Patena i kielich z kościoła w Zbytowej
12.04.2009 r.
Uzupełnienie z 23.07.2019 r.
Rozwój wsi Zbytowa (Vielguth) wiąże się z objęciem rządów w części bierutowskiej księstwa oleśnickiego przez Henryka Wacława z Podiebradów. On to bowiem wybudował w 1618-1619 roku mały zamek w Zbytowej, który w okresie późniejszym był często wzmiankowany w historii księstwa (także w okresie wirtemberskim). Za jego staraniem został rozbudowany znacząco w 1628 r., o drugi większy budynek. Rok później także wybudowano kościół pod wezwaniem Św. Trójcy w tej miejscowości (widok sprzed 1945 r. po wielokrotnych przebudowach), w którym książę niezadługo brał cichy ślub ze swoją drugą żoną. Zazwyczaj w przypadku budowy kościoła - część jego wyposażenia fundowali mieszkańcy, dworzanie, właściciele sąsiednich majątków i inni, chcący wejść w łaski księcia.
Jednym z elementów często fundowanym były naczynia liturgiczne - kielichy mszalne i pateny.
 |
 |
Patena (naczynie
liturgicznej w kształcie talerzyka przeznaczona do kielicha mszalnego) z grawerowanym napisem fundacyjnym i herbem fundatora (powiększenie ze zdjęcia pochodzącego z IS PAN nr 30188) |
Herb z pateny. Powiększ, aby zobaczyć szczegóły |
Powyżej pokazano zdjęcie pateny kielichowej ofiarowanej kościołowi w Zbytowej z okazji jego konsekracji. Zdjęcie i informację o niej przysłał Wojtek Mencel z Jeleniej Góry (dziękuję !), który zajmuje się złotnictwem śląskim. Wg informacji W. Mencela, patena ma średnicę 13,35 cm i masę 44,1 g.
Inskrypcja w napisie otokowym:
DIESEN PATEN VND KELCH HAT HERR G.G. FVRSTLICHER M.R.V.E.B.R.D. ZVR NEVERBAVTEN KIRCH Z[U] VILGVT Z[UR] H[EILIGEN] DREIFALTIGKEIT GN[ÄDIGST] D[EN] 17. SEPT[EMBER] W[AR] D[ER] MONTAG VOR MATTHEIS D[ES] 1629 JARS + ZV TESTIRVNG SEINER DEVOTION DEDICIRT OFERIRT VND VER EHRT DESSEN GOT[T] EIN REICHER BELOHNER SEIN WOLLTE.“
Według opinii Martina Küglera (Śląskie Muzeum w Goerlitz) z inskrypcji wynika, że patena wraz z kielichem została podarowana przez osobę o inicjałach G. G. - pełniącą jakąś funkcję na dworze księcia Henryka Wacława lub jego brata w Oleśnicy, która, została opisana inicjałami M.R.V.E.B.R.D. Patena była ofiarowana do wybudowanego kościoła w Zbytowej z powodu dewocji do Boga i Św. Trójcy w dniu 17 września w poniedziałek św. Macieja 1629 roku.
Herb umieszczony w części płaskiej nie widnieje w herbarzu J. Siebmachera i w innych, w części dotyczącej Śląska. Jest to więc zagadka, która z czasem się wyjaśni.
Patena została wykonana w Oleśnicy. Jeszcze przed 1945 r. znajdowała się w kościele w Zbytowej [4]. Obecnie jest w posiadaniu osoby prywatnej we Wrocławiu
Dalej W. Mencel wyjaśnia, że na patenie nie ma
znaków złotniczych. Znajdowały się one na 
kielichu, który razem z pateną stanowił całość.
Na patenie znajduje się jedynie kontrybucja pruska rejencji wrocławskiej (zwolnieniowa), w postaci orła pruskiego o wymiarach 8x6 mm (pokazany z lewej w powiększeniu - rys. W. Mencela). Ten znak jest związany z rozporządzeniem króla pruskiego z 12 lutego 1809 r. nakazującego przymusowe przekazanie mennicy państwowej w Berlinie wszystkich wyrobów ze srebra i złota, w związku z koniecznością zapłacenia Napoleonowi kontrybucji w wysokości 120 mln franków. Od 10 września 1809 r. znakiem tym oznaczano przedmioty kultu religijnego zwolnione z przymusowego wykupu (czyli za które nie trzeba było wnosić opłat).
Opisanie tej pateny stanowi niewielki przyczynek do opisu historii: księstwa oleśnickiego, kościoła w Zbytowej, szlachty śląskiej i złotnictwa śląskiego. Po kilku-kilkunastu miesiącach zakres wiedzy o tej patenie i jej fundatorze najprawdopodobniej ulegnie rozszerzeniu.
Jak się okazało, zakres wiedzy o patenie i kielichu zwiększył się dopiero po 10 latach. A to dzięki ukazaniu się wydawnictwa IS PAN [4]. W nim figuruje zdjęcie pateny pod nr 30188. Jednocześnie wśród zabytków z kościoła w Zbytowej wymieniono dwa kielichy. Jeden z nich o nr. 30184 pokazano niżej.
 |
 |
Kielich mszalny ze Zbytowej [4] |
Stopa kielicha z zaznaczonymi miejscami rozmieszczenia znaków - miejskiego i kontrybucyjnego |
Wojtek Mencel jest zdania, że pokazany kielich został wykonany w Oleśnicy w 1629 r. przez Hansa Predela w srebrze 13 łutowym. Tego wizerunku (w kole) znaku miejskiego nie ma w książce Hintze'go [2]. Warianty znaków kontrybucyjnych na patenie i kielichu są identyczne. Hans Predel wykonał podobny kielich do kościoła zamkowego w Bierutowie w 1630 r. [2].
Dodano 25.07.2019
Po 10 latach znalazłem bardzo rzadki herb rodu von Girt, który umieszczono na patenie. Okazało się, że 25 lutego 1785 r. król Fryderyk II nadał braciom Girt ich stary rodowy herb von Gerhard.
Herb rodu von Girt-Gerhard w herbarzu szlachty Prus Wschodnich
Wojtek Mencel wiąże Inicjał G. G. występujący na patenie z Georgiem Gerhardem z Grabkowitz, który w tym czasie (1630 r.) był książęcym kanclerzem oraz prawnikiem i jest wymieniany w druku dotyczącym pogrzebu księżnej Anny Magdaleny (niżej fragment)
Georg Gerhard (Gerhardt, Gerhardtt) - uniwersytecki(?) prawnik, doktor, księstwa oleśnickiego kanclerz
Według R. Sękowskiego [5]- urodzony w Brzegu, studiował w Lipsku, Marburgu, tytuł doktora obojga praw uzyskał w Bazylei w 1601 r. Od 1603 r. - członek rady księcia oleśnickiego (Karola II), wg Sinapiusa w 1629 r. kanclerz księstwa oleśnickiego, prawdopodobnie posiadał majątek Górna Łuczyna. Zmarł w 1639 r.
Był nobilitowany w 1629 [6] lub 1619 r. W kościele zamkowym w Oleśnicy istniała duża płyta nagrobna, wykonana z brązu, na której także wymieniono daty śmierć żony i córki. Jeszcze istniała w 1927 r.
Czyli on mógłby być ofiarodawcą kielicha i pateny. Liczymy na opinię heraldyków i historyków.
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
