Dlaczego Oleśnicy potrzebne jest muzeum?
Niżej przedstawiam fragment pracy dyplomowej Magdaleny Łobacz, łączący się poprzez temat z aktualnym oleśnickim zdarzeniem - powstawaniem " Punktu Historycznego" lub "Oleśnickiego miejsca spotkań z historią" - namiastką muzeum. Maszynopis pracy, liczący 28 stron, otrzymałem od dra Piotra Oszczanowskiego. Oficjalny tytuł pracy brzmi:
Magdalena Łobacz, Dlaczego Oleśnicy potrzebne jest muzeum? Rozprawa o budowaniu tożsamości i promocji miasta, praca dyplomowa napisana na Studium Podyplomowym Współczesnych Metod Dokumentacji i Promocji Dziedzictwa Kulturowego w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem dr. Piotra Oszczanowskiego, Wrocław 2011
Spis treści
Z rozprawy wybrałem zagadnienia zawarte w rozdziale "Tradycje muzealne w Oleśnicy" związane z powojenną historią Muzeum w Oleśnicy - Oddziału Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Zmieniłem jedynie kolejność niektórych akapitów, natomiast nie czyniłem skrótów, gdyż treść zawiera ważną i nieznaną wcześniej oleśniczanom informację, trudną do uzyskania.
M. Łobacz napisała:
O potrzebie istnienia muzeum mówiono już w 1968 r. Wtedy odbyły się rozmowy o powstaniu muzeum w Oleśnicy jako oddziału Muzeum Archeologicznego. Dnia 12 grudnia 1968 r. w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu odbyła się narada w sprawie kreowania nowego muzeum. W naradzie uczestniczyli: doc. dr W. Sarnowska (dyrektor Muzeum Archeologicznego), mgr inż. arch. M. Przyłęcki (Wojewódzki Konserwator Zabytków), mgr E. Lisowa, mgr J. Jaworski (Przewodniczący PMRN w Oleśnicy), dr J. Kramarek, (kustosz), mgr H. Jankowska (kustosz), mgr J. Banaś (inspektor techniczny). Porozumiano się w sprawie lokalizacji muzeum na Zamku oleśnickim oraz remontu pomieszczeń zamkowych. Już w czerwcu 1969 roku, podczas obchodów „Dni Oleśnicy", Muzeum Archeologiczne miało zorganizować wystawę „Najstarsze miasta na Śląsku". Natomiast otwarcie muzeum miało nastąpić rok później, przy tej samej okazji. Porozumiano się, co do budżetu i zadań pracowników muzealnych.
Z programu użytkowego Muzeum w Oleśnicy Oddziału Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu wyczytać można, że Zamek, ze wzglądu na swój zabytkowy charakter, jest najlepszym miejscem na pomieszczenia muzealne. Podkreślona została również istota instytucji poprzez jej zadania statutowe, czyli gromadzenie i konserwacja zabytków, opracowanie naukowe i udostępnianie ich społeczeństwu. W muzeum będą trzy wystawy stałe.
Aneks do Statutu Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu określa warunki funkcjonowania Muzeum w Oleśnicy. Celem Muzeum jest prowadzenie badań naukowych z zakresu archeologii, gromadzenie, opracowywanie i konserwacja materiałów archeologicznych, prowadzenie działalności oświatowej oraz organizowanie wystaw. Do zakresu działania Muzeum w Oleśnicy należy:
Ówczesny Główny Konserwator Zabytków mgr inż. arch. M. Przyłęcki w liście z dnia 14.11. 1969 r. do Przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Oleśnicy, nazywa nowopowstającą placówkę, jako specjalistyczną. Ma ona obejmować problematykę prehistorii i historii ziemi oleśnickiej. Zagadnienia historyczne śląskich miast zabytkowych, ze szczególnym uwzględnieniem okresu ich odbudowy i rozbudowy po roku 1945, co możliwe jest do zobrazowania na przykładzie Oleśnicy.
8 czerwca 1970 roku decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu na Zamku powołany został Odział Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Muzeum gromadziło i udostępniało na wystawach stałych zabytki z pradziejów ziemi oleśnickiej i Dolnego Śląska („Ziemia Oleśnicka w Pradziejach Śląska", „Rozwój miasta Oleśnicy od wieku XIII do czasów obecnych") oraz gromadziło specjalną wystawę na temat miejskich urządzeń komunalnych z terenów Polski. Poza gromadzeniem i prezentowaniem eksponatów celem statutowym muzeum była również działalność badawcza, naukowa i oświatowa. „W latach 1969-1971 pracownicy muzeum uczestniczyli w 8 ekspedycjach archeologicznych, w tym niektórych poza Dolnym Śląskiem.". Muzeum organizowało również odczyty, spotkania z młodzieżą, imprezy popularyzujące region oraz Dni Oleśnicy. Według danych zgromadzonych do 1981 roku (rok wydania publikacji) muzeum zwiedziło 26 800 osób, w tym 189 wycieczek.
Początkowo muzeum zajmowało jedynie w tzw. Pałac Wdów (Pałac Gościnny), natomiast w roku 1978 przekazano muzeum część sal skrzydła północnego oraz wieżę główną. Aranżacja wnętrza na potrzeba muzealne wykonana została „wg projektu art. plastyka Z. Sokół-Jabłońskiej". Pierwszym kierownikiem placówki została Pani mgr Jadwiga Bukowska. Specjalnością muzeum na skalę krajową była wystawa pt.: "Dawne urządzenia komunalne", która została otwarta 23 maja 1978 roku. Na wystawie prezentowane były zbiory poświęcone „elementom miejskich urządzeń komunalnych od średniowiecza do początków XX wieku".
Muzeum czynne było od wtorku do piątku w godzinach od 10-16, natomiast w soboty i niedziele w godzinach od 11-18. W poniedziałki i dni świąteczne placówka była nieczynna. Wstęp do muzeum był płatny, jedynie we wtorki nie obowiązywały bilety.
Muzeum organizowało szereg imprez kulturalnych związanych z promocją miasta. Placówka miała duże znaczenie dla budowania tożsamości kulturalnej mieszkańców. Popularyzowania historii średniowiecznej i nowożytnej Oleśnicy, co mogło doprowadzić do tego, że „miała wielkie szansę, by stać się muzeum miejskim"
W sprawozdaniu z działalności Muzeum w Oleśnicy Oddziału Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu w zakresie prac ogólnomuzealnych, popularyzacji wyników badań naukowych i ochrony zabytków na terenie powiatu oleśnickiego z dnia 25 czerwca 1970 roku zawarte zostały dokonania Muzeum w okresie od czerwca 1969 r. do maja 1970 r. W tym czasie siedziba Muzeum na Zamku nie była jeszcze wyremontowana, ale pracownicy prowadzili działalność naukowo-badawczą, oświatową i popularyzatorską. Zebrany został materiał zabytkowy wraz z dokumentacją archeologiczną, zinwentaryzowano obiekty zabytkowe na terenie powiatu oleśnickiego oraz sprawdzono ich dane ze źródeł historycznych. Zebrano materiały do planowanych wystaw stałych, opracowano dla nich materiały naukowe oraz modele i makiety. W ramach popularyzacji kultury Muzeum zorganizowało wystawy w placówkach wiejskich. Na terenie Oleśnicy i powiatu wygłoszone zostały odczyty dotyczące historii, zabytków i badań archeologicznych na Śląsku, w Oleśnicy i okolicach. Z okazji „Dni Oleśnicy" w czerwcu 1969 roku zorganizowano sesję popularno-naukową.
Muzeum wywiązując się ze swojej statutowej działalności oświatowej podejmowało się organizacji sesji naukowych i związanych z nimi wystaw. Z wyprzedzeniem planowano obchody 30- lecia wyzwolenia Oleśnicy, 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika i 200-Iecia powołania Komisji Edukacji Narodowej.
Zachowane ramowe plany pracy Muzeum w Oleśnicy pokazują kierunki rozwoju placówki. Tak, więc w planie na rok 1976 rok uwzględniono remonty pomieszczeń zamkowych, badania wykopaliskowe wraz z opracowaniami naukowymi, inwentaryzacja i opracowanie katalogu zabytków, przygotowanie materiałów do publikacji, opracowanie scenariuszy wystaw i gromadzenie w ich ramach eksponatów. Planowano również prace nad poszerzeniem i uzupełnieniem wystaw stałych. Zaplanowane zostały wystawy czasowe, tj. „Mój ulubiony zabytek", „Michał Anioł Buonarroti - w 500 rocznicę urodzin", „Piastowie na Śląsku", „ Cyna Śląska", „Armia Radziecka" oraz „Grecja - historia i współczesność". Kontynuowana ma być dotychczasowa działalność oświatowa i popularyzatorska. Muzeum organizować będzie odczyty dotyczące archeologii, sesje naukowe, seanse filmowe, szkolenia z zakresu ochrony zabytków, imprezy związane z aktualnymi rocznicami, „Dni Oleśnicy" oraz współpracować ze szkolnictwem i innymi instytucjami. Ma popularyzować wyniki badań za pośrednictwem pracy, radia i telewizji.
W ramach działalności oświatowej (upowszechnieniowej) w okresie od października 1977 do września 1978 Muzeum planowało zorganizować liczne imprezy. Na otwarciu wystawy numizmatycznej kolekcjonerów drezdeńskich mieliby pojawić się przedstawiciele Wojewódzkiej Rady Narodowej w Dreźnie oraz pracownicy Wydziału Kultury i Sztuki we Wrocławiu. W Muzeum miałyby odbywać się pokazy filmowe, „Koncerty przy świecach" i „Muzoferie". Podczas „Dni Oświaty, Książki i Prasy" ma odbyć się pokaz wydawnictw naukowych Ossolineum we Wrocławiu. Jak co roku Muzeum miałoby przygotować program kulturalny w związku z „Dniami Oleśnicy". Planowano również następujące wystawy czasowe: „Portret śląski w rycinie i grafice ze zbiorów dr Jana Fabiańskiego, „Dziedzictwo Hellady", „Lecznictwo w pradziejach" i „Sztuka Huculska".
W programie ramowym Muzeum na lata 1977-1980 powtarzają się główne postulaty z lat wcześniejszych. Muzeum ma prowadzić remonty Zamku, badania wykopaliskowe, opracowania naukowe (katalog naukowy i inwentaryzacja zabytków, publikacje naukowe i popularno-naukowe), modernizację wystaw stałych, organizacja wystaw czasowych, stałe formy upowszechnieniowe (odczyty, spotkania z naukowcami, seanse filmowe, organizacja konkursów, lekcji historii, szkolnych „Kącików historycznych", „Muzoferii", imprez cyklicznych, „Tygodnia Archeologii i Ochrony Zabytków", „Dni Oleśnicy", wystaw plenerowych dotyczących sztuki oraz współorganizacja sesji popularno-naukowych).
Ramowy program pracy Muzeum na lata 1980-1990 jest praktycznie powtórzeniem wcześniejszego planu wraz zapewnieniem o dalszej współpracy z organizacjami i instytucjami w mieście i na wsi, w celu popularyzacji kultury. Mają być podejmowane przedsięwzięcia w celu zaktywizowania mieszkańców Oleśnicy do uczestnictwa w działalności Muzeum. W piśmie zawarta została informacja o zwiększeniu frekwencji, która w roku 1978 wynosiła 11 338 osób.
W materiałach dostępnych w Dziale Dokumentów Życia Społecznego znajdują się zaproszenia na niektóre wystawy organizowane w oleśnickim Muzeum. Na tej podstawie wiadomo, które z planowanych w programach ramowych wystaw, na pewno się odbyły. Zaproszenia na wystawy, koncerty i akcje promocyjne obejmują lata 1969-1980. Najstarsze zaproszenie dotyczy pierwszej wystawy zorganizowanej przez Muzeum pt. „Najstarsze miasta na Śląsku", która odbyła się w oleśnickim Ratuszu. Pozostałe wystawy zaskakiwały swoją różnorodnością. Były zatem wystawy opowiadające o dalekich i często egzotycznych krajach „Tradycyjne malarstwo Wyspy Bali ze zbiorów Andrzeja Wawrzyniaka", „Z kraju kwitnącej wiśni", „Sztuka zdobnicza Afganistanu" czy „Dziedzictwo Hellady". Były również wystawy dotyczące Polski i Oleśnicy, tj. „Średniowieczne grodki rycerskie w Polsce", „Mój ulubiony, najbliższy zabytek", „Oleśnica w 30-leciu w fotografiach i dokumentach", „Oleśnickie zabytki", „Zabytki architektury Oleśnicy w rysunkach Ryszarda Natusiewicza" czy „Wyzwolenia Dolnego Śląska 1945". W Muzeum prezentowano też inne wystawy: „Portret w ilustracji i grafice ze zbiorów Jana Fabiańskiego", „Wystawa numizmatyczna" czy „Książki społeczno-polityczne wydawnictwa Ossolineum". Działalność upowszechnieniowa Muzeum dotyczyła spotkanie z Dyrektorami Muzeów Archeologicznych z okazji konferencji muzealnej we Wrocławiu, „Dni ochrony zabytków na Dolnym Śląsku" oraz akcji „Rodzina w Muzeum", która dotyczyła bezpłatnego zwiedzanie Muzeum w dniu 29.V. 1977 r. (niedziela) w godzinach od 11.00 do 18.00.
Wielu informacji dostarcza ówczesna prasa lokalna „Gazeta Robotnicza" i „Słowo Polskie", gdzie zamieszczane były krótkie notki prasowe o odbywających się w Muzeum wystawach i sesjach naukowych. Uzupełnieniem spisu wystaw zorganizowanych w Muzeum dołączyć należy jeszcze kilka wzmiankowanych w prasie, czyli „Zaginione życie", wystawa znaczka polskiego, wystawa prac plastyków amatorów z województwa wrocławskiego, wystawa z okazji 30 rocznicy powstania PPR, nowe nabytki w Muzeum, ekspozycja fajansu wrocławskiego, wystawa ceramiki, rzeźby i grafiki Grupy Kujawskiej, ekspozycja starodruków oleśnickich, „Kultura Czarnego Lądu", „Zawsze one", „Dziecko w sztuce ludowej i sztuka ludowa dla dziecka" i „Cyna Śląska".
Informacje o Muzeum warto uzupełnić o wiadomości zawarte w notatkach prasowych. Tak właśnie z prasy, która przekazywała informacje na bieżąco, dowiedzieć się można, że już 23 i 24 maja 1971 roku w sali oleśnickiego muzeum odbyły się odczyty naukowe w ramach Dni Archeologii. Prelekcje dr J. Ziomeckiego pt. „Rzymski szlak bursztynowy" oraz mgr L. Kokocińskiego „Dzieje monety oleśnickiej" uzupełnione były przeźroczami i filmami. Oficjalne otwarcie Muzeum nastąpiło w czerwcu 1971 roku przy udziale ministra Janusz Wieczorek. W „Słowie Polskim" w wydaniu z lutego 1975 roku zamieszczono informację, że Muzeum czynne jest codziennie, z wyjątkiem poniedziałków w godzinach od 10 do 15:30, a we wtorki i niedziele od 11 do 18. Bezpłatny wstęp obowiązuje we wtorki. Natomiast w lipcu 1979 roku, przy okazji opisywania muzealnych wystaw, prasa informowała o innych godzinach otwarcia placówki. Od wtorku do piątku wystawy można było zwiedzać w godzinach od 10-16, a w soboty i niedziele od 11-18. Dniem bezpłatnego odwiedzania placówki była sobota. Gazeta informowała czytelników o odczytach organizowanych przez Muzeum (24.05.1975 - odczyt dr J. Fabiańskiego, o ilustracji w książce na przestrzeni dziejów; 31.05.1975 - dr inż. arch. E. Niemczyk, odczyt o architekturze starej Oleśnicy wraz z pokazem własnych ilustracji) oraz comiesięcznych seansach filmów historyczno-oświatowych, wieczorach poezji i muzyki, a także współpracy z członkami Klubem Seniora i pensjonariuszami Domu Dziennego Pobytu Kombatanta.
Prasa jest również źródłem wiedzy o wystawach stałych i ich eksponatach. Tak, więc dowiadujemy się, że w roku 1978 otwarto w Muzeum trzecią stałą wystawę „Dawne urządzenia komunalne w Polsce". Była to pierwsza i unikalna ekspozycja tego typu w Polsce. Zgromadzone na niej fragmenty XIV-wiecznej nawierzchni, żmigrodzkiej studni z XIV wieku moszczonej drewnem, fragmenty przewodów wodociągowych z Poznania, Wrocławia i Oleśnicy. W gablotach prezentowane były sprzęty pożarnicze (np. sikawka ręczna z XVIII wieku), przedmioty używane w karczmach, kafle, ale też plany, mapy i fotografie urządzeń. W 1979 roku na ekspozycji „Ziemia oleśnicka w pradziejach Śląska" eksponowane były oryginalne zabytki archeologiczne z epoki kamienia, brązu i żelaza, fotogramy, mapy, medale, rekonstrukcję wczesnośredniowiecznego grodu we Wrocławiu z XI wieku. Natomiast na ekspozycji „Rozwój miasta Oleśnicy od połowy XIII wieku do czasów obecnych" udostępniono dokumenty, akta, monety i pieczęcie. Pokazana została także makieta miasta i reprodukcja sztychu Meriana.
Z dokumentacji fotograficznej dotyczącej likwidacji Muzeum w Oleśnicy dowiadujemy się jedynie, że od dnia l listopada 1992 roku decyzją Wojewody Wrocławskiego Muzeum będzie nieczynne dla zwiedzających.
Jednym ze śladów po eksponatach gromadzonych w salach Zamkowych są nieliczne zdjęcia ekspozycji, kilka muzealiów wyniesionych po likwidacji placówki oraz wspomnienia osób zwiedzających wystawy. Sporym źródłem wiedzy (...) są artykuły zamieszczone w lokalnej gazecie, tj. „Panoramie Oleśnickiej". W jednym z artykułów, a dokładnie list przesłany do redakcji gazety przez dr Janusz Kramarka (byłego kuratora Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu, któremu, podlegało Muzeum na Zamku w Oleśnicy) można przeczytać o wystroju i wyposażeniu muzeum. „Przepiękne zabytkowe sale muzeum wyposażone byty w stylowe meble z XVIII i XIX wieku, zabytkowe szkło i majolike, zegary kominkowe, kute żyrandole i kinkiety oraz witraże w jednej z sal. Wszędzie rzucała się w oczy artystyczna metaloplastyka w postaci klamek, okuć i krat. W pałacowe kompletnie urządzone sale wkomponowane były wystawy, których ponad 70 eksponowano w minionym 24-leciu istnienia muzeum. (...) Nie żyjący już prof. Stanisław Lorenz ocenił muzeum, znajdujące się w pałacowych salach zamku, jako jedno z najpiękniejszych w Polsce. Nie przyjmując żadnych argumentów za utrzymaniem muzeum w tym obiekcie, burmistrz Oleśnicy skazał na banicję i tym samym pozbył się blisko tysiąc (wg inwentarzy) ruchomych zabytków archeologicznych, historycznych i komunalnych, dokumentów i numizmatów, cennych XVIII i XIX wiecznych stylowych mebli pałacowych, zegarów kominkowych, zabytków szklanych i majoliki, żyrandoli, świeczników i innych przedmiotów zabytkowych. Wiele z tych zabytków pochodziło z Oleśnicy i regionu, być może także z zamku, gromadzone były przez Muzeum przez 24 lata jego istnienia. Wszystko to wraz z pieczołowicie dobraną biblioteką, stelażem i sprzętem wyposażenia gospodarczego muzeum trzeba było ewakuować do Wrocławia i do innych muzeów śląskich (np. meble, zegary)."
Według relacji naocznych świadków w muzealnych salach eksponowane były: „poczerniałe fragmenty mieczy, groty od strzał i beltów (belt - pocisk z kuszy), wielki drewniany fragment instalacji wodnej lub kanalizacyjnej wydobyty podczas wykopalisk na naszym rynku, monety, bibeloty, naczynia, elementy zbroi rycerskich". Przy wejściu do muzeum znajdowała się również bardzo dokładnie wykonana „wielka makieta średniowiecznej Oleśnicy wraz z najbliższym otoczeniem (tzn. gród + podgrodzie + przyległości)". Najprawdopodobniej cenniejsze zabytki z Muzeum w Oleśnicy zostały zmagazynowane w placówkach terenowych Muzeum Archeologicznego, natomiast przedmioty pozostawione w Zamku, jako mniej wartościowe zmieniły właściciela (częściowo zostały rozkradzione). Na szczęście kilka z cenniejszych eksponatów trafiło do Izby Pamięci Szkoły Podstawowej nr 2, w tym rzeczona makieta, kopia pierwszej pieczęci miasta wraz z pismem wójta, kopie pieczęci piastowskich książąt oleśnickich, pieczęcie miejskie z herbem Oleśnicy, kopie dokumentów, modele domów drewnianych z XIII w., krosna oraz inne eksponaty. Namiastką wystawy o historii Oleśnicy miały stać się nieliczne zbiory archeologiczne umieszczone w wyremontowanej Bramie Wrocławskiej. Jednak nie spełniła ona swojego zadania.
Literatura
Magdalena Łobacz, Dlaczego Oleśnicy potrzebne jest muzeum? Rozprawa o budowaniu tożsamości i promocji miasta, praca dyplomowa napisana na Studium Podyplomowym Współczesnych Metod Dokumentacji i Promocji Dziedzictwa Kulturowego w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem dr. Piotra Oszczanowskiego, Wrocław 2011.
Zbieżne
Czas na ponowne powołanie muzeum miejskiego (regionalnego) w Oleśnicy)
Punkt Historyczny", "Oleśnickie spotkania z historią"
List dra Janusza Kramarka z 1994 r. w sprawie rozwiązania muzeum
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI