Na schematycznym rysunku widać z lewej umiejscowienie wysokości koryta starej rzeki Oleśnicy.
Z prawej koryto nowego biegu rzeki.
Marek Nienałtowski
Zapomniany młyn (folusz)
08.11.2013 r.
Za czasów znakomitego i najbardziej zasłużonego dla Oleśnicy księcia Karola II Podiebrada (który w Oleśnicy m.in. założył park, a obecna Rada Miasta i Burmistrz Bronś wszystko robili, aby uniemożliwić nadanie parkowi jego imienia) uznano, że należy do miasta doprowadzić wodę. Rynek i zamek leżał na wysokości ok. 152 m. n. p. m., a rzeka Oleśnica płynęła na poziomie 144 m n.p.m. Dlatego wytyczono nowy kanał doprowadzenia wody do miasta.
Na schematycznym rysunku widać z lewej umiejscowienie wysokości koryta starej rzeki Oleśnicy.
Z prawej koryto nowego biegu rzeki.
Nadmiar wody nie zużytej przez mieszkańców Oleśnicy należało wykorzystać do napędu mechanizmów (np. młynów). W okolicach Bramy Namysłowskiej wybudowano jeden młyn, drugi to obecny młyn (w stanie ruiny) przy ul Młynarskiej. Dalej rzeka płynęła na podzamcze. Do czego tam mogła być użyta?
1. Do celów obronnych. W tym czasie (1603 r.) Karol II przystąpił do wzmocnienia możliwości obronnych zamku i całego miasta. Obronę zamku miał spotęgować bastionowy system obronny. Woda miałaby utrudnić podejście do bastionów. Nie zachowała się żadna ilustracja z początków XVII w., pokazująca bastiony przy zamku i dlatego to zadanie pominiemy, chociaż jest to prawdopodobne.
Napisałem o tym w książce o zamku wydanej w 2017 r. strona 75-76
2. Do celów gospodarczych. Należało tę wodę zmagazynować (stworzyć staw), podnieść jej poziom (wykonać obwałowanie) i skierować na kolejne koło wodne. Ponadto staw umożliwiałby hodowlę ryb. Po wykonaniu wału, na jego grzbiecie można było chodzić pieszo, a po wzmocnieniu mógł odbywać się po nim konny transport. Wtedy powstała ul. Wałowa, co nastąpiło po 1600 r.
Na ilustracjach z XVII w. staw był już pokazywany. Najdokładniej przedstawił go wraz z foluszem napędzanym kołem wodnym F.B. Werner. Poniższy rysunek pochodzi z ok. 1730 r.
W foluszach, wcześniej utkaną na krosnach tkaninę, ubijano przy pomocy bijaków (stęporów) w celu jej wzmocnienia i pogrubienia. Bijaki napędzano kołem wodnym. Tkanina po folowaniu uzyskiwała większą gęstość i trwałość stając się suknem. Było ono wówczas podstawowym rodzajem materiałów, z których krawcy szyli ciepłe i noszone przez kilka lat odzienia.
Staw na podzamczu. Strzałką na pierwszym planie pokazano folusz. Poprzez niego wypływa woda ze stawu w kierunku Smardzowa
Woda wpływa do stawu z prawej strony za zamkiem. Obok młyna widać wał wzmocniony drzewami po obu stronach.
Wał zaczyna się w pewnej odległości od Bramy Wrocławskiej, dochodzi do młyna i przy moście zwodzonym zmienia kierunek.
Rys. ze zbiorów M.G.
W podobny sposób pokazano przebieg wałów na planie Oleśnicy z 1810 r. Wtedy już zlikwidowano most zwodzony i wykonano groblę. Dlatego duży staw w tym miejscu został podzielony na staw wałowy i staw zamkowy. Od tego czasu prawie nic się nie zmieniło do 1905 r. Poniżej widać przebieg ul. Wałowej, która w części środkowej przebiegała po wale otaczającym staw.
 |
Na planie miasta z 1899 r. ze zmianami z 1911 r. pokazano: 1. Początek ul. Wałowej Na rysunku widać, że woda z rzeki Oleśnicy wpływa do stawu zamkowego i pod mostem wpływa do stawu wałowego, skąd poprzez folusz płynie do Smardzowa. |
Widok na folusz i staw wałowy z wieży kościelnej. Fragment widokówki własność A.F.
Folusz i ulica wałowa ciągnąca się wzdłuż brzegu stawu wałowego. Fragment widokówki własność A.F.
Folusz stoi za wałem, na terenie obniżonym, co pozwoliło uzyskać większą energię wody spadającej na koło.
Z różnych rysunków wynika, że wysokość wału mogła wynosić ok. 3 m, w stosunku do innego pobliskiego stawu naturalnego.
Widoczne jest wzmocnienie wału przy pomocy dębowych kłód. Fragment widokówki własność A.F.
 |
 |
Folusz w widoku z góry. Widoczne ujęcie wody ze stawu wałowego. Kropkowana linia oznacza granice terenu zamkowego. Czyli folusz należał do książąt (zarządu księstwa), ale był wynajmowany lub sprzedany. Fragment planu z 1899 r. |
Na rys. A. Groegera widać zamek od strony folusza. Strzałką pokazałem pokrętło do zmiany wysokości zastawki regulującej ilość płynącej wody na koło wodne |
Na rysunku M. Meriana widać dodatkowo jaz przelewowy, wyłożony poprzecznie kłodami drewnianymi, zabezpieczający prawdopodobnie folusz przed nagłymi wzrostami poziomu wody w stawie. Powodziowe stany wody powodują najczęściej zniszczenia koła lub mechanizmów. W stawie także hodowano ryby, które w okresach wojen były cennym źródłem pożywienia. Należy pamiętać, że w tych czasach 133 dni w roku były postne i wtedy jadano tylko ryby - stąd duże zapotrzebowanie na stawy rybne. Nawet istniał książęcy rybak i miał przystań (może i mieszkanie) obok zamku. Na przełomie XIX/XX w. można było wypożyczyć łódkę do turystycznego pływania.
Folusz wymieniany na rys. Wernera, zależnie od popytu i podaży, mógł spełniać inne funkcje. Mógł być okresowo młynem zbożowym, olejowym, prochowym itp. W 1866 r. był młynem olejowym - właściciele Oelsheimer & Lipmann. W 1876 był kolejny raz foluszem, a właścielami Oelsner & Lipmann.
W 1905 r. nowy właściciel zamku osuszył staw wałowy i dlatego młyn stracił zasilanie wodą - został zlikwidowany i po niedługim czasie rozebrany.
Od autora • Lokacja miasta • Olesnica piastowska • Olesnica Podiebradów • Olesnica Wirtembergów
Olesnica za Welfów • Olesnica po 1885 r. • Zamek olesnicki • Kosciól zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Olesnicy • Herby ksiestw • Drukarnie • Numizmaty • Ksiazece krypty
Kary - pregierz i szubienica • Wojsko w Olesnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasluzeni dla Olesnicy • Artysci olesniccy • Autorzy • Rysowali Olesnice
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemia? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa olesnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauwazyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowosci
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOSCI