Miejsce rozmieszczenia średniowiecznego grodziska
Kształt grodziska w okresie istnienia
Decyzja o wpisaniu grodziska do rejestru zabytków (rysunki i dokument z archiwum Stanisława Kokota)
Marek Nienałtowski
Historia wsi Boguszyce
(Bogschütz)
Pierwsze wzmiankowanie i pochodzenie nazwy
Pierwsza historyczna wzmianka o wsi pochodzi z 11 stycznia 1288 roku. Wtedy to w dokumencie fundacyjnym kolegiaty świętokrzyskiej na wrocławskim Ostrowie Tumskim wymienia się dziesięciny należące do kościoła parafialnego św. Jana w Oleśnicy. M.in. jedna z dziesięcin pochodzi ze wsi Boguschiz [5] i odtąd będzie należeć do kościoła we Wrocławiu, zamiast do oleśnickiego. Późniejsze nazwy: 1318 r. jako Bogwisciz, 1376 jako Bogoczicz [6]. Wspominano o nazwie Bogoschüz. W XVIII w. Bogschüz, Bogschütz [2]. Najpewniej nazwa wsi pochodzi od imienia Bogusco [5], Bogusz. Czyli jest nazwą patronimiczną
Zabytki archeologiczne
We wsi znajduje się 21 stanowisk archeologicznych, obejmujących głównie ślady osadnictwa kultury łużyckiej i okresów późniejszych (ciekawym znaleziskiem pochodzenia rzymskiego była lampka gliniana ze stemplem OPPI, stanowiąca dar grobowy). Występują ślady osad i osady z późnego średniowiecza, także grodzisko średniowieczne z XIV w. - niżej pokazane.
|
|
Miejsce rozmieszczenia średniowiecznego grodziska |
Kształt grodziska w okresie istnienia |
Decyzja o wpisaniu grodziska do rejestru zabytków (rysunki i dokument z archiwum Stanisława Kokota) |
|
Ślad grodziska jeszcze zachował się i widać go na poniższym zdjęciu satelitarnym.
| Lokacja wsi Data lokacji wsi na prawie niemieckim nie jest znana. Napisano tylko, że nastąpiło to jednocześnie z folwarkiem [4]. Wcześniej zapewne wieś istniała na prawie polskim. Lokację zlecał zasadźcy właściciel wsi. To prawdopodobnie jego gród znajdował się obok wsi. Treść aktu lokacji nie jest znana. W jej trakcie, wieś w postaci, być może, ulicówki usytuowanej wzdłuż potoku boguszyckiego, została wymierzona i podzielona na działki. Kmiecie (chłopi) uzyskiwali w trakcie lokacji po 1 łanie ziemi (30 morgów czyli ok. 17,8 ha) na wieczne użytkowanie. Taką ilość ziemi byli w stanie obrobić i z niej się utrzymać. Z niej płacili podatki (często dodatkowo daniny np. miód, ryby, drób) i dodatkowo musieli obrabiać ziemię właściciela. Ponadto mieli inne obciążenia np. dziesięcinę (do 1288 r. dla kościoła św. Jana, a później dla kolegiaty świętokrzyskiej we Wrocławiu). Zasadźca stawał się dziedzicznym sołtysem, mającym najczęściej 2 łany ziemi wolne od opłat na rzecz właściciela. Zapewne mógł założyć młyn i karczmę, także wolne od opłat. Na swojej ziemi mógł osadzić ludzi, którzy obrabiali jego ziemię. Jako urzędnik pobierał podatki na rzecz właściciela wsi i z jego ramienia sprawował władzę administracyjną i sądowniczą. Jako reprezentant chłopów występował w ich imieniu przed właścicielem i kierował gminą wiejską. W sprawach sądowniczych miał do pomocy ławników-kmieci i pobierał część opłat sądowych. To wolne sołectwo jeszcze było wymieniane w 1845 r. Sołtys i kmiecie tworzyli właściwą wieś |
 |
Zdjęcie satelitarne z Google Maps. Wyżej strzałką pokazano miejsce dawnego grodu, niżej dawna szkoła |
Prawo do stanowienia własnych herbów, flag, emblematów oraz insygniów i innych symboli mają jedynie jednostki samorządu terytorialnego, a takimi są w Polsce: województwa, powiaty i gminy. Sołectwa są organami pomocniczymi samorządu. W praktyce oznacza to, że Komisja Heraldyczna przy MSWiA nie opiniuje znaków sołectw. Czyli sołectwa nie muszą nikogo pytać o zgodę jaki chcą mieć herb (flagę itp.) i jak ma wyglądać. Ale powinien opierać się na zasadach heraldyki.
 |
 |
 |
|
Pokazałem kolorowy herb opracowany na podstawie godła z pieczęci i kolorów z herbu von Lieres. Przyjęto czerwone pole herbu, kolor kamienia z koloru belki, kolor heraldycznej róży na podstawie jednej z róż z belki. Jeleń stoi na zielonym |
|||
Majątek
Obok wsi znajdowała się ziemia właściciela, może do niego należały stawy rybne i młyny. Właścicielem majątku, znajdującego się obok wsi i przysiółków mógł być książę oleśnicki lub szlachcic, który kupił od niego ziemię lub uzyskał ją za jakieś zasługi. W kolejnych latach właściciele się zmieniają, następują podziały ziemi, sprzedaż części lub jej dokupowanie, powstają folwarki. W XVIII w. jest wymieniony w Boguszycach 1 folwark (Gut). Dla obrabiania ziemi i inwentarza na ziemi pańskiej zasiedla się dodatkowo rolników. Mogli to być tzw. zagrodnicy - posiadający zagrodę i ogród wielkości kilku-kilkunstu morgów. Także chałupnicy - posiadających tylko chałupę oraz komorników (parobków) - mieszkających w folwarkach pańskich. Z czasem do wsi przybywają rzemieślnicy - kowale, młynarze, browarnicy, gorzelnicy, wytwórcy oleju i inni.
Właściciele majątków
 |
 |
Boguszyce na mapie księstwa oleśnickiego Wielanda z 1736 r. w postaci ulicówki przy Potoku Boguszyckim.
Powyżej kolonia Damnig, Na dwóch stawch 1 młyn.
Poniżej wsi drugi młyn. Niżej kolonia Apoteckerey (zapewne własność aptekarza z Oleśnicy) przy Stawie Spalickim |
Boguszyce ma mapie z 1828 r. Wyżej widoczny staw Damnig i Stawy Boguszyckie. Nie pokazano młyna. Poniżej wsi młyn wodny, jeszcze niżej młyn wiatrowy (czerwony kolor). Poniżej kolonia Apoteckerey przy Stawie Spalickim |
 |
Wieś w 1828 r. Już widoczny folwark we wsi (kilkanaście zabudowań na prawo od kościoła). Przy dolnym stawie młyn wodny |
W 1828 r. przez kilka miesięcy przebywa w Oleśnicy i w pałacu w Brzezince porucznik baron Henryk von Moltke. Przyszły feldmarszałek tworzy mapę okolic miasta. Przedstawiony wyżej wycinek jest elementem z tzw. mapy Ur-Messtischblätter obejmującej Prusy i pochodzi z Oelser Heimatblatt.
Pierwszy folwark
Pierwszy folwark obejmował być może tereny pokazane na wycinku z mapy (1912 r.), leżące poniżej napisu Gut. W nim przed 1945 r. było 5 budynków i mieszkało w nich 28 mieszkańców, obsługujących folwark i pacujących na polach. Powyżej niego były ziemie należące do folwarku. Najpewniej folwark powstał na majątku rycerskim. W folwarku mieścił się schloss (pałac, budynek) właściciela folwarku.
 |
 |
Pokazano na mapie: 1 - kościól z cmentarzem. 2 - budynek zarządcy folwarku wraz z jego parkiem. Być może, że okresowo pełnił rolę szkoły |
Obecna sytuacja ze zdjęcia satelitarnego. Z lewej kościół. Z prawej budynek zarządcy - obecnie zabytek, zarośnięty park i resztki folwarku |
 |
 |
Dawny zamek (schloss) - faktycznie dwór właściciela folwarku. Z lewej z początku XX w. Z prawej - późniejsze zdjęcie |
|
Kościół
Kościół wzmiankowany w 1318 r. jako filialny z rektorem Konradem, jako parafialny w 1376 r. Protestancki od 1538 r. Dzwonnica uszkodzona od pioruna w 1673 r. Obecny kościół wzniesiony w latach 1712-14, staraniem Adama Brauera (Brauna) właściciela Boguszyc.
W 1841 wzmiankowany jest pastor Leehr. W 1848 r. do parafii należały Boguszyce z folwarkiem Randowhof i kolonią Damnig (848 dusz z tego 837 ew.), Sokołowice (619 dusz, z tego 598 ew.) i Nowica (90 dusz, z tego 85 ew.). Kościół odnawiany 1908 i 1911 r. (elewacje i wnętrze), 1930 r. naprawa dachu, 1962 r. gruntowny remont.
 |
 |
Plebania |
Kościół z cmentarzem |
Skany planów kościoła z 1935-1937 r. są w Instytutucie Herdera w Marburgu, które w większych wymiarach można zakupić. Podałem linki do nich, ale one często się zmieniają - dlatego usunąłem.
Poniżej kościół w 2011 r.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Szkoła
Wzmiankuje się w 1845 r. szkołę ewangelicką. Prawdopodobnie istniała ona wcześniej gdyż zgodnie z zarządzeniem księcia oleśnickiego Sylwiusza Nimroda z 1664 roku powinna być ustanowiona. Szkoły miały istnieć przy każdym kościele, ale nie wspomina się potem ani nauczyciela (był nim najczęściej organista lub pisarz gminny), ani budynku szkolnego, ani szkoły (jako instytucji).
Budynek szkoły ok. 1913 r.
Wieś i staw boguszycki na zdjęciach udostępnionych mi (dziękuję!) przez Janusza Godynia
 |
 |
Dawna szkoła, kościół i plebania |
Staw boguszycki i kąpielisko. |
Pałac został opisany w oddzielnej odsłonie
Budynki wiejskie
 |
 |
Nieco statystyki - Od połowy XIX w. podawano w statystykach rozdzielnie obszar gminny (wieś, gemeinde) i obszar dworski (folwark, majątek, dominium). Podział ten zachował się do 1928 r.
Mieszkańcy
1780 r. - 470 mieszkańców (21 kmieci, 42 zagrodników, 6 chałupników).
1837 r. - 699 mieszkańców (21 kmieci, 40 zagrodników 39 chałupników) z tego 10 katolików i 2 żydów.
1845 r. - 875 mieszkanców (37 katolików, 25 żydów).
1867 r. - 675 mieszkańców i 133 z majątku.
1871 r. - 679 mieszkańców ( 50 analfabetów) , z tego wieś – 618, kolonia Kawiarnia Nowa Apteka – 4, Damnig – 57. Dodatkowo w majątku było 132 mieszkańców, 12 analfabetów.
1885 r. - 665 mieszkańców, z tego mężczyźni 314, 640 ew., 25 kat. Dodatkowo w majątku było 115 mieszkańców, z tego mężczyźni 49, 106 ew., 9 kat.
1905 r. - 554 mieszkańców: 550 Niemców, 4. znających j. niemiecki i inny język. Z tego:
Damnig - 34 mieszkańców,
Młyn Hentschela - 9 mieszkańców,
Kawiarnia Nowa Apteka - 4 mieszkańców,
Dolny Młyn (Niedermühle) - 4 mieszkańców,
W majątkach Randowhof (Przysiółek Rzędów) i Damnig było 241 mieszkańców: 213 ev., 28 kat.,
1925 r. we wsi i majątku zamieszkiwało - 714 mieszkańców. W 1933 r. - 623, w 1939 r. – 703 osoby.
Zakłady przetwórstwa rolnego i rzemieślnicy.
1736-1780 – dwa młyny wodne.
1837 – 2 młyny wodne, młyn wiatrowy, gorzelnia, tłocznia oleju, 1 kowal.
1845 dodatkowo wymienia się 2 piwowarów (do 1809 r. mieszkańcy musieli piwo kupować w Oleśnicy). 10 rzemieślników, 14 drwali.
W 1912 r. we wsi było 2 karczmarzy, 3 malarzy pokojowych, 1 rzeźnik, 2 piekarzy, punkt bankowy, 2 pszczelarzy, 1 młyn wodny, kowal, krawiec, szewc, kołodziej, stolarz. W przysiólku Damnig miał swój warsztat cieśla.
Hodowla
W 1876 we wsi było 106 koni, 342 sztuk rogacizny, w majątku było 35 koni, 52 szt. rogacizny.
1905 r.
We wsi i majątku było: koni - 149, krów - 448, cielaki i woły - 253, owce - 409 (we wsi nie hodowano owiec), świnie - 386, kozy - 81, gęsi - 140, kaczki - 52, kury - 767, ule – 34 (tylko we wsi).
Sady
We wsi i w majątku: jabłonie 273, grusze 859, śliwy 493, wiśnie, czereśnie 127, jabłonie - 49, grusze - 91, śliwy - 30, wiśnie i czereśnie – 18.
Powierzchnia wsi i majątku
W 1885 r. powierzchnia wsi 736 ha. Z tego pół uprawnych 608 ha, łąk 76 ha, lasów 32 ha. Dodatkowo w majątku powierzchnia 747 ha. Z tego pół uprawnych 439 ha, łąk 107 ha, lasów 132 ha.
1892: Majątek Randowhof (Przysiółek Rzędów) i Damnig; 555,68 ha pola uprawne; 109,96 łąk; 9,32 ha pastwiska; 161,20 ha lasów; 4,76 ha ziemi leżącej odłogiem; 24,34 ha - stawy; sumarycznie 865,26 ha. Jak widać w ciągu 7 lat majątek powiększył się o ponad 100 ha.
W roku 1905: Powierzchnia wsi, przysiółków i folwarku wynosiła 1483 ha. Z tego: ziemi ornej 1089 ha, łąki 153, lasy 164 ha (głównie należące do majątku), 193 domów mieszkalnych, 55 gospodarstw.
Boguszyce w 1912 r. Pokazany folwark we wsi (Gut),
górny młyn (Hentschela) i dolny młyn. Kliknij, aby powiększyć.
Szukam zdjęć śladów obu młynów.
1926: Majątek z folwarkiem: 768,6 ha, 407,2 pola, 77,7 łąk, 187,3 ha drzew, 24 ha stawów, 4,5 ha park i ogród, 15 ha wiklin, 53,7 ha zajmował kompleks pałacu i zabudowań gospodarczych.
 |
|
Folwark Randowhof (Rzędów) w 1912 r. Pokazany pałac z parkiem, zabudowania folwarczne oraz stawy |
W XIX w. miejscowość "Aptekarska" (nazwa pochodzi od właścicela - aptekarza z Oleśnicy) dzieli się na starą i nową. Kawiarnia Nowa Apteka, znajdująca się przy drodze Oleśnica- Boguszyce staje się miejscem wypoczynkowym dla oleśniczan. Niekiedy jest ona uważana za część Spalic.
Nowa Apteka miejsce wędrówek i odpoczynku oleśniczan. Dla dzieci - karuzela.
Dla starszych potańcówki, koncerty, występy teatralne itp.
 |
 |
Przy Nowej Aptece znajduje się młyn, mający ciekawą historię, wartą odtworzenia |
Zimą w restauracji Nowej Apteki odbywały się wieczorki taneczne. Grała Kapela Jegrów.
7 styczeń 1883 r. gazeta Lokomotive an der Oder |
Nie tylko tańce odbywały się w tej sali. Gazeta
Lokomotive an der Oder 17 styczeń 1883 r.
Obecnie istnieją dwa sołectwa: Boguszyce i Osiedle Boguszyce (Rzędów). Ogólna ilość mieszkańców - 1460 (w 1990 r. - 1256 mieszkańców), powierzchnia wsi wynosi 1334 ha. 82 osoby prowadzą działalność gospodarczą. W odległości ok. 1 km na północ od wsi znajduje się zbiornik wodny (ok. 12 ha) przy którym funkcjonuje (?) Ośrodek Wypoczynkowy Relax. We wsi znajduje się Obszar natura 2000 - Dolina Oleśnicy i Boguszyckiego Potoku. W nim status ochronny posiadają m.in. Las Boguszycki, Mokradła Boguszyckie i pomnik przyrody - Dęby Boguszyckie. We wsi istnieje pomnik poświęcony II Armii Wojska Polskiego, której oddziały stacjonowały i maszerowały w 1945 r. przez wieś.
Z chęcią umieszczę na stronie skany historycznych zdjęć z Boguszyc oraz teksty wspomnień mieszkanców. Cenne mogą być dodatkowe i krytyczne uwagi mieszkańców do powyższego tekstu. Szukam tłumacza do odczytania kilkuzdaniowych informacji historycznych dotyczących wsi.
Zbieżne:
Palac w Boguszycach
Herby z pałacu w Boguszycach
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI
