Marek Nienałtowski
Kolumna Złotych Godów

Kolumna Złotych Godów usytuowana przy ul. Zamkowej, jest najstarszym pomnikiem Oleśnicy i jedynym tego rodzaju w Polsce. Zamówiły go Stany Oleśnickie (czyli wszyscy mieszkańcy) dla uczczenia Złotych Godów księcia Carla Christiana Erdmanna Württemberg-Oels i jego żony Marii Sophii Wilhelminy z hrabiów Rzeszy Solms-Laubach (ślub 8 kwietnia 1741 r.). Była 10-ym dzieckiem Friedricha Ernsta (Solms-Laubach) (1671-1723) i Friederike Charlotte zu Stolberg-Gedern (1686-1739). Odsłonięto go 8 kwietnia 1791 r. Wykonany został według projektu architekta Karla Johanna Leysera (budowniczego m.in. obiektów w Pokoju i koszar we Wrocławiu). Wykonawcą był znany wrocławski kamieniarz Johann Martin Blacha (technologię budowy pokazał Z. Podurgiel w swojej historii rysunkowej).

Widok otoczenia Kolumny Złotych Godów na litografii
A. Groegera z ok. 1860 r. Własność ŚBC

Klasyczną formę pomnika tworzy osadzona na czworobocznym kamiennym cokole, wykonana z piaskowca koryncka kolumna, podtrzymująca mitrę książęcą wykonaną z miedzi (potem pozłoconą) o czterech metalowych kabłąkach, spoczywającej na poduszce [1]. Kapitel, gzyms i płyty inskrypcyjne wykonane są z niebieskiego marmuru. Wysokość pomnika wynosi 45 stóp (ok. 15 m). Na polach cokołu umieszczone były 4 medaliony wykonane z brązu. W polskim piśmiennictwie przyjmuje się, że te medaliony zostały w sposób "barbarzyński" skute po 1945 r. Być może, ze względu na materiał, z którego były wykonane - zostały one wcześniej zużyte na potrzeby przemysłu obronnego Rzeszy (jak pomnik Bismarcka).

Ogólny widok Kolumny Złotych Godów z ok. 1905 roku. Widoczne medaliony

Kolumna po remoncie. Na cokole widać puste miejsca po zerwanych medalionach	Zwieńczenie kolumny bez krzyżyka	Kolumna z krzyżykiem z ok. 1905 r.

Grzywa lwa jako obramienie medalionu	Typowa heraldyczna mitra książęca z czteroma kabłąkami, wykonana z miedzi i umieszczona na poduszce. Widoczony trzpień bez krzyżyka

Medalion pary książęcej
Na medalionie usytuowanym od strony ulicy Zamkowej znajdowała się płaskorzeźba pary książęcej z profilu, pod spodem na płycie inskrypcyjnej umieszczono napis: "Dem edelsten Jubelpaare errichtet dies Denkmal am Tage seiner ehelichen Jubelfeier die Liebe der Stände den 8. April 1791" Najszlachetniejszej parze zbudowała ten pomnik miłość stanów w dniu jej małżeńskiego jubileuszu, 8. kwietnia 1791 r. (tłumaczenie Mirosław Gutowski, bardziej szczegółowe Marcin Dziedzic).

Fotomontaż medalionu z podobizną księcia i jego żony. Z poniższej widokówki wynika, że para książęca zajmowała mniej miejsca na medalionie

Medalion z herbem księcia, jednocześnie księstwa
Na medalionie umieszczonym od strony zamku znajdował się herb książąt wirtembersko-oleśnickich z Orderem Słonia (powiększenie herbu) i z Orderem Czarnego Orła. Umieszczenie słonia jest następstwem nadania księciu w 1736 roku orderu słonia (ze złota) przez króla duńskiego Chrystiana VI za jego zasługi dla armii duńskiej, w której książe służył (miał wtedy niespełna 21 lat i stopień generał-major). Książę tym się szczycił i nawet ten fakt umieszczał w tytulaturze (kawalerem tego orderu jest również Lech Wałęsa). Książęca para duńska często odwiedzała księcia, co znalazło odbicie w uroczystych drukach okolicznościowych, wydawanych w drukarni oleśnickiej. Co ciekawe - książę poznał swoją przyszłą żonę właśnie na dworze króla duńskiego. Książę był też kawalerem wirtemberskiego Jagdorden (Order Myśliwski) nadanego mu 26.08.1725 r.)

Herb z tarczą herbową umieszczoną na płaszczu z mitrą. Na pomniku musiał być herb uroczysty (pełny) czyli dodatkowo z 4-5 hełmami, klejnotami i labrami oraz z orderami - Czarnego Orła i Słonia	Mitra 8-kabłąkowa stosowana przez księcia Erdmanna w ostatnich latach panowania (1788 r.)	Herb pełny mojego wykonania, ale dotyczący okresu przed 1705 r. książe Erdmann używał jeszcze bardziej rozbudowanego herbu, który musiałby się zmieścić pod płaszczem, pokazanym z lewej. Herby księcia i jego żony winny być strukturalnie jednakowe. Herb wykonałem w programie CorelDraw

Sentencja na płycie: "Carl Christian Erdmann, Herzog zu Würtemberg, Teck, Oels und Bernstadt, geboren den 25. Oktober 1716; regiert seit dem 15. Oktober 1744" (Carl Christian Erdmann, książe Würtembergu, Teck, Oleśnicy i Bierutowa, urodzony w dniu 25 pażdziernika 1716 roku; rządzi od 15 października 1744 roku). Książę zmarł w rok po odsłonięciu pomnika, żona wkrótce po nim.

Dodano 19.09.2012.
Niżej pokazano powiększenie widokówki. Widoczne dwa medaliony. Od lewej - płaskorzeźba herbowa Solms-Laubach - żony księcia. Z prawej płaskorzeźba popiersia pary książęcej. Dalej (w lewo) powinna być niewidoczna płaskorzeźba z monogramami pary książęcej i dalej z herbem księstwa wirtembersko-oleśnickiego. Pod medalionami widoczne napisy objaśniające, wyglądające jakby ręcznie namalowane.

Prawy medalion znajduje się od strony ul. Zamkowej. Z analizy herbu Solms-Laubach wynika, że mitra nie była cztero-kabłąkowa,
jak pokazywano wszędzie, a ośmio-kabłąkowa. Jeśli księżna miała mitrę 8-kabłąkową, to również książę musi mieć analogiczną mitrę.
Natomiast herb był trój-klejnotowy. Herb trój-klejnotowy wprowadził wcześniej ojciec księżnej, zastępując cztero-klejnotowy

Dodano 03.01.2014.
Z analizy powyższej widokówki wynika, że herb na medalionie był bardziej rozbudowany, niż sądziłem. Była to tarcza wielopolowa, z klejnotami, umieszczona na płaszczu książęcym. Herb ten był w formie podobny do herbu męża. Herb Solms-Laubach był pokazywany w różnych postaciach i dlatego poszukiwałem jako wzoru herbu członków jej rodziny. Okazało się, że brat księżnej wybijał monety z herbem Solms-Laubach. I ten herb na tarczy przyjąłem jako wzór, dodając kolory z innych herbów Solms-Laubach. Herb wykonałem w programie CorelDraw.

Herb księżnej Marii Sophii Wilhelminy z Solms-Laubach, jeszcze bez klejnotów i labrów. Tu już mitra z ośmioma kabłąkami

Małe rysunki XVIII wiecznych herbów utrudniają identyfikację klejnotów (kształt i kolory) w tym herbie i dlatego odtworzenie ich będzie wymagać czasu. Być może wcześniej w którejś bibliotece cyfrowej pojawi się kolorowy i duży herb Solms-Laubach z lat około 1700-1800, bo wtedy go można wiąząć z księżną.

Dodano 12.01. 2016 r.
Po analizie herbów rodu Solms - dodano herb Solms-Laubach z klejnotami. Tak mógł wyglądać herb na medalionie, naturalnie w kolorze odlewu z brązu.

Przy tworzeniu tego herbu wykorzystałem rysunki hełmów autorstwa Tadeusza Gajla. Aby nie zaciemniać rysunku nie dodałem w nim labrów. Należy je uzupełnić przy projektowaniu medalionu. Tutaj mitra ośmio-kabłąkowa widoczna dobrze na herbie księżnej

Po dalszych analizach źródeł dotarłem do informacji, że spotykane są herby Solms-Laubach z czteroma klejnotami - czwartym jest czarna róża, ale na kolumnie były ich trzy. Na wszystkich rysunkach prawego klejnotu pokazywany jest stojący lew (jak na tarczy), natomiast w medalionie lew był pokazany w innej pozycji (bardziej pochylony). Na rysunku początkowo przedstawiłem rozmieszczenie skrzydeł siedzącego niebieskiego lwa wg herbu Solms-Laubach księżnej Zofii z kościoła św. Katarzyny w Bierutowie. Po kilkunastu miesiącach zmieniłem na to wyżej pokazane, widniejące na innych herbach księżnej.

Dodano 31.08.2020 r.
Ostatecznie uzyskałem rysunek wykonany przez dobrego heraldyka rodu Solms i główne problemy zostały rozwiązane.

Medalion z monogramami pary książęcej

Na medalionie z tylnej części cokołu (po przeciwnej stronie pary książęcej) znajdowała się płaskorzeźba z monogramami pary książęcej, zwieńczona książęcą koroną (mitrą). Poniżej napisano: "Vermählungsjubel wurde von Oelsnischen Fürsten binnen 500 Jahren nur einmal gefeiert" (Radosna uroczystość małżeńska byla obchodzona przez książąt oleśnickich w ciągu 500 lat tylko raz). Monogramy pary książecej zostały umieszczone na dokumencie księcia Erdmanna (fragment z lewej), który został wykonany 3 lata przed wykonaniem kolumny. Być może taki wzór zastosowano na pomniku, ale nie ma pewności. Należałoby sprawdzić w Muzeum Architektury lub Muzeum Wirtembergów, gdzie są może przechowywane rysunki.

Monogram księżnej pojawił się na puzderku wykonanym na jej zamówienie.

Monogram księżnej Marie Sophie

Podsumowanie i wnioski
Udało się ustalić ogólną postać elementów graficznych umieszczonych na czterech medalionach. Mogłoby to stanowić podstawę ich odtworzenia i naprawy bezmyślnej (z obecnego punktu widzenia) decyzji związanej ze zniszczeniem medalionów. Można sądzić, że kiedyś może pojawić się sponsor, który zleci ich odtworzenie. Byłby to wielki sukces z zakresu renowacji zabytków. Dzięki pomocy właściciela sklepu Ksero Art Kolor z ul.Traugutta 5 i powiększenia zdjęcia, stanowiącego jego własność, udało sie ustalić, że napisy nie znajdowały się na medalionach. Czyli litery wykonane z brązu były umieszczone na płytach marmurowych. Wskazują na to zachowane otwory do mocowania liter rozmieszczone zgodnie z rytmem napisu. Litery wykonane z brązu i pozłacane, tworzące napis, zostały zdjęte (ukradzione, zniszczone) jeszcze przed 1900 r. (nie widać ich na widokówkach z tego okresu). Może w latach 1806 - 1815?

Medale z okazji złotych godów Carla Christiana Erdmanna i jego żony Marii Sophii.
Z okazji tej uroczystości wykonano dwa medale srebrne i jeden cynkowy autorstwa Antona Koeniga. Na awersie jednego pokazano kolumnę. Napisy na obu medalach były analogiczne lub zbliżone do podanych powyżej.

Z powiększenia kolumny z medalu. Po raz pierwszy udało się zlokalizować miejsce umieszczenia napisów. Z tego wynika, że je ukradziono w XVIII-XIX w.

Pierwszy medal z okazji złotych godów Carla Christiana Erdmanna, księcia wirtembersko-oleśnickiego, 1791 r., srebro, śr. 43 mm, waga 28,10 g [2] Awers: Popiersia małżonków w lewo; wokół napis: CARL. CHR. ERDM. H.z.O.GEB 1716 MARIA SOPH. WILH. GEB. 1721 Rewers: Na podeście kolumna z koroną, napis: DEM EDELSTEIN FÜRSTNPAARE ERRICHTET DIES AM TAGE IHRER EHELICHEN JUBELFEIER DIE LIEBE DER STAENDE DEN 8. APRIL 1791 (dla najszlachetnijeszej pary książęcej zbudowała w dniu jej święta miłość stanów). Na postumencie cyfra rzymska L (czyli 50) w otoku Drugi medal z okazji złotych godów Carla Christiana Erdmanna, księcia wirtembersko-oleśnickiego, 1791 r., srebro, śr. 36 mm, waga 14,68 g. Awers: napis analogiczny jak w pierwszym medalu. Niewielkie różnice w wykonaniu postaci i napisu. Rewers: napis w jedenastu wierszach: HERZOGL. 50 JAHRIGES VERMAEHLUNGS JUBILAEUM WURDE V0N OELSNISCHEN FURSTEN BINNEN 500 JAHREN NUR EINMAHL GEFEYERT DEN 8 APRIL 1791 (50-lecie małżeństwa było świętowane przez oleśnickich książąt w okresie 500 lat tylko jeden raz) [medal z www.kuenker.de]

Zdjęcie cokołu pomnika od strony zamku.

W 2002 r. wykonano gruntowny remont pomnika i jego otoczenia. Widok z góry. 

Odtworzono krzyżyk z Kolumny Złotych Godów

Pierwszy odtworzony medalion na Kolumnie Złotych Godów !!!

Co dalej z medalionami z Pomnika Złotych Godów

Herb z prospektu organowego kościoła św. Katarzyny w Bierutowie podstawą do odtworzenia herbu dla Kolumny Złotych Godów w Oleśnicy

Drugi odtworzony medalion na Kolumnie Złotych Godów do wymiany!!!
Miał być na nim herb Solms Laubach - jego żony. Niestety, nie jest to jej herb. Dodatkowo są na nim inne błędy wynikające z nieznajomości intencji wybudowania oraz heraldyki i historii Wirtembergów. Nie wiadomo, dlaczego ten błędny herb został zatwierdzony przez Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Burmistrz Oleśnicy Jan Bronś, winny temu, nie podejmie decyzji o usunięciu błędnego medalionu. Będzie on przez setki lat ośmieszał Oleśnicę.

Literatura:

1. Die Ehrensäule am Schlossplatz zu Oels. Karl Christian Krause. Oelser Heimatblatt nr 119 z 1962 r.
2. Pięć wieków medalierstwa śląskiego. Wyd. Muzeum Śląskie w Gorlitz 1999 r. Tekst i zdjęcia F.P. Maercker
3. Esbach F.C. Das herzogliche Haus Württemberg zu Carlsruhe in Schlesien, W. Kohlhammer 1906
4. Zapiski Oleśnickie nr 1(2). TPMO 1995

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI

Podczas obchodów Złotych Godów Superintendent Gotlieb Ringeltaube pobłogosławił książęcą parę. Kolację wydał szef oleśnickiego Regimentu Huzarów. Z okazji tych uroczystości, w wielkiej jadalni na zamku 8 kwietnia 1791 roku, odbyło się przedstawienie teatralne.

Superintendent Gotlieb Ringeltaube był w latach 1777-1785 proboszczem ośmiotysięcznej gminy luterańskiej w Warszawie. Po jego powołaniu do Oleśnicy na superintendenta, król Stanisław August Poniatowski podarował mu wóz podróżny, z którego wcześniej sam korzystał. W 1792 r. został zwierzchnikiem kościoła ewangelickiego na Pomorzu.
Pochówki w Pokoju - http://www.worldhistory.de/wnf/navbar/wnf.php?oid=9943&sid=12a12f8c9509c52bb6c5597054731037