Zatynkowana inskrypcja fundacyjna z przedbramia, próba jej zrozumienia i tłumaczenia
29.06.2013 r.

Dekoracja rzeźbiarska autorstwa Gerharda Hendrika z Amsterdamu znajdująca się na zamkowym przedbramiu, uznana za jeden z czterech oleśnickich rzeźbiarskich diamentów [1] miała swój rewers - sgraffito z inskrypcją fundacyjną. Po 1945 r. inskrypcja ta została zatynkowana. Odczytanie, tłumaczenie i - co najistotniejsze - zrozumienie jej treści przysparza dziś pewnych trudności.

Na pierwszym planie most, dalej przedbramie pałacu. Pod przedbramiem znajduje się kaponiera
z niewidocznymi obecnie otworami strzelniczymi. Z tylnej strony heraldycznego zwieńczenia bramy
istniało poniżej pokazane sgraffito

Dekoracja heraldyczna w postaci sgraffita z inskrpcją fundacyjną

Oryginalny tekst inskrypcji fundacyjnej, pozwalający na częściową analizę.
W zbliżeniu widać, że iskrypcja znajdowała się na płycie przymocowanej czteroma hakami.
Być może, że podczas "polonizacji" przedbramia wyrwano ją

Tekst inskrypcji wg literatury:

Im 1603. Jar. hatt der Durchlauchte Hochgeborene Fürst und /
Herr herr Karl Hertzog zu Münsterb. in Schlesien zu Ölsen,/
Graf zu Glatz der Fürstl. Regierung alhier im 34 jar. daß /
Fundament sampt der Brücken von neuem erbauet und aus /
Göttlicher verleiung vollendet.  D.O.M.S. [1]

Inny zapis tej samej inskrypcji:

Im 1603. Jahr hat der durchlauchte hochgeborene Fürst und /
Oberherr Karl Herzog zu Münsterberg in Schlesien, zu Oels, /
Graf zu Glatz, der fürstlichen Regierung allhier im 34. Jahr das /
Fundament samt der Brücken von neuem erbaut und aus /
Göttlicher Verleihung vollendet.  D.O.M.S. [2]

Jak się okazało pierwszy tekst był w języku staroniemieckim, drugi w bardziej współczesnym (koniec XIX w.). Różnice te wyjaśnił mi Klaus Liwowsky - historyk z Niemiec, za co mu serdecznie dziękuję.

W oparciu o internetowego translatora i już istniejące tłumaczenia (D.O.M.S. - Poświęcono najlepszemu i najwyższemu Bogu [3]) przybliżony tekst mógł brzmieć:

W 1603 r. (...) Książę Karol (...) w czasie swojego 34. letniego panowania wybudował od fundamentów budowlę wraz z mostem(ami). Niechaj ona dzięki dobroci Bożej da wszystkim szczęście. Poświęcono najlepszemu i najwyższemu Bogu.

O bardziej dokładne tłumaczenie poprosiłem Panią Małgorzatę Lipską, która już wielokrotnie wcześniej wykazywała dobrą znajomość j. niemieckiego (m.in. w opisie medalionu) i historii Oleśnicy.

Należało przy tym wyjaśnić, co autor inskrypcji "miał na myśli" pisząc Fundament, Brücken, a nawet "34 letniego panowania". Prawidłowe odczytanie i tłumaczenie inskrypcji ma wpływ na ustalenie daty budowy mostu i barbakanu stanowiącego przedbramie oleśnickiego zamku (także daty powstania sgraffita) oraz zakresu wówczas przeprowadzonych prac budowlanych. Niżej dywagacje hobbysty.

- Pierwsze prace przy przedbramiu przeprowadził już książę Jan. Kurt Bimler nawet jemu przypisuje budowę kaponiery (na planie zamku [5]) - czyli podziemnej części przedbramia, które łącznie stanowiły barbakan. Czy pisząc o fundamencie miano na myśli rozpoczęcie prac przez Karola II od fundamentu, czyli od kaponiery? Raczej ku temu należałoby się skłaniać, gdyż w inskrypcji mowa o budowie "od nowa", czyli od początku, jeszcze raz.

- Czy w inskrypcji jest mowa o mostach (Brücken) czy moście (Brücke)? Ze zdjęcia wynika, że słowo może kończyć się literą "e". Realnie wybudowano jeden most przed przedbramiem, chociaż spotkałem się z opinią, że mógł być drugi - pomiędzy pałacem i zamkiem. Jeśli tak było - istniał krótko, tylko do czasu wybudowania budynku bramnego.

- Czy wspomniany w inskrypcji fundament to kaponiera (a więc podstawa barbakanu/przedbramia) czy przęsła istniejącego do dziś mostu? A może mianem mostu objęto dzisiejsze przedbramie? Pani M. Lipska przeszukując literaturę związaną z przedbramiem natrafiła na nazwę Brückenkopf, czyli głowa mostu. W tekstach towarzyszących tej nazwie pokazywano ilustracje bram zamykających przedbramia, a nawe całe przedbramia, ale znajdujące się nad fosą (czyli faktycznie mostu). Dlatego nie wiadomo czy Brücke w omawianej iskrypcji to dobudowany most do przedbramia, czy może nawet przedbramie, chociaż pod oleśnickim przedbramiem nie znajdowały się wody fosy i nie pełniła roli faktycznego mostu nad wodą.

- Zastanawiające jest dwukrotne podanie daty budowy: wskazanie konkretnego roku (1603) a następnie odwołanie się do okresu książęcego panowania poprzez liczbę 34. Pierwotnie istniała wątpliwość, czy w inskrypcji mowa o 34 latach panowania, czy też o 34 roku panowania. Jeśli przyjąć, że inskrypcja odwołuje się do 34 lat książęcego panowania, nie wiadomo, od jakiej daty ten okres liczyć. Jeśli odejmiemy 34 od daty wybudowania przedbramia (1603) pojawia się data 1569 r. Wtedy bracia Henryk III i Karol II książęta na Bierutowie, odkupili część oleśnicką księstwa od Karola Krzysztofa. Czyli jest to data rozpoczęcia panowania Karola II na Oleśnicy. Spotkałem się też z informacją, że ta inskrypcja powstała już po śmierci Karola II (co jest mało prawdopodobne) i wówczas w związku z datą śmierci - pojawia się rok 1583, czyli powrót Karola II z Sternberku do Oleśnicy na stałe (może myślał o ponowaniu w Sternberku, ale choroba i śmierć żony spowodowała ostateczny powrót jego do Oleśnicy [4]). W chwili obecnej uznajemy, że obie daty wskazują na ten sam rok, czyli że most wraz z przedbramiem powstał w 1603 r. W tym samym roku mogło powstać sgraffito. Przyczyny podwójnego datowania w treści inskrypcji pozostają nieznane; prawdopodobnie nie miało to znaczenia z punktu widzenia historii powstania budowli.

Z powyższego może wynikać, że tekst inskrypcji daje okazję do różnorodnych interpretacji (zdanie o budowie murów miejskich w akcie lokacji Oleśnicy ma trzy znane interpretacje) – może stanie się przedmiotem zainteresowania naukowców i powodem do szerszej dyskusji. W przybliżonym, ale – w miarę możliwości – dokładnym tłumaczeniu polski tekst inskrypcji jest następujący:

W 1603 r. książęca mość jego wysokość książę Karol, książę ziębicki na Śląsku, oleśnicki,
hrabia kłodzki, dokładnie w 34 roku książęcych rządów od nowa posadowił
fundament wraz z mostem i z Bożą pomocą ukończył. Poświęcono najlepszemu i największemu
Bogu. Tłumaczenie: Małgorzata Lipska

Często na tę stronę natrafiają specjaliści, może dzięki fachowej interpretacji tłumaczenia poznamy dokładniejsze znaczenie treści inskrypcji. Jeśli prawdą jest, że wspomina się o moście dobudowanym do przedbramia - mamy nową informację o dacie jego wybudowania. Sądzono wcześniej, że jest to budowla XVIII wieczna.

Po napisaniu tekstu - M. Lipska uzupełniła go, także redakcyjnie - jest więc jego współautorem.

Literatura
1. Oszczanowski P., Złoty medalion oprawiony czterema diamentami, Wrocław 2012
2. Jahrbuch der Gesellschaft für die Geschichte des Protestantismus in Oesterreich, Zehnter Jahrgang, Julius J. Klinkhardt, Wien und Leipzig 1889
3. http://ktk.ckj.edu.pl/Schody/schody_44.pdf
4. Felcman, O., Fukala, R. a kol., Poděbradové, Rod českomoravských pánů, kladských hrabat a slezských knížat, Praha 2008
5. Bimler K., Die schlesischen massiven Wehrbauten. Bd III, Fürstenthum Oels-Wohlau, Breslau 1942

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI