Rozbudowa miasta. Pochodzenie nazwy

Drugi etap (koniec XIII wieku - początek XIV wieku) to poszerzenie obszaru miasta o kolejne pasma bloków zabudowy - zwłaszcza od strony zachodniej o tereny dawnej osady książęcej. Wybudowany pierścień obwałówań przerwany był bramami miejskimi: Wrocławską (potem Oławską) od południa, Trzebnicką (potem Wrocławską) od zachodu, Sycowską (potem Mariacką) od północy i Namysłowską (potem Wołową) od wschodu. W pobliżu miasta, za kościołem znalazł się gród książęcy - w XIII i XIV w. przebudowany na murowany zamek.


Schemat geometryczny planu miasta z 1255 r. Ten teoretyczny idealny plan szachownicy został zdeformowany istniejącymi odcinkami szlaków komunikacyjnych i istniejącą już zabudową (np. kościoła). Rys. Mirosław Przyłęcki
Hipotetyczny polokacyjny obszar miasta z uwzględnieniem
zastanych wcześniejszych elementów zabudowy i ulic.
Rys. Mirosław Przyłęcki

Miasto powiększone na przełomie XIII i XIV w. i sprzężone z zamkiem. Rys. Mirosław Przyłęcki

Końcowa faza formowania miasta średniowiecznego. Stan pod koniec XV w. Wyraźne czytelne włączenie kościoła p.w. św. Jerzego leżącego uprzednio poza fortyfikacjami miasta. Miasto i zamek stanowią bardzo umocniony zespół obronny. Relikty tego zespołu wraz z zamkiem, wieżą Bramy Trzebnickiej (zwaną obecnie Bramą Wrocławską) ratuszem i kościołami zachowały się dobrze do dziś. Rys. Mirosław Przyłęcki

W 1410 r. obszar miasta ulega powiększeniu o część dawnej wsi augustianów ze szpitalem św. Jerzego i kaplicą pod jego wezwaniem. Prawdopodobnie Rada Miejska wykupuje od augustianów ten teren (wzorem innych miast). Wreszcie całe miasto otoczone zostaje ceglanymi murami obronnymi. Bramy zaczęły strzec wysokie wieże (do dzisiaj zachowała się wieża Bramy Trzebnickiej zwana Wrocławską).

Pod koniec XV wieku zamieszkuje Oleśnicę 1000-1200 mieszkańców. W mieście jest murowany kościół parafialny, murowany ratusz (zbudowany ok. 1410 r.). Kościoły św. Jerzego i Bożego Ciała, klasztory Benedyktynów i Augustianów, szpitale i działają dwie szkoły niższego stopnia.

Powstała kolonia żydowska, wzniosła w połowie XV wieku własną świątynię - synagogę (po kilku przebudowach zachowana do dziś jako kościół Zbawiciela (Salvatora). Prawdopodobnie wokół synagogi istniała "dzielnica" żydowska wraz ze szkołą, rytualną rzeźnią itp. Dzielnica ta wzorem innych miast prawdopodobnie pozostaje pod ochroną księcia.

Zabudowa miasta jest nadal drewniana. Miasto utrzymuje typowy dla średniowiecza plan tzw. szachownicowy oparty na prostokątnej siatce ulic.

Nie wiemy ilu rzemieślników było wówczas w Oleśnicy i jakich "specjalności"- Na podstawie opisów z innych podobnych miast (np. Strzelina) można sądzić, że około 1370 r., mogło być w mieście w dużym przybliżeniu - 4 kamieniarzy, 4 kowali, 4 podkuwaczy koni, 1 miecznik, 1 nożownik, 1 ostrogarz, 2 tkacze lniani, 2 wełniani, 1 postrzygacz, 2 powroźników, 30 szewców, 1 łatacz obuwia, 1cholewkarz, 2 kuśnierze, 2 bednarze, 1 skrzyńkarz, 1 garncarz, 32 piekarzy, 34 rzeźników, 2 piwowarów, 6 krawców, 1 czapnik, 1 paśnik, 1 łaziebnik, 1 murarz, 1 cieśla i 1 olejarz. W związku z istnieniem w mieście zamku książęcego - mogło być więcej rzemieślników pracujących na rzecz dworu i rycerstwa.

W roku 1492 umiera bezpotomnie ostatni Piast oleśnicki - Konrad Biały (Młodszy). W historii miasta zaczyna się nowy okres - okres renesansu - wielkiej epoki rozpoczynającej się właśnie od 1492 r. i odkrycia Ameryki przez Kolumba.


Pochodzenie nazwy miasta
Miejscowość znajdowała się na terenach podmokłych - bagnistych. Rosło na nich dużo olszyn. Podobno od nich powstała nazwa miasta lub od nazwy rzeczki Oleśnicy, którą wcześniej nazywano Olszą. Już na początku XVIII w. Johannes Sinapius, który zajmował się historią Oleśnicy nazwę miasta wywodził właśnie od drzewa olszyny, chociaż również przypuszczał, że można ją wyprowadzać od samej rzeczki. Inne lub zbliżone poglądy na pochodzenie nazwy głosili historycy niemieccy. Na przestrzeni wieków nazwa miasta ulegała zmianom. Znane były nazwy zachowane w dokumentach - Olseniz (1230), Olesnic (1250), Olesnitz (1255), Olesnicz (1280), Olsniz (1288), Olsna (1366), Oelss (1420), Olse (1426), Olczenicz (1432), Alsnensis (1477), Olsna (1558), Olsen (1607), Oels (1742), Oelse. Zedler w swoim leksykonie (1732-1754 r.) podaje jeszcze Oelse, Oelszne, Olsenitz, Oelsnic, Ols, Olsen. Pisze też, że słowiańska nazwa brzmi Olesnyca. Należy pamiętać, że początkowo nazwy te były zapisywane w dokumentach po łacinie i z tych dokumentów jest najbardziej znana nazwa miasta. W rzeczywistości nazwa używana przez mieszkańców mogła odbiegać od podawanej.

O tym, że pamięć nazwy "Oleśnica" była długotrwała - świadczą książki wydawane w XIX w. w miejscowych oficynach - w języku polskim, w których podawano jako miejscowość wydania - Oles(ś)nica. Także w kontaktach pomiędzy Janem Podiebradem, jego synem (1535-1665) a stroną polską (Szydłowieccy i ich spadkobiercy) używano nazwę miasta - Olesnica. Także na polskich mapach umieszczano napis "Oels (Oleśnica)". Jeszcze ok. 1859 r. w oleśnickiej gazecie "Inteligentsblatt...." można było natrafić na dwujęzyczne (niemiecko-polskie) ogłoszenie reklamowe, w którym podano dwie nazwy miasta - Oels i Oleśnica.

rys. Zbigniew Podurgiel

Niekiedy podczas zbierania różnego rodzaju informacji następuje mylenie istniejących obecnie miejscowości niemieckich ze starymi nazwami Oleśnicy. Istnieją bowiem w Niemczech następujące miejscowości: Oelsa (pow. Freital), Oelsen (pow. Prima) i trzy miejscowości Oelsnitz.

Literatura:
Starzewska Maria. Oleśnica. Ossolineum. Wrocław. 1963
Przyłęcki M. Zanim powstało miasto. Panorama Oleśnicka. nr 26 z 1994.
Przyłęcki M. Powstaje miasto. Panorama Oleśnicka. nr 28 z 1994. Stąd pochodzą wyżej pokazane rysunki.
Herb i barwy miasta. Zapiski oleśnickie nr 1 1992.
Bogdanowski J. Architektura obronna w krajobrazie Polski. PWN W-wa. 1996
Pyzik. J.A. Kiedy powstało miasto. Panorama Oleśnicka 9/1995
Pudełko J. Zagadnienie wielkości powierzchni średniowiecznych miast Śląska. Ossolineum. Wrocław 1967

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
 Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
 Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI