Marek Nienałtowski
Witraż z herbem Oleśnicy
Pokazany z lewej prostokątny witrażyk formatu 37 X 24,5 cm wykonany został w 1597 r. Jego głównym tematem jest wielki herb miasta Oleśnicy. Godłem umieszczonym na tarczy herbowej o barwie zbliżonej do czerwieni, jest biały orzeł św. Jana Ewangelisty, stojący na wstędze z napisem "S. IOHANES".
Nad tarczą złoty hełm z koroną szlachecką, na której
klejnot - srebrny półksiężyc z trzema czerwonymi wieżami, z których każda ma spiczasty dach.
"Obramienie herbu stanowi arkada, której błękitne kolumienki oplecione wicią roślinną, stojące na ceglasto-złotych cokołach, dźwigają odcinki belkowania, na którym wspiera się spłaszczony łuk arkady z fragmentem ornamentu okuciowego w kluczu. W przyłuczach namalowano putta w liliowych szatach, jedno trzymające jabłko i berło, a drugie grające na fanfarze" [2]. U dołu w kartuszu umieszczono napis: "SENATUS POPULUSQ OLSNE 1597" (Senat i lud Oleśnicy). Autorem witraża, znajdującego się obecnie w Muzeum Architektury we Wrocławiu, jest anonimowy witrażownik śląski, może mieszkaniec Oleśnicy.
Do niedawna istniała opinia, że witraż w 1597 r. został umieszczony w drzwiach klatki schodowej Ratusza oleśnickiego [3], co mogłoby wskazywać, że powstał na zamówienie Rady Miejskiej. Wzmacniało to tezę historyków [3], stwierdzających nielegalność wielkiego herbu Oleśnicy. Wg [1] witrażyk umieszczono wtedy nie w Ratuszu, a w kościele zamkowym w Oleśnicy, wraz z dwoma innymi przedstawiającymi: herb księstwa ziębicko-oleśnickiego Podiebradów (wówczas księciem był Karol II Podiebrad) oraz herb jego drugiej żony - Elżbiety z Piastów legnicko-brzeskich. Czyli herby powstały z fundacji księcia. Może to mieć wpływ na zmianę tezy o nielegalności herbu wielkiego Oleśnicy, skoro zamówił go u witrażownika sam książę - mógł go nawet nadać swoim dyplomem (tak jak to uczynili Podiebradowie dla Złotego Stoku i Srebrnej Góry).
W tych latach, począwszy od 1596 r., rozpoczęto budować w kościele zamkowym empory. Musiano dobudować do kruchty południowej klatkę schodową prowadzącą na empory. Powstały wówczas przynajmniej dwie pary drzwi, w których byłoby miejsce na witrażyki. Na emporze mogła powstać loża książęca lub stalle, w obudowie których mogłyby znaleźć się witrażyki. Wreszcie witrażyki mogły się znaleźć w oknie kościelnym, znajdującym się z tyłu stall książęcych, lub w drzwiach (oknie) tzw. Biblioteki łańcuchowej, która powstała 3 lata wcześniej. Karol II "udekorował" herbami księstwa ziębicko - oleśnickiego Podiebradów i rodów skoligaconych podpory empor. Nie zapomniał umieścić na jednej z podpór małego herbu miasta.Cała późniejsza działalność Karola II miała na celu kontynuację tworzenia z kościoła zamkowego Mauzoleum Podiebradów.
Nie wiadomo kiedy i dlaczego te witrażyki zniknęły z kościoła zamkowego. Być może nastąpiło to po objęciu władzy w księstwie przez Wirtembergów. "Prawdopodobnie już około połowy XIX w. znajdowały się one w kolekcji wrocławskiego witrażysty Adolpha Seilera, w której to pracowni dokonano naprawy witrażyka z herbem Oleśnicy - wymieniono listwy ołowiane oraz uzupełniono brakujący fragment." [1]. Być może wówczas doszło do wprowadzenia błędów heraldycznych w odtworzonym klejnocie herbu. Brakuje w nim bowiem krzyża na środku półksiężyca, bram w wieżach oraz blanków na szczytach wież. W tym czasie powstały również analogiczne herby w postaci płaskorzeźb, umieszczone na wieżach bram miejskich, które te elementy posiadały. Można to zobaczyć na dwóch z nich, zachowanych płaskorzeźbach w Ratuszu.
 |
 |
 |
Labry koloru czerwonego powyżej czarnej linii są nieco inaczej przed-stawione, w stosunku do niżej umieszczonych. |
W przedstawieniu wież nie pokazano zarysu bram, przed środkową bramą nie pokazano krzyża. |
Tak powinien wyglądać klejnot herbu. |
Nie wiadomo, który brakujący fragment uzupełniono - być może, że właśnie ten, zawierający klejnot herbu. Widać to, być może, po kolorach labrów, na wysokości hełmu i korony, które są namalowane inaczej niż pozostałe labry. "W 1858 r. witraże te zostały przekazane przez Seilera do Muzeum Starożytności Śląskich. Od 1899 r. były eksponowane w nowo utworzonym Śląskim Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności we Wrocławiu. W 1943 r. muzeum zamknięto ze względów bezpieczeństwa, a podczas oblężenia miasta gmach zburzono, zgodnie z zarządzeniem władz niemieckich. Zbiory zostały częściowo zniszczone, częściowo rozproszone. Po 1945 r. witraż z herbem Oleśnicy znalazł się w prywatnej kolekcji w Krakowie. W 1977 r. udało się go pozyskać do zbiorów Muzeum Architektury we Wrocławiu. Tu został poddany drobnym zabiegom konserwatorskim (uzupełnienie listew ołowianych i oczyszczenie). Od 1998 r. jest eksponowany na wystawie Architektoniczne rzemiosło artystyczne od XII do XX w. Losy pozostałych dwóch witraży z kościoła zamkowego w Oleśnicy są nieznane." [1].
P.S.
W trakcie wystawy w byłej Galerii przy pl. Zwycięstwa pt. Oleśnica. Miasto znane i nieznane., było prezentowane zdjęcie witrażyka uzyskane z Muzeum Architektury, z opisem wykonanym przez Beatę Fekecz-Tomaszewską - pracownika tego muzeum. Wówczas powstał pomysł autorki wystawy i kustosza Galerii D. Obrębskiej - Kubik, aby wykonać jego kopię i umieścić w Ratuszu (wówczas jeszcze sądzono, że tam był kiedyś umieszczony). Niestety, pomysły tego rodzaju (związane z historią miasta) nie cieszą się poparciem. Obecnie kopia witrażyka mogłaby stanowić jedną z najważniejszych nagród miasta.
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI