Makieta Oleśnicy z XVIII w.
Marek Nienałtowski
Krytycznie o makiecie Oleśnicy z XVIII w. w oleśnickim Domu Spotkań z Historią (DSzH)
Aby wykonać makietę miasta pokazującą jego budowle, mury obronne, ulice, fosy, cieki wodne itp. trzeba znać bardzo dobrze historię miasta, czyli trzeba się historią zajmować przez kilka-kilkanaście lat. Dlatego trudno się dziwić, że osoby wykonujące makietę, nieznające nawet Oleśnicy, wykonały ją z błędami różnego rodzaju. Niestety, w okresie rządów burmistrza J. Bronsia byłem na tzw. czarnej liście, czyli nie wolno było mnie uwzględnić w składzie grupy zajmującej się pracami w muzeum. Nawet osoby wykonujące prace nie mogły mnie zapytać. Dlatego nie dziwi, że w makiecie jest bardzo dużo błędów i ich nie można poprawić, gdyż koszt poprawek byłby znaczny. Poniżej uwagi, przeznaczone dla osób, chcących poznać głębiej Oleśnicę, niż to pokazano na makiecie.
Makieta Oleśnicy z XVIII w.
Z powyższego tekstu skopiowanego ze strony internetowej DSzH można odczytać, że makieta ma obrazować XVIII wieczną Oleśnicę. Z wykonanych zdjęć makiety wynika, że poszczególne budowle mają szczegóły modernizacyjne z XX w., np. zamek z ok. 1970 r., Bazylika Mniejsza z 1910 r., Brama Wrocławska z 1956-1959 r. Natomiast Brama Olawska pokazuje sutuację z XV w. Stawy widniejące na przedzamczu odwzorowują okres ok. 1800-1905 r. Stanowi istniejącemu w XVIII w. odpowiadają: kościół Św. Trójcy, kościół NMP i św. Jerzego, kościół Zbawiciela oraz Dom Wdów (z ważnieszych).
Makieta ratusza jakoby z XVIII w.
Zagadką jest dla mnie przedstawiony budynek Ratusza. Wg rysunku Wernera z połowy XVIII w. istniał on w postaci renesansowej. Natomiast na makiecie jest w postaci albo gotyckiej z XV-XVI w. albo innej z przełomu XVIII-XIX w. Mam nadzieję, że w DSzH istnieje rysunek na podstawie którego wykonano ten model Ratusza. W XVIII w. przed Ratuszem stał pręgierz. Dlaczego go nie umieszczono na makiecie?
I najważniejsza uwaga dotycząca domów mieszkalnych - ok. 1780 roku w mieście znajdowały się 433 domy prywatne. Z nich tylko 28 murowanych, pozostałe szachulcowe. Natomiast na makiecie pokazano sytuację odwrotną - większość domów jest murowanych i kilkanaście szachulcowych. Wtedy w mieście było wolnych 39 parcel pod budowę domów. Na makiecie wolnych parcel jest znacznie więcej. Czy nie należało kierować się opisem historycznym? Według makiety Oleśnica była miastem bogatym, co nie jest prawdą. Wręcz pisze się o Oleśnicy, że do połowy XIX w. była miastem rolniczo-rzemieślniczym.
Wieża Olawska
 |
 |
Brama Oławska w XVIII w. wg F.B. Wernera |
Wieża Oławska z makiety ma całkowicie inny kształt niż oryginalna wieża. Z przebiegu ulicy widać, że wieża stała kiedyś na przedłużeniu budynków z lewej strony |
Wieżę Oławską pokazano w innym miejscu niż stała, o innej postaci i konstrukcji, przedbramie jest zbyt krótkie. Po 1532 r., gdy rozpoczęto przebudowywać mury obronne w rejonie bramy - zwiększono szerokość fosy do 40 m. Nie można było przedłużyć istniejącego przedbramia związanego z Wieżą Oławską, gdyż w okresie przebudowy nie byłoby wjazdu/wyjazdu z miasta w kierunku Wrocławia. Dlatego wybudowano obok już istniejącego przebramia o długości ok. 8 -14 m. - nowe, dłuższe - odpowiadające zwiększonej szerokości fosy. I tę sytuację pokazuje rysunek Wernera. Na nim widać Wieżę Oławską (już bez funkcji bramnej) i obok niej przedbramie. Kształt wieży jest znany z mojej strony. Dlaczego na makiecie nie pokazano prawdziwego kształtu wieży? Dlaczego nie wykonano na makiecie odwzorowania sytuacji jaka istniała w XVIII wieku i do 1868 r.
Mury obronne obok Wieży Oławskiej
Podwójny pierścień murów odchodzących od Wieży Oławskiej w kierunku zamku
Na powyższej ilustracji - czerwonym kolorem skreśliłem basteję,
której tam nie ma i nigdy nie było. A od początku XVII w. był tam młyn, który należałoby pokazać!!!
Dlaczego naniesiono wysoki mur w końcu muru niskiego (parkanu). Z badań archeologicznych w 2005 r. (w których brałem udział) wynika,
że na końcu obu murów (już w fosie) istniała budowla łacząca oba mury, zapewne wieżyczka. Opisałem to na swojej stronie.
Brak bastei w tej części murów (obecnie przy pawilonie Biedronki). Przedbramie Wieży Wrocławskiej jest zbyt krótkie
Nie wiem dlaczego zniknęła Basteja zachodnia, jeszcze istniejąca, leżąca po drugiej stronie zamku przy murze kurtynowym? Natomiast znalazła się przy murze-parkanie w miejscu, gdzie od początku XVII w. istnieje młyn. Jest to znacząca pomyłka!!!
Fragment z planu K. Bimlera. Odcinek południowych murów pomiędzy Wieżą Oławską i zamkiem.
Dlaczego mur kurtynowy nie dochodzi do fosy? Jak wynika z planu K. Bimlera (i znanej historii oraz badań z 2005 r.) mur kurtynowy dochodził do samej fosy, widać to na powyższej ilustracji. Nie wiadomo kiedy go zburzono, aby wstawić budynki. Prawdopodobnie jeszcze w XVIII w. mur istniał na całej długości, bo z rysunku Wernera wynika, że jeszcze wtedy budynki w tym miejscu przylegały do muru. Dlatego na makiecie mur powinien dochodzić do fosy. K. Bimler także pokazuje, że mur-parkan dochodził do samej fosy. Dlatego również na makiecie należało to uczynić.
Wieża Wrocławska
Makieta Wieży Wrocławskiej. W innych miejscach makiety
czarne wypełnienie oznaczało okna. W wieży nie było aż tylu okien.
Na makiecie pokazano zwieńczenie Wieży Wrocławskiej w postaci klina. Zostało ono dodane dopiero w 1956-1959 r., budząc zaskoczenie historyków niemieckich (o polskich opiniach nie miałem okazji przeczytać). Wcześniej nigdy nie było podobnego zwieńczenia, gdyż przeszkadzało ono w używaniu broni, składowaniu kamieni i gotowaniu smoły. Tworząc makietę z XVIII w. należało użyć ilustracji sprzed 1956 r.
Wieża Namysłowska
F.B. Werner często się mylił w szczegółach, ale kształt Wieży Wrocławskiej i Oławskiej przedstawił prawidłowo. Dlatego może również prawidłowo przedstawił kształt Wieży Namysłowskiej.
 |
 |
Wieża Namysłowska na makiecie |
Wieża Namysłowska wg Wernera |
Dlaczego na makiecie zwieńczenie Wieży Namysłowskiej przypomina Wieżę Wrocławską? Czy autorzy makiety mają jakieś nieznane materiały? Czy autorzy korzystali z materiałów z Instytutu Herdera z Marburga, gdzie wieże i budynki z Oławy zamieszczono w dziale Oleśnica?
Cieki wodne i zamek
Pokazana na makiecie sytuacja "wodna" nie odzwierciedla tej z XVIII w., natomiast tę z ilustracji i map z 1805-1905 r.
"Na czerwono" pokazałem jak płynęła rzeki Oleśnica i poprawiłem kierunek Małej Młynówki. Dla wyjaśnienia naniosłem napisy i strzałki
Na makiecie pokazałem strzałkami, że z lewej strony (makiety) wpływa rzeka Oleśnica. Z prawej pokazano błędnie, że do stawu wpływa Mała Młynówka. Aby pokazać prawdę dorysowałem tamę i skierowałem wodę młynówki poza staw. Lepiej będzie widać przepływ Młynówki na poniższym drugim planie. Szkoda, że na makiecie nie pokazano przebiegu dróg związanych z Młynówką (płynęła wzdłuż ul. Rzemieślniczej. Napędzała młyn koło Bramy Wrocławskiej i wpływała poniżej pokazanych stawów). A może pokazano mały strumyk, który okresowo pojawiał się na planach miasta i miał swoje źródło przy Bramie Mariackiej lub dzisiejszej ul. Skłodowskiej i wpływał do stawu? Prowadził on wody melioracyjne i ścieki z miasta.
Aby dostosować się do sytuacji z XVIII w. należałoby narysować most zwodzony wybudowany za czasów Wirtembergów, który za czasów Brunszwików został zlikwidowany, a zamiast niego usypano groblę. I tę groblę pokazuje makieta. Wtedy z jednego stawu powstaly dwa - Wałowy i Zamkowy. W grobli istniał przepust wodny łączący oba stawy (miejsce to pokazałem strzałką). Woda z rzeki Oleśnicy wpływała do Stawu Zamkowego i poprzez przepust przepływała do Stawu Wałowego. Stamtąd poprzez zastawkę (pokazałem strzałką) do młyna i dalej w kierunku Smardzowa. Sytuacji pokazana na makiecie nie będzie zrozumiała nawet dla dobrego znawcy Oleśnicy.
Rzeka Oleśnica i Mała Młynówka miały maksymalną szerokość 2,0-3 m. Czyli były ok. 2,5 razy węższe niż szerokość bramy miejskiej, mającej 8 metrów szerokości. Natomiast na makiecie szerokość rzeki jest podobna lub przekracza szerokość bramy (szerokość młynówki pokazałem tutaj, więcej)
Na makiecie widać zamek z ok. roku 1970, a obok browar książęcy sprzed 1860 r. Należało pokazać wszystkie budowle tak jak wyglądały w XVIII w.
Powyżej fragment planu Oleśnicy z 1899 r. z sytuacją wodną, która powinna być pokazana na makiecie.
Z prawej widać Małą Młynówkę (kolor zielony), która nie wpada do Stawu Wałowego (jak pokazano na makiecie!),
a przepływa wzdłuż ul. Rzemieślniczej,
następnie pod ulicą Wrocławską, zasila młyn i wpływa poniżej stawu do rzeki Oleśnicy.
Widoczne są dwa stawy, przepust pod groblą. Na Stawie Wałowym widać zastawkę,
poprzez którą woda była kierowana na koło młyna istniejącego do 1905 r.
Kolumna Złotych Godów
Kolumnę Złotych Godów wybudowano w XVIII wieku i z racji tego powinna znaleźć się na makiecie.
Dodano 7.05.2014.
Byłem dzisiaj w DSzH specjalnie, aby porobić zdjęcia i sprawdzić co z rzeką Oleśnicą. Kiedy na makiecie miasta kliknąłem w ikonkę Rzeka Oleśnica podświetliła się rzeka Oleśnica i jednocześnie dwa stawy, fosa oraz kanał Mała Młynówka. Jest to oczywisty błąd. Pojawił się też opis rzeki - niestety bez istotnej informacji o tym, że ten przebieg rzeki Oleśnicy powstał ok. 1600 r. dzięki Karolowi II. Nie napisano dlaczego, jak długo istniał, dlaczego został zamknięty i gdzie obecnie płynie rzeka Oleśnica. A to wszystko opisano tutaj.
Przy okazji poklikałem na nazwy ulic na makiecie. Okazało się, że podano błędne informacje na temat historii nazewnictwa niektórych ulic np. Pocztowej, Hallera, 3 Maja i o ile pamiętam św. Jadwigi. Dalej nie miałem czasu na analizę makiety, gdyż zaciekawiły mnie inne eksponaty pochodzące od Krzysztofa Dziedzica i innych kolekcjonerów.
Dodano 25.05.2014
Pokazane na Makiecie mapy i plany są w większości zbyt małe, aby były czytelne, wobec tego po co je umieszczano? O ile pamiętam nie ma wsród nich żadnego czytelnego planu Oleśnicy, a może nie potrafiłem go powiększyć, chociaż się starałem.
Wnioski
Bibliografia
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI