Kolumna zwycięstwa

Marek Nienałtowski
Pomnik - Kolumna Zwycięstwa
17.11.2003
13.01.2023

Kolumna Zwycięstwa powstała na fali dumy Prus ze zwycięstwa nad Francją. Pomimo tego, że oleśnicka Kolumna (Siegessaule, Denkmal mit Viktoria) była jakoby oparta na kolumnie berlińskiej, to powstała ok. 5 miesięcy przed nią i jest pierwszym tego rodzaju pomnikiem na terenie ówczesnych Niemiec [2].

Pomysł wystawienia pomnika w Oleśnicy pojawił się krótko po zawarciu pokoju z Francją w 1871 r. Prędko powołano komitet jego budowy, który zaproponował wznieść skromny obelisk poza centrum miasta. Spotkało się to z krytyką prasy i mieszkańców. Ostatecznie zdecydowano, że dzieło musi się dobitnie wyróżniać kształtem i ma stanąć w rynku. W połowie 1872 r. zatwierdzono projekt wykonany przez znanego architekta Carla Johanna Bogislawa Lüdecke (1826-1894) z Wrocławia, przewidujący ustawienie przed ratuszem marmurowej kolumny, która - wraz ze stopniami i postumentem - wynosiła na wysokość 12 m posąg Victorii, odlany z imitującego brąz stopu [2].

Odsłonięcie pomnika, usytuowanego przed Ratuszem, nastąpiło w drugą rocznicę zawarcia pokoju z Francją 10. 05. 1873 r. Wykorzystano klasyczny schemat korynckiej kolumny na prostokątnym cokole, zwieńczonym wydatnym, profilowanym gzymsem. Cokół stoi na klasycznym stylobacie, czyli stopniach [1]. Wykonawcami byli kamieniarze Peisker z Namysłowa i Seidel z Oleśnicy.


Kolumna Zwycięstwa z różnych ujęć z lat 1910-1937. Fragmenty widokówek z olesnica.org

Lüdecke wykonał pięć projektów - oprócz Oleśnicy - m.in. w Pokoju (1874, w parku książęcym), Namysłowie (1878, przed ratuszem) i Wołczynie (1889, w Rynku) [2].

Szczyt kolumny wieńczy uskrzydlona Bogini Zwycięstwa. Projekt rzeźby Viktorii wykonał rzeźbiarz Friedrich August Wittig (1823-1893). Bogini zstępująca na kulę ziemską, trzyma w prawej ręce laurowy wieniec - symbol zwycięstwa, a w lewej liść palmy - symbol męczeństwa. Widać to lepiej na poniższych ilustracjach.


Bogini Zwycięstwa. Fot. Ryszard Bober	Bogini Zwycięstwa. Fot. R. Bober

Rysunki Viktorii nieznanych autorów [b.r.m.w.]

Rzeźba Nike (bo tak potocznie nazwa się w Oleśnicy postać Viktorii) odlana jest ze stopu cynkowo-aluminiowego o ówczesnej nazwie Zamak (cynk+ 4% aluminium + 1 % miedzi + 0,05 % magnezu). Stop ten przypomina po wyczyszczeniu brąz. W dolnej części kuli, od przodu, na której stoi Nike, znajduje się synatura zakładu odlewniczego "M. Czarnikow & Co. BERLIN". Był to znany ówcześnie zakład odlewniczy specjalizujący się w stopach cynku. W 1921 r. figura została uszkodzona i oddana do naprawy. Jak się wydaje, projektant figury Nike nie przewidział zbyt dużych momentów od sił wywołanych wiatrem i dlatego noga (na wysokości kostki) ulegała pęknięciom, a szyna mocująca wyginała się. Widocznie wówczas naprawa nie była dostateczna, skoro w 1983 r. ponownie to zjawisko wystąpiło, ze znacznie gorszymi skutkami.

Pomnik szczęśliwie przetrwał zawieruchę II wojny światowej i pomimo zniszczenia pobliskiego ratusza nie został uszkodzony.

Kolumna Zwycięstwa po 1945 r. Widoczny jeszcze medalion z Krzyżem Żelaznym, ogrodzenie i oświetlenie.
Z innych zdjęć wynika, że rzeźba Viktorii nie była zniszczona.
Fot. ze zbiorów Pawła Szczegodzińskiego

Na cokole znajdowały się cztery medaliony wykonane z kararyjskiego marmuru. Na medalionie od strony frontowej znajdowała się płaskorzeźba Krzyża Żelaznego. Widać to na powiększeniu. Na prawym medalionie umieszczono napis odczytany przez Marcina Dziedzica (Pomniki Publiczne w Oleśnicy do 1945 r. Kwartalnik Powiatu Oleśnickiego nr 2. 2006): Den LEBENDEN zum Vorbild (wg. medalu - Vorbilden?), czyli: ŻYJĄCYM DLA PRZYKŁADU. Na medalionie od strony Ratusza znajdował się napis WIR SIND EINIG VOLK UND BRUDER (Jeteśmy zjednoczonym narodem i braćmi). Z powyższego medalu z Namysłowa można odczytać, że na lewym medalionie był napis "Den Totden zum Ruhm" (Zmarłym ku chwale).

Medaliony na płaszczyznach cokołu musiały być usunięte przed 1948 r. W 1964 r. umieszczono na cokole 4 tablice metalowe(?) i wypełniono różną treścią mającą na celu polonizację kolumny. M.in.: "W dwudziestą rocznicę wyzwolenia ziemi oleśnickiej i tysiąclecia państwa polskiego - Społeczeństwo Ziemi Oleśnickiej". Na innej: 1255 r. Oleśnica uzyskała prawa miejskie nadane przez księcia piastowskiego Henryka III. Na kolejnej napisano m.in., że Piastowie rządzili w Oleśnicy do XVI w., Przewodnicząca Związku Wypędzonych Oleśniczan Ursula von Bülow naturalnie skrytykowała te tablice w Oelser Heimatblatt.

5 stycznia 1983 r. w trakcie silnej wichury figura Nike spadła, rozbijając się na 113 elementów. Tak wyglądała kolumna po upadku Nike (autor zdjęcia Edward Niczypor). Z figury aniołka (tak ją także nazywają mieszkańcy Oleśnicy) pozostała kula i metalowy pręt. Na skutek działań Urzędu Miasta i Towarzystwa Przyjaciół Miasta Oleśnicy (ze wspaniałym przewodniczącym - Stanisławem Kokotem - obecnie celowo zapomnianym przez burmistrza Bronsia) rozpoczęto starania o odtworzenie figury Nike. Zlecenie przyjął Dolnośląski Klub Postępu i Racjonalizacji Rolnictwa. Rekonstrukcją zajął się zespół pod kierunkiem dra Sławomira Fica. Figurę odtworzono, braki uzupełniono kitami, elementy łączono klejem epoksydowym (ekspertyza naukowa [3]) Przed ostatecznym scaleniem figura została użyta do wykonania formy odlewniczej w ZNTK. 15 maraca 1986 r. ostatecznie zdjęto z kolumny podstawę - kulę, w celu jej naprawy (autor zdjęć E. Niczypor) i połączenia jej z oryginalną figurą Nike [3]. Pokazano elementy składowe figury przed jej zlożeniem.

11 listopada 1986 r. oryginalna figura została scalona. Z tej okazji wykonano Paszport Figury [3]. Po wykonaniu odlewu umieszczono ją w Muzeum Oleśnickim. Po likwiadacji muzeum oryginalna figura Nike stała na korytarzu III piętra łącznika pałacu z zamkiem. Obecnie znajduje się w Oleśnickim Domu Spotkań z Historią.

Całość prac związana z odlaniem nowej figury trwała około 2-3 lata i dlatego mieszkańcy pisali do Gazety Robotniczej apele o przyśpieszenie powrotu figury Nike na kolumnę. Podobno brakowało pieniędzy na ten cel. Dopiero w końcu 1988 r. udało się zakończyć odlewanie i we wrześniu 1989 kopia figury Nike trafiła na swoje dawne miejsce (na kuli-podstawie widoczna jest nazwa odlewni i data odlania, autor zdjęcia R. Bober). Poniżej pokazano zdjęcia po umieszczeniu figury na kolumnie.

Po ostatniej renowacji w 2002 r. tablice zdjęto, gdyż fałszują historię. W to miejsce wstawiono na polecenie burmistrza J. Bronsia tablice marmurowe beż żadnych napisów (nawet informacyjnych dla turystów), co jest także fałszowaniem historii. Wręcz twierdzi się, że puste tablice krzyczą bardziej niż zapisane. Można było na nich napisać tekst, kóry będzie historyczny i nie zafałszuje historii.

Na powyższej fotografii (z prawej) widać, że renowację wykonano niezgodnie z zaleceniami Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, bowiem jak napisano w poniższej notatce prasowej "Przebiegająca pod nadzorem wojewódzkiego konserwatora zabytków renowacja zmierza nie tylko do odnowienia pomnika, ale także do przywrócenia mu wyglądu jak najbardziej zbliżonego do pierwotnego. Stąd na przykład okrągłe medaliony, a także cztery lampy". Dlaczego nie umieszczono okrągłych medalionów? Co się stało z usuniętymi tablicami? Może po odejściu burmistrza J. Bronsia poznamy skrywane przed mieszkańcami tajemnice.

Trwają prace przy renowacji pomnika Nike w oleśnickim Rynku. Zabytek był w bardzo złym stanie. W minionym tygodniu usunięto zniszczone stopnie z piaskowca i wymieniono cegły stanowiące fundament. Te najniższe stopnie zostaną wymienione na nowe, a znajdujące się wyżej będą odczyszczone i uzupełnione. Renowacji zostanie poddana kolumna i rzeźba. Prace prowadzi Przedsiębiorstwo Geotechniczno-Budowlane Geotechbud z Wrocławia. Jej szef Adam Urbański powiedział Panoramie, że firma ma doświadczenie w renowacji obiektów architektonicznych. Prace nad oleśnickią Nike potrwają około miesiąca.
Dodanym już po 1945 roku elementem pomnika były stalowe płyty w kształcie prostokątów z propagandowymi napisami, niezupełnie odpowiadającymi prawdzie historycznej. Obecnie zostały zdemontowane. Czy wrócą w to samo miejsce? - zapytaliśmy. Przedstawiciel Geotechbudu poinformował nas, że płyty zostały zdjęte na zawsze i zostaną w Oleśnicy jako obiekt muzealny. W ich miejsce zostaną umocowane medaliony - okrągłe płyty z białego marmuru . Na razie bez napisów.
W czterech rogach przy pomniku zainstaluje się latarnie. Anioł na kolumnie będzie oświetlony reflektorem zainstalowanym na dachu kamienicy stojącej naprzeciwko.
Przebiegająca pod nadzorem wojewódzkiego konserwatora zabytków renowacja zmierza nie tylko do odnowienia pomnika, ale także do przywrócenia mu wyglądu jak najbardziej zbliżonego do pierwotnego. Stąd na przykład okrągłe medaliony, a także cztery lampy.
Pomnik Nike w oleśnickim Rynku postawiono w 1873 roku z okazji zwycięstwa Niemiec nad Francją. Jego autorem był wrocławski architekt J.K. Lidecke, a rzeźbę uskrzydlonego anioła z wieńcem laurowym wykonał A. Wittig. Nike stojąca na wysmukłej korynckiej kolumnie jest ważnym elementem architektonicznym Rynku. Dzisiaj symbolika pomnika jest oderwana od intencji niemieckich autorów, którzy chcieli uczcić pokonanie Francji. Uniwersalne znaczenie starożytnego motywu Nike - bogini zwycięstwa - pozwala traktować oleśnicki pomnik jako dzieło aktualne i w polskiej rzeczywistości, także współcześnie. Na przykład jako triumf niepodległości i wolności. Czy możliwe się stanie, że w przyszłości będziemy obchodzić narodowe święta, takie jak 11 Listopada i 3 Maja, właśnie przed miejskim ratuszem u stóp Nike?
Krzysztof Dziedzic


W 1964 r. zamiast okrągłych medalionów wstawiono prostokątne tablice [3]. Fot. Jerzy Woliński	Fragment fotografii z kolekcji Marka Górnickiego


Figura Nike po odlaniu i umieszczeniu na kolumnie. Proste w swych formach i pozbawione dekoracji dzieło Ludecke i Wittiga pozostało - także w proporcjach - zestrojone ze stanowiącą jego tło neoklasycystyczną fasadą ratusza [2]. Fot. E. Niczypor


Otoczenie pomnika w 1964 r. Fotografia z kolekcji M. Górnickiego	Ogólny widok pomnika po renowacji w 2002 r. Widać zmiany względem otoczenia pomnika z 1964 r. Te białe tablice także fałszują historię. Wysokość tablicy 99 cm, szerokość 84 cm, grubość 2 cm. Marmur dobrej jakości. Fot. J. Nienałtowski