Marek Nienałtowski
Krypta (mauzoleum) oleśnickich Wirtembergów

Po zapełnieniu krypty Podiebradów, zaszła konieczność wybudowania nowej krypty dla Wirtembergów z linii oleśnickiej. Taką decyzję podjął książę Chrystian Ulryk, gdy został księciem oleśnickim po śmierci Sylwiusza Fryderyka. 12 maja 1698 r. położył kamień węgielny pod budowę kaplicy grobowej (mauzuleum) Wirtembergów, dobudowanej do Kościoła Zamkowego.

Widok na Kaplicę Wirtembergów dobudowaną do kościoła.	Widoczne rozmieszczenie oktogonalnej kaplicy, w stosunku do prezbiterium	Portal wejściowy kaplicy Wirtembergów

Po dwóch latach budowy 13 sierpnia 1700 r. dokonano poświęcenia kaplicy i złożono w jej krypcie trzynaście sarkofagów członków rodziny książęcej, które wcześniej przechowywano w krypcie Podiebradów i w kościele św. Katarzyny w Bierutowie. Pierwsze sarkofagi złożone w nowej krypcie należały do pierwszej pary książęcej tej linii Sylwiusza Nimroda i Elżbiety Marii, znajdujące się wcześniej w krypcie Podiebradów. Zaledwie cztery lata od wybudowania kaplicy grobowej z kryptą - umarł (5.04.1704 r.) jej fundator książę Chrystian Ulryk.

Medal pośmiertny z wizerunkiem księcia Chrystiana Urlyka I
Na odwrocie medalu widać jego trumnę w namiocie żałobnym.

Spoczął razem z ośmiorgiem dzieci i trzema żonami wcześniej pochowanymi. Ostatni metalowy sarkofag złożony w krypcie należy do księżnej Juliany Sybilli Charloty. Jej małżonek, książę Karol Fryderyk został pochowany w oleśnickiej krypcie w 1761 r. i był to już ostatni pochówek. Łącznie w krypcie znajdują się 24 sarkofagi na 24 m2 powierzchni - 15 metalowych i 9 drewnianych, 12 osób dorosłych i 12 dzieci.

Tekst uzupełniono po promocji w Oleśnicy 24. 10. 2004 r. znakomitej książki o krypcie autorstwa Wojciecha Mrozowicza [1].

Rozmieszczenie sarkofagów pokazano na poniższym rysunku [1].

wg [1] s. 39

1.Sarkofag pierwszego oleśnickiego Wirtemberga - Sylwiusza Nimroda (zm. w 1664 r.)
2. Jego małżonka, ostatnia z rodu Podiebradów - Elżbieta Maria (zm. w 1686 r.)
3. Fundator krypty książę Chhrystian Ulryk I
4. Pierwsza zona fundatora Anna Elżbieta (zm. w 1680 r.), spoczywa najbliżej męża
5. Druga zona Sybilla Maria (zm. w 1693 r.)
6.Trzecia żona Zofia Wilhelmina (zm. w 1698 r.)
7. Ostatnia żona Zofia (zm. w 1738 r.) - po prawej stronie męża
8-12. Dzieci Chrystiana Ulryka I i Anny Elżbiety - Chrystian Ulryk, Leopold Wiktor, Fryderyka Krystyna, Eleonora Amoena, Teodozja stoją w niszy bezpośrednio u stóp ich rodziców
13-15 Dzieci Chrystiana Ulryka i jego drugiej żony Sybilli Marii - w sąsiedniej niszy - Krystyna Maria, Eleonora Jadwiga, Ulryka Erdmuta)
16. Córka Chrystiana Ulryka z trzeciego małżeństwa - Augusta Luiza (zm. w 1739 r. dożywszy 41 lat)
17. Syn Chrystiana Ulryka z drugiego małżeństwa - ks. Karol Fryderyk - (zm. w 1761 r.)
18. Małżonka Karola Fryderyka - Juliana Sybilla Karolina (zm. w 1735 r.)
19. Żona Chrystiana Ulryka II - Karolina Filipina z domu hr. von Redern (zm. w 1758 r.)
20 i 22. Wnuczki Chrystiana Ulryka I - Elżbieta Zofia Karolina (zm. w 1714 r.) i Wilhelmina Filipina (zm. w 1719 r.)
21. Córka Chrystiana Ulryka II i Karoliny Filipiny - Ulryka Luiza (zm. w 1748 r.)
23-24. Synowie księcia Karola Chrystiana Erdmanna - Chrystian (zm. w 1742) r. i ostatni męski potomek pierwszej linii śląskiej Wirtembergów - Fryderyk Chrystian Karol (zm. w 1759 r.) .

Przez ponad 250 lat istnienia - krypta przykryta była kamienną płytą i istniała możliwość zejścia do jej wnętrza. Na poniższym zdjęciu wykonanym w 1908 r. widać, że stan murów krypty już wówczas nie był najlepszy.

Z książki: H. Schukraft. Die Grablegen des Hauses Württemberg.
Autor zdjęcia Max Herden.

W tym okresie występowały sytuacje, w których sarkofagi mogły być sprofanowane przez poszukiwaczy skarbów i pamiątek lub też stać się obiektem niszczenia (wandalizm, nienawiść, nacjonalizm czy względy klasowe). Sądzić należy, że to m.in. legło u podstaw zamknięcia krypty w 1952 r.

Od tego czasu wiele się zmieniło. Dlatego po znaczących staraniach i zabiegach księdza infułata W. Ozimka przystąpiono do otwarcia krypty.
Celem ponownego otwarcia krypy (a w planie także krypty Podiebradów) jest wykonanie niezbędnych prac remontowo - budowlanych i porządkowych tak, by dziedzictwo oleśniczan znajdowało się w stanie odpowiadającym współczesnym możliwościom konserwatorskim. Brano też pod uwagę udostępnienie krypty do badań naukowych.

W sobotę 11 stycznia 2003 r. przystąpiono do podniesienia płyty przykrywającej wejście do krypty w kaplicy grobowej. Okazało się to wyczynem nie tak prostym, jak przypuszczano. Bowiem płytę podczas zamykania osadzono na zaprawie cementowo-wapiennej i podniesienie jej okazało się niemożliwe. Wykorzystano piły do cięcia betonu i podnośniki. Ciężka i mozolna praca trwała 2 dni. 13 stycznia 2003 r. płyta krypty została uniesiona w górę. Zachował się na niej tekst pisany po łacinie, którego tłumaczenie wykonane przez prof. Wojciecha Mrozowicza zamieszczam niżej, ze względu na jego piekno:

"Ty, który ten ciężar podziwiasz, jeśli ludzkie człowiek, jeśli śmiertelne pomyślisz śmiertelnik, jeśli ciebie dotknie święty strach miejsca, zbliż się i, co zobaczysz, przeczytaj. Przebogobojnym relikwiom złożonych prześwietnych ciał najjaśniejszej oleśnickiej i bierutowskiej rodziny Würtemberskiej, ten ostateczny pomnik pobożności, czci, szacunku, przodkom, ojcu, matce, szczerej i małżeńskiej wierności, małżonkom z wątpliwością miłości nawet po śmierci, dzieciom, pamięci o śmiertelności, potomnym, wreszcie sobie samemu, szczęśliwego w swoim czasie wspomnienia, jeśli spodoba się Bogu, w tym życiu wystawił Chrystian Ulryk, książę Wirtemberski, Tecku, na Śląsku oleśnicki, bierutowski, hrabia Mompelgardu, dynasta Heindenheimu i Międzyborza, w roku Chrystusowej radości 1699. Żegnaj, przechodniu, nie kwiatami, lecz łzami czcząc książąt święte prochy, módl się o wieczny odpoczynek dla zmarłych z najjaśniejszej rodziny Wirtemberskiej aż po ostateczny dzień świata u niebieskiej Opatrzności, o szczęśliwe przeznaczenie" [1 s.25].

Po wstępnym oczyszczeniu i kilkukrotnej dezynfekcji można było wejść do krypty. Poniżej umieszczono dwa zdjęcia wykonane przez W. Piechówkę, bezpośrednio po wstępnym oczyszczeniu krypty z pajęczyn i grubej warstwy kurzu pokrywającej sarkofagi.

Jak pisze oleśnicki konserwator zabytków W. Piechówka - sarkofagi Sylwiusza Nimroda i Elżbiety Marii wykonano z cyny, są one unikalne, o dużej wartości artystycznej. Stoją jak za życia doczesnego - obok siebie. Sarkofag Sylwiusza Nimroda jest bogato zdobiony herbami i alegorycznymi scenami. Jako podstawę ma sześć złoconych lwów, które na głowach mają złocone książęce kołpaki i okrągłe pierścienie - uchwyty w pyskach. W czterech narożnikach stoją pełnoplastyczne postacie aniołów (bardziej szczegółowe zdjęcia elementów trumien powstały po ich oczyszczeniu - poniższe zdjęcia otrzymałem od Pani Marzeny Helińskiej).

Niezwykłej piękności (niestety zdjęcia w internecie tego nie oddają) jest sarkofag matki rodu oleśnickich Wirtembergów - Elżbiety Marii z domu Podiebradów. Stoi na sześciu pelikanach, które swą krwią karmią własne dzieci. Jest to wymowny symbol matczynej miłości. Wieko sarkofagu ozdobione jest pięknym, pelnoplastycznym o dużej ekspresji krucyfiksem. Boki ozdobione są głowami lwów z uchwytami oraz scenami alegorycznymi i napisami.

Fundator książę Krystian Ulryk pochowany został w najpiękniejszym sarkofagu barokowym (zdjęcie wyżej), jaki wykonano dla zmarłych z tej książęcej rodziny. Wykonano go z miedzi złoconej i srebrzonej. Reliefy na sarkofagu przedstawiają osiem cnót głównych. Sarkofag zdobią: piękny, plastyczny krucyfiks i książęca korona. Ustawiony jest na barkach sześciu zrywających się do lotu orłów, co stwarza wrażenie ruchu (niestety, orły mają przygięte skrzydła).

Piękny także jest sarkofag trzeciej żony Krystiana Urlyka - Zofii Wihelminy (wyżej z lewej). Z prawej pokazano herb z sarkofagu Juliany Sybilli Charloty - żony Karola Fryderyka.

Pozostałe sarkofagi są mniej ozdobne a niektóre - dziecięce, umieszczone we wnękach - wykonane pośpiesznie z drewna. Opis sarkofagów przedstawiono w [1].

Na zdjęciach pokazanych poniżej i wykonanych przez Romana Farysia w późniejszym okresie - widoczna jest płyta, która przykrywała wejście do krypty (stoi oparta o ścianę) i prowizoryczna pokrywa zabezpieczająca wejście. Na drugim zdjęciu pokazano oryginalne, zachowane "schody" do krypty.

Przy końcu 2003 r. staraniem księdza infułata Wł. Ozimka wykonano remont ścian i sufitu krypty. Rozlatujące się drewniane trumny włożono do drewnianych "sarkofagów". Uratuje to trumny i zawartość przed dalszym zniszczeniem. Niestety, członkowie rodu Wirtembergów nie wykazują zainteresowania kryptą.

Ściany krypty Wirtembergów po remoncie

Literatura:

1. Mrozowicz W., Krypta wirtemberska w kościele zamkowym w Oleśnicy, Wrocław-Oleśnica 2004
2. Piechówka W., Książęce krypty, Verbum 1/2003 s. 5-7
3. Piechówka W., Książęce krypty oleśnickiej Bazyliki, maszynopis [b.m.r.w.]
4. Pyzik J. A., Książęca nekropolia, Panorama Oleśnicka nr 8 z 1996 r.
5. http://www.poczet.com/nekropolie.htm
6. Bobowski K., Ziemia oleśnicka pod panowaniem książąt piastowskich, Referat na sesję populatno-naukową z okazji 800-lat Oleśnicy (DŻS).
7. Nienałtowski M., Wirtembergowie książęta na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach, Oleśnica 2019

Pochówki poza kryptami w Kościele Zamkowym
W kościele zamkowym odbywały się także pochówki zasłużonych dla księstwa urzędników książęcych, szlachty, artystów i mieszczaństwa. Nie istnieje plan pochówków, nie wiadomo kto i gdzie został pochowany. Są tylko znane nazwiska widniejące na epitafiach w kościołach.

My, mieszkańcy Oleśnicy powinniśmy wszystko zrobić aby dziedzictwo dawnych mieszkańców zostało zachowane. Dbałość o wszelkie zabytki świadczy o naszej kulturze. Obecnie trwa zbieranie funduszy na odnowienie krypty. Uczestniczy w tym także Towarzystwo Przyjaciół Oleśnicy. Wydano na ten cel cegiełki o wartości 10, 20 i 50 zł. Ponadto urządzono Wielkopostny Koncert Charytatywny.

Projekt i wykonanie Wiesław Piechówka

Kuria Metropolitalna we Wrocławiu powołała komisję, która miała za zadanie określić sposób postępowania w odniesieniu do otwartej 13 stycznia br. krypty książąt wirtemberskich w bazylice św. Jana. W skład komisji - poinformował Panoramę ks. proboszcz Władysław Ozimek -weszli: ks. prałat Józef Pater - dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego, Andrzej Kubik - wojewódzki konserwator zabytków, ks. kanonik Czesław Mazur i ks. Piotr Śmigielski - pracownicy Referatu Sztuki Sakralnej Kurii. Komisja dokonała oględzin krypty i po konsultacji wydała zalecenia.

W pierwszym punkcie postuluje nieudostępnianie krypty wszystkim zwiedzającym kościół, z racji ograniczonego miejsca w pomieszczeniu i braku bezpiecznej komunikacji. Zaleciła uporządkowanie wnętrza, w tym zabezpieczenie uszkodzonych drewnianych trumien poprzez umieszczenie ich w skrzyniach. Nakazano również zabezpieczenie wejścia do krypty drewnianą pokrywą, co już zostało wykonane. W przyszłości należy wykonać przykrycie z szyby pancernej i doprowadzić energię elektryczną. To oznacza, że krypta będzie eksponowana - będzie można zaglądać do niej z góry przez szybę. Przed podjęciem wszystkich prac komisja nakazała sporządzenie szczegółowej dokumentacji fotograficznej i opisowej, a następnie wyeksponowanie materiału dokumentacyjnego w specjalnie przygotowanych gablotach. Także to zadanie zostało w dużej części zrealizowane. Kustosz oleśnickiej bazyliki dysponuje już fotografiami, które zostaną zamieszczone w gablotach i udostępnione do oglądania w kościele. Komisja zastrzegła, że wszelkie czynności należy podejmować po konsultacji z nią oraz wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Ks. proboszcz Władysław Ozimek poinformował nas o pracach, które zamierza wykonać w pierwszej kolejności. Za najpilniejszą sprawę uznał zabezpieczenie pięciu rozlatujących się drewnianych trumien. Bez otwierania zostaną one zamknięte w specjalnie przygotowanych skrzyniach. Konieczne jest uzupełnienie tynku i wybielenie ścian w pomieszczeniu. Remont posadzki zależeć będzie od posiadanych przez parafię funduszy.
Panująca w pomieszczeniu wilgoć jest wrogiem zabytkowych trumien. Jak na razie - co stwierdzamy z żalem - prezes MGK i burmistrz pozostali głusi na nasz apel, by udrożnić studzienkę kanalizacyjną w najbliższym sąsiedztwie krypty i zerwać asfalt na miejskim gruncie w pobliżu bazyliki. Ta sytuacja w jakimś stopniu oddaje zainteresowanie decydentów historycznym odkryciem. Poza tym, że zaspokoili swą ciekawość, oglądając kryptę (byli w niej starosta, zastępca burmistrza, sekretarz miasta, prezes MGK), jak dotąd nie okazali pomocy. Parafia zdana jest na siebie, bo żadna instytucja nie zadeklarowała finansowego wsparcia remontu mauzoleum o nieprzecenionej historycznej wartości.

Wyłom w tej obojętności robi organizacja społeczna - Towarzystwo Przyjaciół Oleśnicy. 5 kwietnia organizuje - pod patronatem Panoramy Oleśnickiej i Telewizji Oleśnica - Wielkopostny Koncert Charytatywny, który ma przynieść dochód przeznaczony na remont książęcej krypty. Bilety wstępu kosztować będą 10 zł, sprzedawane będą cegiełki, przeprowadzona zostanie aukcja dzieł sztuki lokalnych twórców. Udział w koncercie zadeklarowali m.in. aktorka Monika Bolly, muzycy Waldemar Gromolak, Izabela Helińska, Tomasz Huk, Elżbieta Stępień-Włuczkowska. Imprezę poprowadzą Mirosław Majcherek i Andrzej Szczurek. Panowie znani są już oleśniczanom jako konferansjerzy balów charytatywnych. Do tej tradycji nawiązuje właśnie Wielkopostny Koncert Charytatywny, co nie dziwi, jeśli zauważymy, że organizatorka tych zabaw - Zdzisława Maria Jakimiec - jest od niedawna przewodniczącą Towarzystwa.

Jest więc nadzieja, że społeczna inicjatywa przyniesie pieniądze na najpilniejsze prace remontowe. Potrzeby są jednak o wiele większe. Krypta Wirtembergów mogłabybyć kolejną zabytkową wizytówką Oleśnicy. Dla historyków to nie lada gratka. Dwóch naukowców z Uniwersytetu Wrocławskiego - poinformował nas ks. proboszcz Władysław Ozimek - przystąpiło do opracowania monografii mauzoleum. Jeden opisuje je od strony historycznej, drugi - jako dzieło sztuki. Mają oni kontakt z Haraldem Schukraftem - niemieckim "wirtembergoznawcą", autorem książki o miejscach pochówków rodu Wirtembergów. Ten zaś utrzymuje łączność z dzisiejszymi przedstawicielami słynnego rodu. Współcześni Wirtembergowie chcieliby odwiedzić kryptę i anonsowali już swój przyjazd do Oleśnicy jesienią. Będzie to okazja do odprawienia w bazylice ekumenicznego nabożeństwa za zmarłych.
Krzysztof Dziedzic

Możesz pomóc w odnowieniu krypty wpłacając datek na poniższe konto:
Duszpasterstwo Rzymskokatolickiej Parafii św. Jana Apostoła i Ewangelisty
56-400 Oleśnica, ul. Łużycka 4
Bank Spółdzielczy w Oleśnicy 95840008-1081-27006-110-001 z dopiskiem "krypta"

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI