Zawartość księgozbioru biblioteki Podiebradów na zamku oleśnickim

(Umieszczono bez skrótów ważny dla historii Oleśnicy tekst autorstwa J. Drozda)

W księgozbiorze biblioteki oleśnickiej na pierwsze miejsce pod względem ilościowym wysuwają się traktaty o tematyce religijnej i kościelnej. Chronologicznie biorąc, najwcześniejszą pozycją o tej tematyce jest "Historią Ecclesiastica", obejmująca dzieje Kościoła od początku do 324 r., której autorem jest Euzebiusz z Cezarei (263-340), teolog i historyk Kościoła, uważany za twórcę dziejopisarstwa kościelnego. Następne dzieło to "De institutione clericorum", rodzaj teologii pastoralnej pióra Rabanusa Maurusa (784-856), teologa i uczonego tzw. renesansu karolińskiego.

Wielką popularnością cieszyły się dzieła ojców i doktorów Kościoła, z których najliczniej reprezentowany był św. Augustyn (354 -430), czołowy przedstawiciel patrystyki. Spośród jego dzieł , znajdujących się w bibliotece oleśnickiej, należy wymienić: "De civitate Dei", główny traktat św. Augustyna, zawierający przede wszystkim jego poglądy historiozoficzne, "De doctrina christiana", "De moribus ecclesie catholice", "Opus Eplstolarum", oraz "Sermonum".

Obok św. Augustyna poczesne miejsce w księgozbiorze zajmował św. Ambroży (339-397), biskup Mediolanu, ze swymi licznymi traktatami teologicznymi, przeważnie na temat praktycznego duszpasterstwa, oraz św. Atanazy (ok. 295-373), wybitny pisarz i działacz kościelny, autor licznych pism, głównie polemizujących z arianizmem.

W dalszej kolejności należy wymienić Bazylego Wielkiego (330- 379), jednej z najwybitniejszych postaci wśród świętych biskupów Wschodu, ze swym dziełem "De poetarum oratorum historicorumque ac philosophorum legendis libris", a także św. Hieronima (ok. 331-ok. 420), jednego z największych erudytów starożytnościchrześcijańskiej, autora "Epistolarum" znajdujących się w bibliotece.

Z traktatów św. Tomasza z Akwinu na plan pierwszy wysuwa się "Summa theologica", epokowe dzieło napisane w latach 1265-1273. będące systematycznym wykładem tomistycznej teologii spekulatywnej. Z dzieł Alberta Wielkiego biblioteka oleśnicka posiadała następujące traktaty: "Phisica", "De coelo et mundo", "De generatione et corruptione", "De meteoris", "De anima", "De natura et immortalitate animae", "Sermones de sancti Eucharisto sacramento", oraz "De muliere Forti". Wspomnieć też trzeba o wchodzących w skład księgozbioru licznych egzemplarzach Biblii, oraz o komentarzach do Pisma św.

W bibliotece znajdował się również najpopularniejszy w średniowieczu zbiór żywotów świętych, "Historia Lombardica seu legenda sanctorum", których autorem jest włoski dominikanin, biskup Genewy Jakub de Voragine. Poważne miejsce (ponad 50 druków) w księgozbiorze zajmowały dzieła Erazma z Rotterdamu (1467-1536), teologa, a zarazem jednego z najsłynniejszych humanistów odrodzenia. Wreszcie nie można pominąć , choćby ze względu na ich liczebność, różnych wydań dzieł czołowych przedstawicieli reformacji, z których na pierwszym miejscu trzeba wymienić Marcina Lutra (1483- 1546), a następnie: Philippa Melanchtona (1497-1560), niemieckiego humanist ę i teoretyka protestantyzmu, Ulricha Huttena (1488- 1523), jednego z najgłośniejszych publicystów reformacji, Ulricha Zwingliego (1484-1543), reformatora szwajcarskiego, a także wielkiego przeciwnika reformacji, słynnego z teologicznych dyskusji publicznych z Lutrem, dominikanina Jana Ecka (1486-1543). Nie brakło też dzieła "De ecclesiae" Jana Husa (ok. 1371-1415), w wydaniu z 1520 r. i jego przekładu Biblii.

Bogaty był również dział o tematyce historycznej. Wiek XVI, to okres wielkiego zainteresowania się historią , którą uważano za źródło porad w potrzebach życia codziennego. Nauka ta wraz z filozofią miała spełniać zadania umoralniające. Zainteresowania historyczne przejawiały się równie i na dworze książęcym, czego dowodem są liczne dzieła z tej dziedziny wiedzy zgromadzone w bibliotece. Duża część druków historycznych to traktaty autorów klasycznych. Z historyków greckich mamy tu Herodota (ok. 485-425 p. n. e.) ze swymi "Dziejami" obejmującymi okres od czasów mitologicznych do jemu współczesnych, oraz Polibiusza (ok. 200-ok. 118 p. n. e.), autora "Dziejów" - pierwszej historii powszechnej. W bibliotece znajdowało się dzieło historyka bizantyjskiego Prokopa z Cezarei (koniec V w.- ok. 562) - "De rebus Gothorum, Persarum ac Vandalorum libri septem". Prokop by ł sekretarzem i osobistym doradcą Belizariusza, wodza bizantyjskiego za cesarza Justyniana, któremu towarzyszył w wyprawach przeciw Persom i Wandalom w Afryce, oraz Ostrogotom w Italii.

Licznie reprezentowani byli historycy rzymscy, a wśród nich Tytus Liwiusz (59 p.n.e.-17 n.e.), najwybitniejszy przedstawiciel prozy epoki augustowskiej, autor "Historii Rzymu", obejmującej dzieje od czasów legendarnych do 9 r. p. n. e., Korneliusz Tacyt (55-120), najwybitniejszy historyk rzymski i jego dzieła - "Ger mania" i "Annales" oraz Appiani ( żył w II w.), autor "Dziejów Rzymu" od czasów najdawniejszych do 70 r. p. n. e.

Z nowszej na owe czasy literatury historycznej na szczególną uwagę zasługują dwie pozycje dotyczące dziejów Polski. Pierwsza z nich to "Kronika polska" pióra Macieja z Miechowa (1457 -1523), wszechstronnego uczonego, historyka, lekarza, geografa i astrologa. Druga zaś , to dzieło Ludwika Decjusza (1485-1545), ekonomisty i historyka, od 1520 r. sekretarza króla Zygmunta I Starego, "De Sigismundi rigis temporibus" - 0 czasach panowania Zygmunta I.

Historia powszechna średniowiecza reprezentowana była w bibliotece oleśnickiej między innymi przez "Historię Węgier" opracowaną przez protonotariusza i kanonika Jana de Thwrocz (ok. 1480), "Kronikę Francji" przedstawiającą dzieje wojen w zachodniej Europie od 1325 r. do końca stulecia, napisaną przez Jana Froiessarta (ok. 1337-po 1404), francuskiego kronikarza, oraz przez "Kronikę świata", której autorem jest niemiecki humanista Hartmann Schedel (1440-1514).

W literaturze filozoficznej na plan pierwszy wysuwał się kompleks dzieł filozofów greckich. Mamy więc tu "Pisma" Platona (427 -347 p.n.e.), traktaty Arystotelesa (384-322 p.n.e.), dzieła Plutarcha (ok. 45-ok. 125), a przede wszystkim traktaty najwybitniejszego myśliciela starożytności Sokratesa (469-399 p.n.e.). Z dzieł filozofów rzymskich studiowano głównie "Paradoksa" Cycerona (106- 43 p. n. e.), w kt ó rych zawarte są poglądy filozoficzne autora, "0 naturze wszechrzeczy" Lukrecjusza (ok. 95-55 p. n. e.), "0 duszy" Tertuliana (l60-ok. 240), apologety chrześcijańskiego i filozofa oraz "De consolatione philosophiae" Boecjusza (ok. 480-524), ostatniego wielkiego filozofa rzymskiego. Dział ten uzupełniają traktaty filozoficzne doktorów i ojców Kościoła, wspomnianych przy omawianiu literatury religijnej i kościelnej (św. Augustyn, św. Hieronim, św. Tomasz z Akwinu, Bazyli Wielki i inni).

Dużym zainteresowaniem cieszyły się także dzieła prawnicze, szczególnie z zakresu prawa rzymskiego i kanonicznego. Biblioteka posiadała słynny "Corpus Iuris Civilis", opracowany na polecenie cesarza bizantyjskiego Justyniana I Wielkiego (483-565). Kodeks ten by ł kodyfikacją prawa rzymskiego oraz zbiorem nowych konstytucji Justyniana. Obok "Kodeksu" Justyniana w bibliotece znajdował się również "Kodeks" Teodozjusza II (ok, 401-450), cesarza wschodnio-rzymskiego, będący zbiorem konstytucji cesarskich. Z zakresu prawa kanonicznego w księgozbiorze można było znaleźć "Dekreta ł y" papieża Grzegorza IX z roku 1296, "Liber sextus dekretalium" papieża Bonifacego VIII (uzupełnienie dekretałów Grzegorza IX), "Constitutiones Clementinae" będące urzędowym zbiorem dekretałów papieża Klemensa V i kanonów soboru w Vienne z 1317, "Deoretum" Gratiana (I po ł . XII w.), włoskiego kameduł y i prawnika, uzupełniający całość "Corpus iuris canonicis" oraz "Estrawagantes" papieża Jana XXII. Wspomnieć też trzeba o "Historii prawa cywilnego" pióra A. Rivalliego.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt znajdowania się w księgozbiorze dużej ilości dzieł najwybitniejszych autorów klasycznych zarówno greckich, jak i rzymskich. Wśród traktatów moralistyczno-filozoficznych mamy tu: "Epistolarum familiarum" i "Orationes" Cycerona oraz "De morte Claudi", "Declamationes" i "Hercules furens" Seneki (3-65).

Poezja klasyczna reprezentowana była przez "Bukoliki" Wergiliusza (70 - 19 p.n.e.) oraz "Fastorum" - zbiór elegii ajtiologiocznych, "Metamorfozy"- zbiór mitów greckich, trojańskich i italo-rzymskich Owidiusza (42 p. n. e. - 18 n. e) i edycję zbiorową jego wszystkich dzieł . Miłośnicy literatury klasycznej mogli rozczytywać się w "Listach" Horacego (65-8 p.n.e.), jednego z najwybitniejszych liryków rzymskich. W bibliotece oleśnickiej znalazło się również miejsce dla bajek Ezopa (VI w. p.n.e.) i satyr Juvenalisa (ok. 60-po 127). Nie można też pominąć dzieła o charakterze encyklopedycznym - "Historii naturalnej" Pliniusza Starszego (ok. 23-79).

Literatura grecka reprezentowana była przez Homera ("Iliada" i "Odyseja"), Plutarcha, autorów " Żywotów sławnych mężów"- 46 biografii słynnych Greków i Rzymian, Demostenesa (384-322 p. n. e.), mówcę ateńskiego i polityka (" O rationes" LXII) oraz przez Eurypidesa (ok. 480-407 p.n.e.), wielkiego tragediopisarza.

Uwzględniona została również literatura humanistyczna okresu średniowiecza. Znaleźć tu można było między innymi zbiorowe wydanie dzieł Franciszka Petrarki (1304-1374), twórcy i pioniera humanizmu europejskiego oraz "Listy" Eneasza Sylwiusza Picolominiego (1405-1464). od 1458 r. papieża Piusa II, wybitnego humanisty, historyka i poety.

Należne sobie miejsce w bibliotece zajmowały traktaty matematyczno-przyrodnicze, z których na podkreślenie zasługują "Elementale geometricum" Euklidesa (323-285 p.n.e.) - fundamentalne dzieło matematyki starożytnej, obejmujące w 13 księgach planimetrię, stereometrię i naukę o liczbach. Z zakresu geografii i astrologii sięgnąć można było po zbiorowe wydanie dzieł Klaudiusza Ptolomeusza (ok. 100-ok. 168), greckiego astronoma, matematyka i geografa, po "Opis Europy i Azji" papieża Piusa II, czy też po traktat arabskiego astrologa z Bagdadu, Albumasara (zm. ok. 866) - "Flores Astrologiae".

Na dworze oleśnickim interesowano się również zagadnieniami z zakresu filologii, czego dowodem mogą być takie dzieła, jak "Elegantiae linguae latinae" Wawrzyńca Valii (1407-1457), czołowego przedstawiciela włoskiej szkoły filologicznej XV w., czy też "Institutiones gramaticae" - najobszerniejszy i najbogatszy traktat O języku łacińskim, przekazany przez starożytność, którego autorem jest Prisciam z Cezarei ( żył w czasach panowania cesarza Atanazego 491-518).

Warto też zwrócić uwagę na dział medyczny księgozbioru, w którym czołowe miejsce zajmowały traktaty Awicenny (980-1037), tadżyckiego lekarza filozofa, przyrodnika i poety, najbardziej wszechstronnego uczonego arabskiego Wschodu - "Canon medicinae" zawierający całą ówczesną wiedzę w zakresie medycyny teoretycznej i praktycznej oraz "De viribus cordis".

Drozd J., Biblioteka Podiebradów oleśnickich w swietle inwentarza z 1818 roku,"Acta Uniwersitatis Wratislavienisis" Historia XIX w. Wrocław 1970. 189-204

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI