa ilustracja) pokazano fajerwerki nad stawem. Nie wiadomo, gdzie znajdował się ten staw, zapewne obok Widawy. Może został wykonany za czasów Chrystiana Ulryka, bo był pokazywany pomiędzy 1684 - 1702 rokiem i potem chyba zasypany, gdyż nie jest widoczny na rysunkach F. B. Wernera. Główną rolę w pokazie odgrywa Posejdon (Neptun)z trójzębem, płynący na jakimś stworze, zionącym ogniem (sztucznym). Obok niego statek i inne obiekty pływające, rozświetlone ogniami. Na brzegu armaty (3) i stojaki (1) z których startują race. Widać ich rozpryski obok wież. Pokazano trzech ogniomistrzów z lontami, którzy kolejno odpalali armaty, race i poszczególne litery. Nad stawem dwie wieże, w podstawie których (2) widnieje data 16 - 88. Pomiędzy wieżami zawieszone gorejące serce i płonące litery L. E. F (P?). W.

W dolnej części medalu skrócony napis intencyjny: FLAMMAE SER. NEONYMPH. PHIL. D. S. J. C. & M. Louis& Elis. D. VV. T. & O. B. DICATE BEROLS 20 AUG. 1688. Pełny tekst Flammae Serenissimorum Neonymphorum Philipii, Ducis Saxoniae, Iuliaci, Cliviae & Montium: Louisae Elisabethae, Ducis Wurtembergensis Teccensis Olsno-Bernsatadiensis, Dicatae Berolstadii 20 Aug, 1688.

Na rewersie pokazano strzelanie poza stawem, nad ogrodzonym płotem terenem, przy wejściu do którego stało dwóch strażników. W górnej części medalu widoczna brama triumfalna, w górnej części której goreje napis VIVAT (4). Poniżej w dwóch rzędach (5) goreje skrótowy napis

M.G.V.M.D.Z. - (Mit Gott Und Mit Der Zeit),
G.R.M.N.D.W. - (Got Richte Mich Nach Bestein Willen).

Na wieżach umieszczono (niewidoczne) monogramy CU; SM; LE; SA; CE - pary książęcej i dzieci (Chrytian Ulryk, Sibilla Maria, Luiza Elżbieta, Sofia Angelica, Chrystian Erdmann). Nad jedną z bocznych bram widnieje litera P (Philip) - imię narzeczonego.

Na niewielkich postumentach widnieją herby księstwa wirtembersko-oleśnickiego i saksońsko-merseburskiego (6), otoczone kręgiem fajerwerków. Ciekawymi postaciami są rycerze (7), jakoby (jak to może wynikać z małego powiększenia) bijący się na miecze. W rzeczywistości są to gorejące atrapy mieczy (jak w obecnych filmach S. F.). Widać to na poniższym wycinku z powyższego dokumentu.

W górnej częsci medalu, po obwodzie znajduje się sentencja: CANDORE OMNIA VINCIT; CREFCIE IN IMMENSUM. W dolnej części w dwóch rzędach: ET TEMPORA LAETA REDUCIT; NIL FLORERE VETAT (już niedowidzę i mogą się zdarzyć literówki) [3].

Odrys medalu z dzieła Dewerdecka [5]

Dodano 13.03.20016 r.
Medal z okazji 40. lecia urodzin księżnej Zofii, żony księcia Chrystiana Ulryka wybity w 1702 roku. Był wykonany ze złota, miał średnicę 52 mm i wartość 18 dukatów (63 g.) (Drugi z najokazalszysz złotych medali Wirtemebergów oleśnickich). Pokazano znacznie powiększony rewers, na którym widoczne są podobne, do wyżej pokazanych, elementy fajerwerków, gdyż oba medale wykonał Jan Neidhardt. Ślub odbył się 6 grudnia 1700 r. w Güstrow. Zofia urodziła się 21 czerwca 1662; zmarła 1 czerwca 1738, była córką księcia Gustava Adolfa z Mecklenburg-Güstrow i Magdaleny Sybillii Schleswig-Holstein-Gottorp.

Na poniższym medalu, również widać staw, po którym pływają łódki i postacie mitologiczne, Na pierwszym planie łódka z widoczną dużych rozmiarów literą S, zwieńczoną mitrą książęcą. Jest to symbol 40-letniej Sophii (Zofii), nowej, czwartej żony księcia. Ta litera jak i inne pokazane, będą po rozpoczęciu uroczystości, w odpowiedniej kolejności, żarzyć się w kłębach małych fajerwerków. Zapewne na sygnał księcia ktoś z obsługi podpływał (podchodził) do liter i zapalał lont lub ścieżkę prochową, od której zapalał się proch wewnątrz liter. Na brzegu widoczne są też wyrzutnie i armaty wystrzeliwujące ładunki pirotechniczne, przynajmniej dwie pary szermierzy walczy na miecze ogniste.

Były to ostatnie święta organizowane przez księcia Chrystiana Ulryka w Bierutowie. Po 1697 r. powinien rezydować w Oleśnicy, ale nie spieszył się z przeprowadzką i ostatecznie zamieszkał w zamku oleśnickim w 1702 r., chociaż wcześniej przeprowadzał modernizację kościołów i zamku oleśnickiego.

Awers medalu - z lewej 40. letnia solenizantka, z prawej książę Chrystian Ulryk, który za dwa lata umrze.	Rewers medalu

Na środku stawu na łódce litera S (Sophie) zwieńczona mitrą książęcą. W dolnej części medalu data M.DCC.II (1702), niżej D. XXI IUNIUS (dnia 21 czerwca). Na medalu pokazano [3]:

1. Herb Austrii - dwugłowy orzeł, na piersi którego litera L(leopold) - Leopold I Habsburg – król Węgier od 1655, król Czech od 1656, arcyksiążę Austrii od 1657, a także król Niemiec i Święty Cesarz Rzymski od 1658 roku z dynastii Habsburgów. Zmarł 5 maja 1705 r.

2. Litery A (ugusta) C(hristina) - inicjał siostry Zofii

3. Litery L R (Luise Regina) inicjał siostry Zofii, królowej Danii

4. VIVAT SOPHIA

5. Litery M S (Magdalene Sybille - inicjał matki księżnej

6. Litery A (H ?) L - nierozpoznane, może inicjały kolejnych sióstr obecnych na weselu (miała ich siedem)

Odrys medalu [5]

Okres rządów Chrystiana Ulryka zaznaczył się zapewne rozwojem rzemiosła bierutowskiego związanego z produkcją fajerwerków, wyrzutni, różnorodnych gondol, statków, herbów itp., itd. i przygotowaniem terenów do strzelania. Zapewne po jego śmierci nie używano już fajerwerków w tak dużej skali.

Literatura

1. Sinapius J., Olsnographia oder eigentliche Beschreibung des oelssnischen Furstenthums in Niderschlesien, t. I. Lipsk 1707. Własność ODSzH w Oleśnicy
2. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut Wrocław 2006
3. Klein U., Raff A., Die Münzen und Medaillen der Württembergischen Nebenlinien Mömpelgard, Neuenstadt, Oels und Weiltingen, Stuttgart 2013
4. Harasimowicz J. Dolny Śląsk. Wrocław 2007
5. Dewerdeck Gottfried. Silesia numismatica oder Einleitung zu dem Schlesischen Müntz-Cabinet. Jauer 1711. Własność Woj. Bibl. Publ. w Opolu

Więcej o medalach i Wirtembergach

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI