Marek Nienałtowski

Maria Kunic (Cunitia, Kunitz)
2004 r.
Uzupełnienie 12.06.2006 r.
Uzupełnienie 29.10.2008 r.

O Marii Kunic i jej związkach z Oleśnicą powiadomił mnie światowej sławy chirurg kręgosłupa prof. dr med. hab. ppłk WP Gerwazy Świderski. Pan profesor jako znawca także historii Śląska - zachęcił mnie do zapoznania się z jej osiągnięciami.

Maria Kunic (Cunitz; Kunitz; Cunic; Cunitia; Kunicia; Cunitiae) znana także jako "Schlesische Pallas" (Śląska Atena), "Second Hypatia" (Druga Hypatia - nawiązanie do Hypatii, greckiej matematyczki, parającej się także astronomią i filozofią), urodziła się w Wołowie 29 maja 1610 r. Była córką Marii Schultz i doktora medycyny i filozofii Henryka Kunica (Heinrich Cunitz). Dziadek ze strony matki - Anton Schultze był znanym matematykiem. W Wołowie jej ojciec był wzmiankowany w 1606, 1611 i 1614 roku jako lekarz. W 1615 r. rodzina przeprowadziła się do Świdnicy.

Ojciec jej (ur. 1580 r.) stał się właścicielem Polanki, w powiecie Legnica (Kunzendorf) i jednej części Modliszowa (Hohgiersdorf), w powiecie Świdnica oraz dużego domu w Świdnicy (istnieje do dzisiaj "Pod Złotym Chłopakiem" Rynek 8). Miała trójkę młodszego rodzeństwa Annę Rosinę, Antona Maximiliana i Helenę. Ojciec zmarł w Legnicy 5.08. 1629 r. W Herbarzu Szlachty Śląskiej podano, że miał pochodzenie szlacheckie. Wg innych informacji - nie był szlachcicem. Natomiast jego syn - Anton Maximilian Cunitz, uzyskał szlachectwo 21 czerwca 1656 r. (tę informację przysłał Klaus Liwowsky [2] - dziękuję). I to jest zapewne jego herb zwany Kunitz II (herb Kunitz von Kuschdorf, przypisywany Kunitzom w Herbarzu Szlachty Śląskiej był bez pola z gwiazdkami).

Herb Kunitz II [5]

Maria była bardzo uzdolniona - w wieku 5 lat potrafiła czytać i pisać. Kształciła się w domu, przysłuchując się lekcjom gramatyki łacińskiej i katechizmu udzielanym jej młodszemu bratu. Ojciec nie był zainteresowany w kształceniu córki, uważał, że powinna się wdrażać do spraw gospodarstwa domowego i prac ręcznych. Wobec tego kształciła się pod kierunkiem "niemych nauczycieli, czyli książek". Potem uczyła się muzyki i śpiewu, a w wieku 12 lat - malarstwa. 26 września 1623 r. wychodzi za mąż za prawnika Davida v. Gerstmanna (wg treści listu drugiego męża Marii - Eliasa Leonibusa, skierowanego 2. grudnia 1651 do Heweliusza - miała mieć 13 lat wychodząc za mąż. To stało się podstawą do oceny daty jej urodzenia na 1610 r.). Zachował się zbiór pieśni weselnych z okazji zaślubin Dawida Gerstmanna i Marii Cunitii. Autorem ich był osiemnastoletni Daniel Czepko, znany później jako poeta, dramatopisarz i mistyk mający wpływ na Angelusa Silesiusa. Małżeństwo jej skończyło się po trzech latach, gdy jej mąż zmarł w wyniku zarazy. Podczas trwania małżeństwa oraz potem, uczyła się j. francuskiego i greki oraz muzyki, zaczęła też kontynuować naukę malarstwa i zaznajamiać się z astrologią.

Wiedza Marii Kunic była także zauważalna wśród zwykłych sąsiadów - mieszkańców miasta. Pomimo tego została skarcona przez rajców miejskich za nocne obserwacje nieba. Jakoby zaniedbywała obowiązki domowe poprzez wylegiwanie się w trakcie dziennej pory doby. Nieobyczajne zachowanie było wówczas poważnym oskarżeniem.

Kiedy do Świdnicy z Byczyny przybywa świeżo nobilitowany z predykatem von Löwen (za dzieło Herologium Zodiacale) znany wówczas niemiecki matematyk, lekarz i astronom Elias von Löwen (Elie de Loewen; Lewen; Leonibus, wcześniej znany jako Cratschmaier) - zostaje jej nauczycielem. W październiku 1627 r. wspólnie obserwują planetę Venus, a w kwietniu planetę Jupiter. Po śmierci ojca pobierają się z Eliaszem w 1630 r. i dalej kontynuują obserwacje astronomiczne. Z ich związku urodziła sie trójka synów: Elias Theodor, Anton Heinrich i Franz Ludwig. Oprócz niemieckiego i polskiego władała łaciną, greką, hebrajskim oraz włoskim i francuskim. Interesowała się także matematyką, medycyną i historią. Z prywatnej korespondencji wynikało, że interesowała się też genealogią i horoskopami.

W trakcie kulminacji wojny 30-letniej uciekają ze Śląska na teren Polski, do Łubnic obok Ołoboka (była to pierwsza miejscowość na terenie Polski i nabliższa Byczyny). Tam korzystając z gościny zakonniczek z klasztoru Cysterek oraz roztoczenia opieki ksieni ołobockiej Zofii Łubieńskiej (zmarłej już w 1636 r. - w klasztorze zachowała się płyta nagrobna) - Maria kończy pisać swoje podstawowe dzieło związane z obliczeniami astronomicznymi. Pierwszą i drugą część kończy w 1643, a trzecią w 1645 r. Po zakończeniu wojny (1648 r.) powraca do Byczyny i w 1650 roku wydaje w drukarni J. Sayfferta w Oleśnicy swoje dzieło nazwane w skrócie "Urania propitia" (Urania łaskawa czyli astronomia łatwa do przyswojenia), zawierające tablice astronomiczne. W niej skorygowała obliczenia Johanna Keplera, zawarte w jego tablicach ruchu planet (Tabulae Rodolfinae z 1627 r.). Posiłkując się wyłącznie odręcznymi wyliczeniami udało się Jej skorygować kilka błędów w tablicach Keplera oraz przedstawić tablice w postaci ułatwiającej korzystanie z nich przez uczniów. Niżej pokazano jej stronę tytułową.

Książka (dostępna w Bibliotece Cyfrowej UWr) była dedykowana cesarzowi Ferdynadowi III (własnoręczną dedykacje napisała autorka). Wstęp do książki napisał po łacinie i niemiecku jej mąż. W nim wypiera się swego udziału w pisaniu książki i całą zasługę przypisuje Marii. Książka zawiera 144 strony i 286 tablic. W niektórych publikacjach błędnie podaje się miejsce pierwodruku - Byczynę oraz Frankfurt nad Menem, gdzie wyszło II wydanie.

Książka z Jej tablicami stanowi 4-milionowy nabytek
Biblioteki Uniwersytetu Florydzkiego (foto ze strony U.F.)

W tym czasie Maria zapewne często podróżowała do Oleśnicy, aby doglądać druku książki.

25 maja 1656 r., ok. 22.00 Byczyna uległa spaleniu - także jej dom, biblioteka, wyposażenie naukowe i zapasy farmaceutyków jej męża. Spaliła się też cała korespondencja z astronomami i ponad 200 wyników obserwacji astronomicznych. Książka - podstawowe dzieło jej życia nie ulega zniszczeniu dzięki umieszczeniu kilku egzemplarzy w różnych miejscach (w Polsce znajduje się obecnie przynajmniej 8 egzemplarzy, z tego 3 we Wrocławiu i 2 w Warszawie). Potem już nic nie publikuje. 27 kwietnia 1661 umarł jej mąż. Maria przeniosła się do Brzegu pod opiekę książąt brzeskich. Umarła w Byczynie 22 sierpnia 1664 r. i tam pochowana.

W czasch nowożytnych, na jej cześć jeden z kraterów na Venus nazwano Cunitz.

Należy mieć nadzieję, że Jej osiągnięcia, problemy z wydaniem książki, polski okres jej życia, korespondencja itd., staną się jeszcze domeną zainteresowania historyków.

W Świdnicy 25.10.2008 odbyła się ceremonia nadania Gimnazjum nr 1 w Świdnicy imienia Marii Kunic. Jej rzeźbę umieszczono na ławce przy drzwiach do Muzeum Dawnego Kupiectwa (Rynek 37).

Szkoda, że w Oleśnicy, gdzie wydano dzieło jej życia, dzięki któremu stała się znana na całym świecie - jej nazwisko pozostaje mało znane.

15.09. 2023 r.
W Oleśnicy powstał mural jej poświęcony.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI