Marek Nienałtowski
Przedmieścia Oleśnicy w połowie XVIII w.

Oleśnica w początkach swojego istnienia, ograniczona murami, miała powierzchnię ok. 17 ha. A już w połowie XIX w. liczyła 415 ha, na co wpływał rozrost 4. przedmieść. Osiedlający się na nich nowi mieszkańcy początkowo lokowali się przy głównych czterech traktach wiodących od bram miejskich, a z czasem osiedlali się obok nich i zaczynały się tworzyć nowe siatki ulic.

Poniżej na planie miasta autorstwa Christiana Friedricha von Wrede, pochodzącego z atlasu Krieges-Carte von Schlesien zobaczymy przedmieścia Oleśnicy (ulice, domy itd.) w latach 1744-1753 r. Mapy terenów i plany miast Wredego służyły planowaniu wojskowemu i dlatego były bardzo dokładne, jeszcze w XIX w. uznawane je jako tajne. Aktualnie znajdują się w Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz i są trudnodostępne. Pokazany plan pochodzi z książki Rafała Eysymontta [1] i tylko dlatego mogłem go niżej pokazać.

Plan Oleśnicy w skali 1:14 000 jako jeden z 67. planów miast Śląska umieszczonych w atlasie [1]

Na planie pokazałem:

a - Przedmieście Wrocławskie z traktem prowadzącym na Wrocław (nazwy przedmieść wg map z XVIII w. - ulegały one zmianom). Przy tym trakcie powstaje obecna ul. A. Cieszyńskiego i Młynarska z przedłużeniem do nieistniejącej uliczki Wodnej. Na końcu ob. 3 Maja znajdowała się stacja powozów pocztowych z trasy Wrocław-Warszawa,
b - Park Bażanciarnia (Fasanerie) założony przez Karola II Podiebrada,
c - Przedmieście Trzebnickie z traktem prowadzącym na Trzebnicę. Na końcu ulicy znajdował się kościół grzebalny św. Mikołaja, cmentarz i przytułek. Przy niej powstała obecna ul. Wałowa i Rzemieślnicza.
d - Przedmieście Maryjne z traktem wiodącym na Syców,
e - Przedmieście Namysłowskie z traktem wiodącym na Bierutów,
f - zaczątki obecnej ulicy 11 listopada,
g - obecna ul. Klonowa,
h - obecna ul. J. Kilińskiego wraz z ulicą Gen. Hallera,
i - obecna ul. Wałowa z przedłużeniem do ul. Wałów Jagiellońskich.

1 - zabudowania Małego Folwarku Zamkowego. Zapewne powstał za czasów Podiebradów lub Wirtembergów, a w 1884 r. w spadku stał się własnością króla Saksonii. Przestał istnieć w 1910 r., gdyż część ziemi folwarku kupiło miasto pod rozbudowę. Na jednej z działek wybudowano m.in. Knabenschule (dzisiejsze Liceum Ogólnokształcące).

2 - zabudowania Folwarku Miejskiego leżącego przy obecnej ul. Lwowskiej. Folwark istniał do ok. 1860 r. gdy jego teren objęło wojsko (Regiment Dragonów nr 8). Jest on obecnie przeznaczony do zabudowy i wykopki na tym terenie winny być nadzorowane przez konserwatora zabytków.

3 - szubienica murowana. Ilustracja książkowa nie obejmowała całości planu i dlatego przebieg ul. Klonowej, Lwowskiej i znak szubienicy dorysowała mi osoba, mającą oryginalny skan z planu Wredego.

4 - Młyn Książęcy założony przez Karola II, leżący przy obecnej ul. Młynarskiej. Młyn w tym miejscu, po przebudowach, istnieje do obecnej chwili (w stanie ruiny).

5 - młyn powstały po 1600 r., gdy Karol II Podiebrad zmienił przebieg rzeki Oleśnicy i budując bastiony zamkowe utworzył Staw Wałowy. Z niego były zasilane wodą koła młyńskie. Młyn zakończył pracę ok. 1905 r. po osuszeniu części Stawu Zamkowego, zwanego wałowym.

6 - drewniany most zwodzony wybudowany przez Wirtembergówjuż nie istniał w 1805 r. gdy zamiast niego usypano na jego miejscu groblę. Wówczas Staw Wałowy podzielono na wałowy i zamkowy.

7 - młyn na kanale Mała Młynówka. Młyn jak i kanał istniały do końca lat 70-ych XX w. Dokładnej daty nie znam, gdyż historia lat powojennych jest mało znana.

8 - kanał Mała Młynówka - był odnogą rzeki Klingelbach. Zapewne wykopano go w celu napędzania koła młyńskiego. Ponadto zaopatrywał on w wodę warsztaty (np. garbarskie) przy obecnej ul. Rzemieślniczej, a w końcy XIX w. także kąpielisko leżące przy kanale.

9 - rzeka Klingelbach - wcześniej, bo do ok. 1600 r. płynęła tym łożyskiem rzeka Oleśnica. Miewała ona różne nazwy po 1600 r.

10 - rzeka Oleśnica - kanał powstały ok. 1600 r. ciągnący się od Sokołowic i mający dostarczać wodę do miasta.

11 - kościół grzebalny św. Anny i cmentarz.

12 - przedbramie Bramy Wrocławskiej,

13 - przedbramie Bramy Namysłowskiej - z planu wynika, że było ono bardzo długie, o czym nie pisano w żadnym źródle.

14 - kanał melioracyjny ciągnący się wzdłuż byłej fosy i odprowadzający wodę z podmokłych terenów z okolic ob. ul. J. Sinapiusa i pl. Zwycięstwa. Wzdłuż fos przebiegała obecna ul. Rzemieślnicza.

Uwaga
Uważny czytelnik zapewne zauważy brak niektórych ulic w mieście, inne też nie przebiegają według aktualnej siatki ulic. Przypomnę, że plan powstał po spaleniu prawie całego miasta w 1730 r. i nie było ono jeszcze całkowicie odbudowane.

Literatura
1. Kod genetyczna miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej. Rafał Eysymontt. Via Nova. Wrocław 2009
2. Christian Friedrich von Wrede