Zagadkowy twórca sgraffit i inskrypcji na zamówienie księcia Karola II z Podiebradów

Na murach zamkowych, w księgach Biblioteki Łańcuchowej i na sarkofagach w krypcie Podiebradów dają się zauważyć sygnatury (podpisy w postaci inicjałów). Nadszedł czas, aby o nich napisać, gdyż opublicznienie ich często wiąże się z dyskusją, która rozszerzy naszą wiedzę o historii Oleśnicy. Niżej przedstawiam sygnatury z lat 1586-1603, które pomimo różnic mogą wskazywać, że dotyczą jednej osoby lub może dwóch, rodzinnie związanych.

Sygnatura na sgraffito umieszczonym po 1586 r. na skrzydle wschodnim zamku oleśnickiego
Na przedstawionym niżej sgraffito widać chyba sygnaturę autora w postaci F.S.F. IL. Przyjęto w literaturze, że jest to sygnatura wykonawcy inskrypcji fundacyjnej, która znajdowała się poniżej w ramce. Zazwyczaj jednak autor umieszczał sygnaturę poniżej inskrypcji. Najczęściej też wysokość liter inicjałowych w sygnaturze bywa mniejsza niż liter w tekście podstawowym inskrypcji. Na poniższym sgraffito nie było to spełnione.

Sgraffito na murze skrzydła wschodniego z sygnaturą F.S.F. IL. Poniżej sygnatury widnieje ramka po usuniętej inskrypcji fundacyjnej,
a niżej kompozycja heraldyczna. Poniżej herbów znajduje się jeszcze sgraffito ze sceną
walki Rzymianina z Albańczykiem (Kampff der Römer und Albaner)

Pokazana wyżej wysokość liter w sygnaturze może wskazywać na kogoś bardziej znaczącego, niż tylko autora tekstu inskrypcji i kaligrafa. Można sądzić, że jest to autor całej koncepcji ozdoby ściany skrzydła, czyli też i całego sgraffito na tej ścianie (kiedyś mogło ono zajmować znacznie większą powierzchnię). Mógł to być ktoś cieszący się zaufaniem, a może przyjaźnią Karola II, wszak jego inicjał był bardziej widoczny niż imię Karola widniejące w tekście inskrypcji. Ponadto sygnatura autora znajduje się pomiędzy oknami należącycmi do komnat Karola II. Mieszkańcy miasta czekający na ukazanie się księcia w oknie - widzieli dobrze sygnaturę - czy to nie świadczy o dużym zaufaniu księcia?

Według prof. Piotra Oszczanowskiego skrót IL może oznaczać zapewne illustris (słynny) lub illustrissimi (sławny). Czyli mógłby to być ktoś o incjałach imion i nazwiska F.S.F., będący znanym i docenianym kaligrafem oraz twórcą sgraffito, czy tylko? Wykonał je po 1586 r., czyli po wybudowaniu skrzydła wschodniego. Próbowałem również sprawdzać czy ten skrót nie jest odwołaniem do imienia króla, czy cesarza. Nie potrafiłem jednak skojarzyć.

Sygnatura na akcie donacyjnym w księdze znajdującej się w Bibliotece Łańcuchowej byłego kościoła zamkowego
Darczyńcy (donatorzy) ksiąg do Biblioteki Łańcuchowej założonej w 1594 r. przez Karola II z Podiebradów wpisywali do darowanych ksiąg noty donacyjne. Ma je około 1/3 ksiąg biblioteki. Umieszczane były na odwrocie okładki pismem kaligraficznym (nie zawsze) lub z użyciem rysunków (tylko trzy przypadki). Krótkie noty umieszczane były na stronie tytułowej. Nadworny kucharz Paul Jeckel sprezentował w 1594 r. bibliotece dzieło Marcina Lutra Colloquia oder Tischreden [...]. Ale wykonanie noty donacyjnej w postaci malowidła zlecił osobie, która wykonała rysunek herbu (trudno powiązać ten herb z Jeckelem. Heraldyk Tadeusz Gajl sądzi, że może to być herb mieszczański) i pismem kaligraficznym wykonała wpis donacyjny. Wykonawca malowidła i wpisu umieścił swoją sygnaturę w postacji jak pokazano na poniższej ilustracji

Całość noty donacyjnej z herbem	Fragment z sygnaturą autora malowidła S.F.I. FE

Sygnatura wykonawcy w postaci jak w powyższej księdze podarowanej do biblioteki - SFI FL; L to chyba nie zakończona litera E.
Dalsze cyfry może są związane z numeracją wersetu biblijnego (Wg Mateusza ?), który umieszczono na tym fragmencie sarkofagu? Fot. Tomasz Junik

Można sądzić, że inskrypcję na fragmencie sarkofagu wykonała ta sama osoba, która jest autorem malowidła w księdze.

Sygnatura wykonawcy trzech wersetów biblijnych na fryzie przedbramia Pałacu Wdów i może heraldycznego sgraffito oraz inskrypcji fundacyjnej z 1603 r.
W 1603 r. Karol II poleca wznieść barbakan (rozbudowane przedbramie) wraz dekoracyjną bramą wjazdową. Zdaniem Piotra Oszczanowskiego pracę tą wykonują wspólnie fortyfikator wrocławski Hans Schneider von Lindau (projekt) i nadworny rzeźbiarz Karola II - Gerhard Hendrik (zwieńczenie bramy z kompozycją herbową). Obecnie można dodać, że współpracował z Hendrikiem ten sam artysta, kaligraf (?), który wykonał dwie poprzednie prace. Tym razem wykuł trzy wersety biblijne na fryzie obiegającym z trzech stron przedbramie.

Na fryzie przedbramia (pokazanego strzałką), z trzech stron wykuto w kamieniu
trzy wersety biblijne. Powyżej kompozycja heraldyczna wykonana przez Gerharda Hendrika

Na murze przedbramia od strony północnej pokazano (strzałka1) zakończenie wersetu (PSALM 121)
i datę wykucia (1603). Sygnatura autora (strzałka 2) nie zmieściła się na przedbramiu i znalazła się na półokrągłym
wykuszu Pałacu Wdów. Tak jak uprzednio, litery użyte w sygnaturze mają mniejszą wysokość niż litery wersetów biblijnych

Po raz trzeci widzimy podobną sygnaturę wykonawcy S-F-I.
Po wyczyszczeniu napisu udało mi się po raz pierwszy zrobić wyraźne zdjęcie szczegółów
- wykuta strzałka ma wiązać sygnaturę z wykutym wersetem?

Powstaje pytanie, czy ten kaligraf oprócz wersetów biblijnych wykonał też sgraffito pokazane niżej.

Sgraffito przedstawiające analogiczną kompozycję heraldyczną znajdującą
się na odwrotnej stronie i dodatkowo inskrypcję fundacyjną dotyczącą prac wykonanych w 1603 r.

Próbowałem szukać na sgraffito jakiejś sygnatury, niestety nie znalazłem. Być może ten sam artysta sygnujący się S.F.I. wykuł wersety biblijne i sgraffito.

Wnioski

1. Najpewniej malowidło w księdze z Biblioteki Łańcuchowej (1594 r.), inskrypcję na sarkofagu Jerzego Joachima (1598 r.) i inskrypcję z przedbramia (1603 r.) wykonała ta sama osoba sygnująca się inicjałami F.S.I.
2. Być może także on wykonał sgrffito heraldyczne z przedbramia Pałacu Wdów.
3. W tych czasch często zmieniano lub skracano imiona. Być może F.S.F. IL. to późniejszy S.F.I. Może ktoś z rodziny? Syn?
4. Osoba kryjąca się za tymi incjałami mogła pełnić (może dodatkowo) jakąś funkcję na zamku lub w księstwie (pisarz, bibliotekarz, pastor...). Dlatego należy sprawdzić druki wówczas wydawane, w których może być wymieniona. W drukach z okazji pogrzebów książęcych wymienia się najwięcej osób znaczących, biorących w nim udział.
5. Autor liczy na krytyczną ocenę ocenę powyższego tekstu przez historyków sztuki i historyków.

Literatura

1. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław 2006
2. Nienałtowski M., Podiebradowie w dziejach księstwa ziębicko-oleśnickiego 1495-1647, Oleśnica 2013
3. Nienałtowski M., Zamek Książęcy w Oleśnicy. Od czasów piastowskich po współczesność, Katowice 2017 r.
4. Oszczanowski P., Złoty medalion oprawiony czterema diamentami, Wrocław 2012
5. Biblioteka łańcuchowa
6. Krypta Podiebradów

   ---

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI