Marek Nienałtowski
Aniołowie - trzymacze i aniołowie - podpieracze na sarkofagu wirtemberskim w krypcie Podiebradów w kościele zamkowym w Oleśnicy.
20.09.2024 r.

Wstęp
Po otwarciu krypty Podiebradów (11 stycznia 2010 r.) weszli do niej (oprócz księdza Władysława Ozimka) Wiesław Piechówka, Tadeusz Junik i Zbigniew Podurgiel. Było to krótkie rozpoznawcze wejście. Jako pierwszy, zaraz po otwarciu krypty, robił zdjęcia Z. Podurgiel. Potem T. Junik - konserwator zabytków z Oleśnicy - miał za zadanie uporządkować kryptę. Trwało to około miesiąca - dokonywano przesuwania sarkofagów i wówczas na polecenie ks. W. Ozimka - T. Junik "obfotografował" dokładnie, ze wszystkich stron, każdy sarkofag i wszystko, co uważał za ważne. Kiedy już krypta była odkażona - ja miałem okazję wejść do niej kilkukrotnie, rozpoznawać herby na sarkofagach, robić zdjęcia i opisywać na stronie. Razem ze mną wchodził do krypty dr Piotr Oszczanowski - odczytywał inskrypcje i rozpoznał kilka sarkofagów, co opisałem na stronie. Użyte poniższe zdjęcia są autorstwa T. Junika, Z. Podurgiela i autora tego tekstu.

Na powyższym zdjęciu wykonanym przez Zbigniewa Podurgiela, po pierwszym wejściu do krypty, widać sarkofag z otwartym wiekiem i oderwanymi deskami z wieka trumny. Czyli sarkofag został wcześniej obrabowany. Na odsuniętej pokrywie położono dwa anioły, stanowiące byłe podpory sarkofagu. Ktoś je tam położył, aby było wiadome, że należą do tego sarkofagu. Obok aniołów widać leżący krucyfiks, pokazujący kierunek wezgłowia. Pod sarkofagiem widoczna jedna z cegieł (inne są niewidoczne), które zastępują oderwane podpory. Dalej z prawej widać oryginalną podporę - którą stanowi anioł z rozłożonymi rękami i wyrwanymi skrzydłami.

Kogo pochowano w tym sarkofagu?
Na pokrywie powinna być widoczna informacja o pochowanym. Niestety tekst jest całkowicie nieczytelny i nie jest znany niemieckim historykom [1]. Dlatego zwróciłem uwagę na herby. Na wezgłowiu znajduje się herb Wirtembergów, a w stopach herb Podiebradów. Czyli wiadomo, że w sarkofagu znajdowało się ciało dziecka księcia Sylwiusza Nimroda i jego żony Elżbiety Marii z Podiebradów. Z dalszych analiz okazało się, że jest to cynowy sarkofag księcia Sylwiusza Fryderyka Wirtemberga zmarłego w 1697 r. i wstawiony do tej krypty, zamiast wirtemberskiej, przez jego brata Chrystiana Ulryka w 1703 r. Zrobił to z nienawiści do niego [3], [4], za to, że doprowadził finanse księstwa do granicy upadku. Być może, że ten piękny sarkofag ufundowała zmarłemu jego żona Eleonora Karolina, która nie miała umiaru w wydawaniu pieniędzy księstwa wirtembersko-oleśnickiego (doprowadziła do długu wynoszącego 1,5 mln guldenów, czyli ok. 5 ton złota).

Niżej pokażę czwórkę genealogiczną, przy pomocy której można znaleźć osobę spoczywającą w sarkofagu (grobie itp). Wystarczyło zobaczyć dwa pierwsze herby.

Herb Wirtembergów (księstwa wirtembersko-oleśnickiego) u wezgłowia - ojca osoby leżącej w tym sarkofagu, czyli księćia Sylwiusza Nimroda	Zasady rozpoznanie osoby pochowanej. W wezgłowiu znajduje się herb osoby znajdującej się w sarkofagu (herb ojca), w stopach - herb matki. Po lewej stronie, patrząc od stóp, herb babki ze strony ojca, po prawej herb babki ze strony matki. Znając herby i genealogię rodu - można znaleźć "właściciela" sarkofagu. Herby tworzą tzw. czwórkę genealogiczną

Herb Podiebradów (księstwa ziębicko-oleśnickiego) czyli jego matki księżnej Elżbiety Marii Podiebrad znajduje się
w stopach sarkofagu. To oznaczało, że w sarkofagu leży ktoś z Wirtembergów oleśnickich. I to zasadniczo
wystarczy do rozpoznania. Pokażę też pozostałe herby, które powinny znaleźć się w "czwórce" genealogicznej

Herb książąt Holsteinu na lewej stronie sarkofagu - herb babki ojczystej von Holstein-Sonderburg

Widać sarkofag od strony stóp. Podparty jest cegłami, aby pokazane dwa anioły podpierające sarkofag
ostatecznie nie odpadły jak te od strony wezgłowia. Ogółem aniołów było sześć - wszystkie się zachowały.
Odlano je chyba z ołowiu, bo są bardzo ciężkie. Jak widać klęczą (?) na prawych
zgiętych nogach i na lewych kolanach. Wszystkie w tej samej pozie. Nazwano je tutaj
podpieraczami (po analogii z wyżej pokazanymi trzymaczami) chociaż są podporami sarkofagu.
Wspólnie miały utrzymać ciężar ponad 400 kg.

Powiększenie postaci aniołów wyżej pokazanych. Podpory od wezgłowia sarkofagu odpadły,
prawdopodobnie przy przesuwaniach sarkofagu. Ręce mają skierowane ku tyłowi - ku obu bokom sarkofagu.
Aniołowi z prawej odpadło lewe skrzydło, zapewne przy podnoszeniu sarkofagu na cegłówki - też się zachowało

Również 2 anioły podpierają sarkofag po obu stronach środków dłuższych boków.
W dolnej części mają analogiczną pozę jak te z pozostałych podpór.
Różnice występują w górnej części postaci - ręce mają rozłożone wzdłuż
długiego boku sarkofagu. Część skrzydeł odpadła

Dlaczego anioły są w długich spodniach?
Tylko skrzydła wskazują, że te podpory także są aniołami. Ich tuniki w górnej części są podobne do tunik aniołów - trzymaczy herbów (co może wskazuje na ten sam warsztat wykonawczy). Natomiast w dolnej części nie widać podobieństwa do tuniki. Być może są to przydługie "ogrodniczki". Przepasane są dłuższym pasem - widać duży węzeł i wystające końce pasów. A może są to spodnie nałożone na tunikę. Prosiłem o opinię historyk sztuki - zasugerowała, że są to zawinięte tuniki.

Na bokach długich skrzyni umieszczone są po trzy maszkarony, a na każdym boku krótkim jeden maszkaron. Maszkarony trzymają w paszczach okrągłe antaby. Na fasetach wieka znajdują się owalne tonda (po 3 na długich i po 1 na krótkich fasetach), otoczone wieńcami roślinnymi. W kaboszonach rytowane są inskrypcje biblijne z Księgi Psalmów i Ewangelii św. Jana