Marek Nienałtowski
Czy pokazany medal jest poświęcony powrotowi młodych książąt ze studiów, czy ich wzajemnej zgodzie z postanowieniami testamentu ojca?

Nazwiska, daty i symbolika medali pozwalają głębiej wkraczać w historię oleśnickich rodów książęcych, księstwa i Oleśnicy. Są jednak medale, na których podano nazwiska, natomiast brak jest daty związanej z pokazywanym zdarzeniem, a symbolika odbiega od przekazów podanych w literaturze numizmatycznej. Do takich medali należy niżej pokazany, będący jakoby poświęcony powrotowi ze studiów nieletnich książąt Karola Fryderyka i Christiana Ulryka II, synów księcia oleśnickiego na Oleśnicy Christiana Ulryka Wirtemberga, który zmarł 5 kwietnia 1704 r. (pochowany 18 czerwca).

Awers: Popiersia Carla Friedericha i Christiana Ulrika, Napis otokowy D.G: CAROL : FRID et - CHRIST • ULR: DUC • WURT •
(Z bożej łaski Karol Fryderyk i Christian Ulryk książęta Wirtemebrgii)
Rewers: Napis CONCORDIA - FRATRUM (Braterska zgoda). Pod spodem dwa putta trzymają herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego.
Niżej złączone dwie ręce. Pod nimi weduta Oleśnicy a jeszcze niżej dokończenie napisu z awersu T • I • S • OLS • B :
(Teck, na Śląsku Oleśnicki i Bierutowski). Srebro, śr. 42 mm, waga 20 g, medalier Johann Neidhardt. Opis wg [3]

Przypomnę, że Karol Fryderyk (ur. 1690 r.) i Christian Ulryk II (ur. 1691 r) udali się w zwyczajową "Kawalerską Podróż". Zaczynano ją najczęściej po ukończeniu 14. roku życia. Dzięki temu, że pomiędzy braćmi była mała różnica wieku, wyruszyli razem pod kierunkiem doświadczonego opiekuna, co prawdopodobnie nastąpiło na początku 1704 r., jeszcze przed śmiercią ojca. Podróż kawalerska obejmowała naukę (Uniwersytet Viadrina) oraz zwiedzanie, poznawanie innych książąt i świata, chyba w tym przypadku tylko niemieckojęzycznego.

W literaturze jeszcze nie znalazłem daty powrotu obu książąt z uniwersytetu, bo z nią byłaby związana data wybicia medalu podawana na rok 1704 [2] lub 1705 [3]. Są natomiast podawane daty wyboru obu książąt na rektora Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą.

Portret Karola Fryderyka
z 1704 r.
Portret Christiana Ulryka z 1705 r.
Oba portrety narysował C. Müller, litograf J. M. Bernigeroth

Niżej powiększenie napisów.


Napisano wyżej, że Karol Fryderyk był rektorem Uniwersytetu Viadrina w 1704 r.
(był rektorem wybieranym wśród studentów na jeden semestr, zazwyczaj zostawali nimi najbardziej utytułowani studenci)


Jak wynika z opisu, Chrystian Ulryk był rektorem w 1705 r.

Okazuje się, młodszy z synów został wybrany na rektora 23 kwietnia 1705 r. [5, strona 287] na cały semestr, czyli wróciłby do Oleśnicy jesienią. Czy chciałby po siedzeniu w ławach szkolnych natychmiast wracać do domu? Przecież wyjechał w kawalerską podróż i miał zwiedzać kraje niemieckojęzyczne, analogicznie jak wcześniej ich młody wuj i prawny opiekun książę Karol. Czy zdążono jeszcze w końcu roku zaprojektować i wydać medal? Jest w tym wszystkim wiele wątpliwości. Jan Sinapius wydał Olsnographię w 1706 r. i nie uwzględnia w niej tego medalu (być może przeoczyłem, szukałem dwukrotnie), kończy opis na medalu pośmiertnym ich ojca z 1704 r. Czyżby medal wybito w końcu 1705 r. lub na początku 1706 roku?

Potem (1705-1707) studiowali w berlińskiej Akademii Rycerskiej, skąd wrócili w 1707 r. Zaskakującym faktem jest wydanie na Uniwerytecie Viadrina w 1707 r. druku poświęconego rocznicy urodzin Chrystiana Ulryka II. Może on tam był i studiował, o czym nie wspomniano [6].

Zapewne informacją, że medal powstał z okazji powrotu obu książąt z uniwersytetu miała swój początek w 1711 r. w dziele Dewerdecka [1]. Z tym przeznaczeniem kłóci się symbolika awersu medalu, pokazująca splecione w uścisku ręce i hasło "Braterska Zgoda" na tle herbu książąt i miasta. Powstaje pytanie, na co zgoda? Sądząc z symboliki, musiałaby to być zgoda, rzutująca na historię księstwa i miasta. Zwykły powrót do miasta z uniwersytetu można wyrazić symbolicznie np. przedstawiając dwóch młodzieńców stojących na tle Oleśnicy lub idących do Bramy Wrocławskiej, lub w postaci dwóch gwiazd spadających na Oleśnicę itp.

Sądzę, że medal powstał na kanwie zdarzenia opisywanego w najnowszej monografii Oleśnicy z 2006 r. [4]. Chrystian Ulryk książę na Oleśnicy sporządził trzy miesiące przed śmiercią testament, w którym zabrania synom dalszego dzielenia księstwa, "gdyż z tego nie można oczekiwać niczego innego, jak tylko oczywistej ruiny domu książęcego" [4], Dlatego na swojego następcę na księstwie oleśnickim na Oleśnicy wyznaczył starszego syna.

Wiadomo, że w 1707 r. cesarz ogłosił pełnoletność Karola Fryderyka i wtedy objął on księstwo oleśnickie w części oleśnickiej (w części bierutowskiej panował Karol), a Christian Ulryk II nie uzyskał swojej części. Zapewne dostał jakąś rekompensatę finansową i miał zamieszkać prawie na zesłaniu, bo na granicy księstwa w pałacu Wilhelminnenort.

Książęta bez majątku bardzo często poświęcali się karierze wojskowej i szukali wsparcia u bogatszych kuzynów (w tym przypadku w głównej stuttgardzkiej linii). Nie wiadomo czy o treści testamentu dowiedzieli się jeszcze za życia ojca, czy dopiero po jego śmierci odczytano im ojcowskie postanowienie. Wśród książąt wirtembersko-oleśnickich było to pierwsze zdarzenie, w którym jeden syn zyskuje władzę, młodszy zostaje z niczym. Zapewne młodszy brat pogodził się z tym faktem, co można było nazwać "Braterską Zgodą" i zapewne temu zdarzeniu poświęcono wybity medal. Wskazuje na to dalsza historia życia księcia Christiana Ulryka II, który zmarł na obczyźnie i został pochowany w Stuttgarcie. Również jego syn Karol Christian Erdmann, spędził ok. 40 lata w oddali od księstwa oleśnickiego.

Wniosek

  1. Sądzę, że pokazany medal powstał jako następstwo zgody braci, a właściwie młodszego z nich, na postanowienie testamentu ojca. Było to zdarzenie istotne dla rodu Wirtembergów oleśnickich, księstwa i miało wpływ na historię Oleśnicy. Powrót obu książąt z uniwersytetu miał mniejsze znaczenie, tym bardziej, że zlecenie na wykonanie medalu musiał dać ich wuj książę Karol. Karol był najbardziej zainteresowany, aby postanowienia testamentu weszły w życie i być może on zlecił wybicie medalu. Friedensburg [2] przypisuje Karolowi Fryderykowi wydanie tego medalu w 1704 r.
  2. Karol Fryderyk objął swoją część księstwa oleśnickiego w 1707 r. Czy on zlecił wybicie omawianego medalu właśnie z tej okazji? Byłby to ostatni z medali autorstwa Johanna Neidhardta.

Literatura

  1. Dewerdeck G. Silesia numismatica oder Einleitung zu dem Schlesischen Müntz - Cabinet. Jauer 1711 (dostępny w internecie)
  2. Friedensburg F.,Seger H., Schlesien Münzen und Medallien der neueren Zeit, Breslau 1901
  3. Klein U., Raff A., Die Münzen und Medaillen der Württembergischen Nebenlinien Mömpelgard, Neuenstadt, Oels und Weiltingen, Stuttgart 2013
  4. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut Wrocław 2006
  5. Olsnographia oder Eigentliche Beschreibung des Oelsnischen Fürstenthums In Nieder-Schlesien welche in zwey Haupt-Theilen so wohl insgemein Dessen Rahmen, Situation, Regenten Religions-Zustand, [...] Ausgefertiget von Johanne Sinapio, [...]. T.1 (dostępny w internecie)
  6. Nienałtowski M., Wirtembergowie książeta na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach, Oleśnica 2019

Zobacz również:

  1. Pałac w Wilhelminenort
  2. Jan Sinapius

    3. Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
    Oleśnica za Welfów     • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
    Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
    Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
     Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
     Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
    Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
    Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli •     Opisy wybranych miejscowości
    CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
    NOWOŚCI