Marek Nienałtowski
"Oddajemy nasze miasto pod opiekę Boga" - anioły w herbach miast księstwa oleśnickiego

Po śmierci księcia Sylwiusza Nimroda Wirtemberga (1664 r.) jego synowie, za zgodą i pod wpływem matki Elżbiety Marii (z Podiebradów), podzielili w 1673 roku pomiędzy siebie księstwo. Oleśnicę przejął Sylwiusz Fryderyk, Bierutów - Chrystian Ulryk, a dzielnicę trzebnicką - Juliusz Zygmunt z siedzibą w Dreske, które 27 stycznia 1676, przyjęło nazwę Juliusburg (Dobroszyce). Księżna Eleonora Charlotta, żona Sylwiusza Fryderyka, w 1676 roku zakupuje Twardogórę od Zygmunta Krockwitza.

W tym czasie Bierutów posiada już herb. Dreske zapewne uzyskało herb wraz z lokacją miasta 10 lipca 1663 przez Sylwiusza Nimroda, lub po tym jak miasto stało się siedzibą księcia, przemianowaną na Juliusburg. Herb Twardogóry widniał na pieczęciach z XVIII w.

Nowi władcy zapewne uznali, że herb miasta książęcego winien być bardziej majestatyczny niż innego miasta, np. zbliżony do udostojnionego herbu Oleśnicy. Uznali zapewne też, że pomni strasznych czasów wojny trzydziestoletniej, oddadzą swoje miasta w ręce Boga, Jednym z elementów symbolicznie wyrażających to poddaństwo jest m.in. dodanie do herbu postaci anioła, trzymającego tarczę herbu miasta. Jest to też wyrażenie chęci, aby anioł rozpościerający skrzydła nad tarczą symbolizującą miasto, osłaniał je od wszystkiego złego - wrogów, pomoru i pożarów - z nakazu Boga.

Formą pełną, uroczystą, takiego herbu była (i dalej jest w niektórych miasta) tarcza herbowa z trzymaczem w postaci popiersia anioła, z rozłożonymi (lub częściowo rozłożonymi) skrzydłami i dłońmy trzymającymi tarczę od góry, lub z boku, lub za jakieś wycięcie w tarczy (kartuszu). Niekiedy taki anioł nosi skrótową, ale nie oddającą prawdy, nazwę "Anioła - tarczownika". Niekiedy herb z aniołem jest nazywany dużym, uroczystym, udostojnionym itp., natomiast herb mały (do użyku codziennego) zawiera jedynie tarczę.

Herb Torunia	Herb Głubczyc	Herb Murowanej Gośliny

Uroczysta wersja takiego herbu była przedstawiana w postaci płaskorzeźb oraz rysunków w ważnych dokumentach lub wydawnictwach (mapach). W niektórych miastach, chcących się ustrzec przed dowolnością w rysowaniu herbu - wpisywano anioła do blazonu (opisu herbu). Np. "tarczę herbową trzyma klęczący anioł w szacie błękitnej ze skrzydłami srebrnemi. Włosy anioła czarne, twarz i ręce barwy naturalnej" (herb Torunia po 1936 r.). Niekiedy szaty anioła mają kolor czerwony, jako bardziej dostojny. Bywa, że kolor szat jest dopasowany do koloru pola tarczy, lub specjalnie - inny niż w tarczy.

Aby umożliwić umieszczenie takich herbów w wydawnictwach "oszczędnych" oraz w pieczęciach - zamiast popiersia anioła umieszczano symboliczne przedstawianie anioła - główki uskrzydlonej (ze szczątkowymi skrzydłami). Były one umieszczane powyżej lub na krawędzi tarczy. Kolejne potrzeby oszczędności miejsca powodowały, że główki uskrzydlone "wpychano" w pole tarczy herbu. Te wędrówki "anioła" najlepiej widać na poniższym przykładzie zmian herbu Dobroszyc. Historia nic nie mówi o tym, czy udostojnienie herbów odbywało się za zgodą cesarza.

Herby z aniołami w miastach księstwa oleśnickiego

Bierutów
Herb z trzymaczem przedstawiającym popiersie anioła powstał ok. 1676 r. Zachował się w Bierutowie w postaci płaskorzeźb. W formie rysunków pojawiał się w dokumentach miejskich jeszcze w 1935 roku. Więcej o herbie Bierutowa.

Dobroszyce
Dobroszyce szybko przestały być miastem książęcym, straciły przed wojną prawa miejskie i ich nie odzyskały. Budowle, w których herb mógłby istnieć w postaci płaskorzeźby (np. w pierwszym Ratuszu z 1693 r.) nie zachowały się, dlatego zapewne herb z trzymaczem uległ zapomnieniu (?). Na poniżej pokazanej "zalepce" widnieje herb z popiersiem anioła i datą 1676. Nie wiadomo, czy jest to data pojawienia się tej postaci herbu.

Herb z popiersiem anioła i datą, umieszczony na zalepce magistratu (do zaklejania pism i kopert) pochodzącej z początków XX wieku.	Herb z główką umieszczoną na górnej krawędzi tarczy (wg Hugo Saurmy z 1870 r.).	Herb wykonany wg rysunku z książki H. Saurmy.	Herb z główką umieszczony w górnej części tarczy nad godłem herbu Dobroszyc (wg Otto Huppa z 1895 r.).

Twardogóra
Nie wiadomo, czy wzorem swoich szwagrów księżniczka Eleonora Charlotta udostojniła herb swojego miasta trzymaczem w postaci popiersia anioła. Być może, że tak było, gdyż jego ślad, w postaci uskrzydlonej główki umieszczonej ponad (!) herbem, istniał na XVIII wiecznej pieczęci miasta, a w polu herbu istnieje po dzień dzisiejszy.

Główka anioła na pieczęci magistratu odbitej na 100 markowym notgeldzie z 1922 r.	Główka anioła w polu tarczy, z winiety twardogórskiego wydania gazety Grenzland Zeitung z 1938 r.

Po 1945 r. trzymacze w postaci aniołów zniknęły z herbów wielu miast. Po 1989 r. powoli zaczynają wracać (przykład Toruń).

Zbiorcze zestawienie

Wersja/miasto	Bierutów	Dobroszyce	Twardogóra
Herb z aniołem-trzymaczem.			?
Główka anioła na krawędzi tarczy.	?		Główka uskrzydlonego anioła powyżej tarczy istnieje na XVIII wiecznej pieczęci (wg W. Strzyżewskiego s.140).
Główka anioła w polu tarczy, powyżej godła herbu.	?

Uwaga: Pokazane "moje" herby Dobroszyc mają jedynie charakter poglądowy (przykładowy) - tylko dla potrzeb zobrazowania "wędrówki aniołów". W przykładach przemian herbu Dobroszyc wykorzystano godło (w postaci wektorowej) z herbu gminy Dobroszyce, umieszczonego w Wikimedii autorstwa Bastianowa. Nie udało się dotrzeć do uchwały przyjmującej najnowszy herb Dobroszyc.

Literatura:
Strzyżewski W. Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku. Zielona Góra 1999
Toruń - http://www.torun.pl/?strona=zw_aniol
Murowana Goślina - http://www.murowana.pl/ogminie/herb.php#symbolika
Głubczyce - http://www.glubczyce.pl/cms/php/strona.php3?cms=cms_glubc&lad=a&id_dzi=2&id_men=12

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI