Ostateczne rozpoznanie sarkofagów w krypcie Podiebradów w Bazylice Mniejszej w Oleśnicy

Marek Nienałtowski
Rozpoznano dwa sarkofagi dzieci Henryka Wacława księcia oleśnickiego na Bierutowie. Odkryto resztki sarkofagu pierwszej żony Karola II - Katarzyny. Pomocnym w tym były zdjęcia Tomasza Junika

Wstęp
Podczas prac przy konserwacji sgraffito na zamku oleśnickim poznalem bliżej konserwatora dzieł sztuki Tomasza Junika, współpracownika Wiesława Piechówki. Pan Tomasz porządkował kryptę w Bazylice Mniejszej po jej otwarciu i praktycznie był twórcą porządku ustawienia sarkofagów na stelażach. Podczas późniejszych wizyt w krypcie nie mogliśmy rozpoznać małych sarkofagów stojących w głębi na stelażach lub przylegających do ściany. W rozmowie z Panem Tomaszem powiedziałem, że wielka szkoda, że podczas układania sarkofagów nie robił im zdjęć. Okazało się, że zdjęcia były robione i po uzyskaniu zgody ks. Władysława Ozimka - otrzymałem je do wglądu. Pan Tomasz będąc także absolwentem Podyplomowego Studium Dokumentacji Zabytków - ze znawstwem i zaangażowaniem wykonał dokumentację prac, które realizował. W tym "dookólne" zdjęcia sarkofagów, przed ustawieniem ich na stelażach. Zrobił także zdjęcia blach, składanych na dnie krypty, pod sarkofagami, obecnie niedostępnych do fotografowania. Dzięki tym zdjęciom zaistniała możliwość rozpoznania dwóch ostatnich sarkofagów i stwierdzenia, że w krypcie także istniał sarkofag księżnej Katarzyny - żony Karola II.

Oba sarkofagi nie mają widocznych napisów i stąd ich rozpoznanie może być wykonane tylko w oparciu o zachowane częściowo herby i podobieństwo do innych sarkofagów.


Nierozpoznany mały (niemowlęcy) sarkofag przy ścianie	Nierozpoznany dziecięcy sarkofag, pierwszy z prawej

Sarkofag z lewego zdjęcia jest podobny w wykonaniu do sarkofagu Henryka Wacława, księcia na Bierutowie. Herby na tym sarkofagu są bardzo niewyraźne, ale każdy zajmujący się heraldyką genealogiczną Podiebradów, dostrzega widoczny na środku lewej strony pokrywy herb Mecklenburg-Schwerin (ten sam herb na innym sarkofagu ). To jednoznacznie wskazuje na sarkofag dziecka Karola II. Wobec tego w "nogach" powinien znajdować się herb macierzyński (matki) - Katarzyny - pierwszej żony, lub drugiej - Elżbiety Magdaleny? Ale pokazane poniżej zdjęcie (lepszy aparat i mocne światło) wykazuje duże podobieństwo herbu macierzyńskiego z sarkofagu do herbu Anny Urszuli, księżnej Bierutowskiej.

Z powyższego zdjęcia widać, że na herbie z sarkofagu w2. i szczególnie w trzecim polu widać lwy (chociaż w trzecim polu o innym zwrocie). W czwartym polu widoczna szachownica. W prawym klejnocie (od strony patrzącego) widać podobieństwo dwóch rogów myśliwskich. Czyli można sądzić z dużym prawdopodieństwem, że jest to sarkofag dziecka Henryka Wacława i Anny Urszuli. Problem budzi istnienie herbu meklemburgów zamiast herbu brzeskiego jako herbu babki ojczystej.


Herb "w nogach"sarkofagu	Herb Anny Urszuli von Reibnitz (mojego autorstwa) wykonany w oparciu o herbarz Siebmachera

Na sarkofagu z prawej, podobnym do sarkofagów Karola Fryderyka i jego żony Anny Zofii, na prawym boku znajduje się herb brandenburski, co oznacza, że babka macierzysta pochodzi z tego rodu.

Z tego można sądzić, że ten sarkofag także mieści dziecko Karola II. Bowiem matką żony Karola II była księżniczka z rodu Brandenburgów. Natomiast nie było możliwości sprawdzenia jaką postać miał herb macierzyński (matki).


	Herb babki macierzystej na rozpoznawanym sarkofagu

Właściwa identyfikacja obu sarkofagów stała się możliwa dzięki Tomaszowi Junikowi, który wykonał zdjęcie tego sarkofagu "od strony nóg", gdy była taka możliwość, czyli w trakcie umieszczania jego na stelażach.

Rozpoznawany sarkofag w trakcie umieszczania na stelażu.
Można wówczas było wykonać "dookólne" zdjęcia.
Fot. T. Junik

Wykonane wówczas zdjęcie wskazuje, bez wątpienia, na dobrze widoczny herb Anny Urszuli von Reibnitz. Czyli mamy herb matki dziecka spoczywającego w sarkofagu.


Herb macierzyński - Anny Urszuli von Reibnitz. Taki sam herb macierzyński był na poprzednio omawianym sarkofagu. Fot. T. Junik	I jednocześnie na lewym boku znajduje się herb babki ojczystej - Mecklenburgów. Fot. T. Junik

Czyli jest to sarkofag dziecka Henryka Wacława księcia oleśnickiego na Bierutowie i jego drugiej żony - Anny Urszuli von Reibnitz (poczytać można o ich miłości oraz o uzyskaniu tego herbu przez Annę Urszulę). Czyli także ich dziecko spoczywa we wcześniej omawianym sarkofagu, gdyż tamten herb macierzyński jest analogiczny.

Pozostaje problem herbów babek, które utrudniały identyfikację pochowanych. Okazało się, że na obu sarkofagach znajdowały się herby babek, ale ich ojca. Być może chodziło o podniesienie prestiżu rodziców - w tym przypadku żyjącej matki i stryja - księcia Karola Fryderyka - brata zmarłego Henryka Wacława, gdyż sarkofagi były swoistym długoletnim elementem promocji znaczenia rodu. A herby Brandenburgów i Mecklenburgów były bardziej znaczące niż brzeski i mało znanej szlachcianki - babki Anny Urszuli.

Znając wiek dzieci - można pierwszy z sarkofagów przypisać N.N. (pochowany bez imienia), pogrobowemu synowi księcia Henryka Wacława ziębicko-oleśnickiego na Bierutowie i jego drugiej żony Anny Urszuli von Reibnitz, księżnej bierutowskiej. Urodził się w 7 listopada 1639 r. na zamku książęcym w Bierutowie i nie dał znaku życia. Zwłoki tego książęcego pogrobowca pochowano obok ojca, tymczasowo spoczywającego w zakrystii kościoła parafialnego w Bierutowie. Szczątki ojca i jego pogrobowca przewieziono do Oleśnicy i tam 30 października 1641 r. uroczyście pochowano w krypcie kościoła zamkowego.

W drugim, większym sarkofagu (tym na stelażu) spoczywa Anna Elżbieta - pierworodne dziecko Henryka Wacława i Anny Urszuli. Urodziła się 6 lipca 1637 r. w Bierutowie. Księżniczka Anna Elżbieta jako cztero i półletnie dziecko zmarła 28 stycznia 1642 r. we Wrocławiu. Pochowana została 11 marca 1642 r. w krypcie książęcej w Oleśnicy. Tak więc rozpoznano ostatni z istniejących sarkofagów podiebradzkich. Tym samym zakończono identyfikację wszystkich istniejących fizycznie sarkofagów Podiebradów w tej krypcie.

Sarkofagi I żony Karola Karola II - Katarzyny Berka z Dube i Lipy oraz jej dzieci

Pierwsza żona Karola II
Pierwszą żoną księcia Karola II była Katarzyna Berka, z Dube i Lipy, dziedziczka dóbr Śternberk na Morawach, córka-jedynaczka Wacława Berka z Dube i Lipy, pana na Śternberku (jej herb rodowy pokazano z prawej - z herbarza Siebmachera), sędziego ziemskiego Moraw i zaślubionej w 1551 r. Magdaleny z Żerotina, córce Přemka I na Šumperku.

Katarzyna Berka z Dube i Lipy urodziła się 24 kwietnia 1553 r. w Śternberku. Po jej rękę, dziedziczkę znacznych dóbr, sięgnął 25 letni książę Karol II. Ich ślub odbył się 17 września 1570 r. w Śternberku na Morawach i zaraz potem pokładziny. Młoda książęca para rezydowała głównie w Śternberku. Tam przyszło na świat dwoje ich dzieci. Kiedy księżna Katarzyna zachorowała, dla lepszej opieki oddano ją do domu pana Bockwitza we Wrocławiu, przy wielkim rynku naprzeciw wagi (P. Oszczanowski dodał, że to był dom Rynek 7) i tam zmarła 31 marca 1583 r. 10 kwietnia w uroczystym pochodzie z udziałem Karola II, Henryka Wacława i Henryka III oraz wielu innych osobistości - zwłoki księżnej przewieziono z Wrocławia do Oleśnicy. Księżnę Katarzynę pochowano w krypcie kościoła zamkowego 24 kwietnia 1583 r. czyli w 30 rocznicę urodzin.

Córka Małgorzata Magdalena
Urodziła się 13 maja 1578 r. w Śternberku, na Morawach i zmarła tamże 14 maja 1578 r. Została pochowana w szternberskim klasztorze. Później (data nieznana) jej zwłoki przetransportowano do Oleśnicy i złożono w krypcie kościoła zamkowego.

Syn Henryk Wacław Starszy
Był pierworodnym synem i urodził się 27 sierpnia 1575 r. na zamku Sternberk. Uchodził za cudowne dziecko. W wieku 5 lat znał łacinę, niemiecki, włoski, czeski. 14 stycznia 1591 r. wraz z opiekunami wyruszył w "podróż kawalerską" po krajach Europy. Będąc w Rzymie Henryk Wacław zachorował i zmarł 10 października 1591 r. W Rzymie zwłoki zabalsamowano i 18 stycznia 1592 r. ruszono do Sternberka, gdzie 21 maja złożono zwłoki do cynowej trumny. Stąd 25 maja żałobny pochód ruszył do Oleśnicy i tutaj 29 maja 1592 r. z książęcym ceremoniałem nastąpił pogrzeb w krypcie kościoła zamkowego.

Do niedawana nie było wiadomo czy sarkofagi Katarzyny i jej dwójki dzieci znajdowały sie w tej krypcie. Odnalezienie medali ich rodziców na elementach sarkofagów wskazywałoby na istnienie sarkofagów dziecięcych. Nie było żadnych śladów sarkofagu ich matki. W rogu krypty stała zgniła trumna z zwłokami, jakoby kobiety w wieku ok. 30-35 lat (wstępna ocena dentystki). Można sądzić, że były to zwłoki Katarzyny Berki, bo nikogo innego w tej krypcie nie powinno być w wieku ok. 30 lat.

Obecnie dzięki zdjęciom Tomasza Junika wiemy, że sarkofag Katarzyny istniał i znajdował się także w tej krypcie. Okazało się to na podstawie zdjęcia blachy, na której był jakiś napis i zdjęcia herbu Katarzyny.

Nie wiedząc czy inskrypcja na blasze dotyczy matki, czy dzieci - wysłałem ją do dra P. Oszczanowskiego. Dostałem odpowiedź, że tekst dotyczy Katarzyny i zamieszczono w nim m.in. datę śmierci (różniącą się o 1 dzień od podawanej w literaturze) oraz godzinę śmierci. Całość napisu będzie analizowana w terminie późniejszym.

Niżej pokazałem schemat krypty z rozmieszczeniem poszczególnych sarkofagów, z zaznaczeniem także tych nieistniejących. Obok schematu podano w tabeli podstawowe informacje o pochowanych.


Inskrypcja, na której wymienia się m.in. imię Katarina i Sternberk. Fot. T. Junik	Herb Katarzyny Berka z Dube i Lipy. Fot. T. Junik

lp.	Ozna- czenie	Imię pochowanego	Relacja genealogiczna	Data urodzenia	Data śmierci	Data złożenia do krypty	Uwagi
1	A	KAROL II		15.IV.1545	28.I.1617	26.IV.1617
2	C	KATARZYNA	I ŻONA KAROLA II	24.IV.1553	31.III.1583*	24.IV.1583	Prawdopodobnie zachowały się zwłoki, przełożone w 2011 roku do zwykłej trumny. Zachowały się elementy sarkofagu w krypcie. Najstarszy pochówek.
3	B	ELŻBIETA MAGDALENA	II ŻONA KAROLA II	17.XI.1562	1.II.1630	9.IV.1630
4	n	HENRYK WACŁAW STARSZY	SYN KAROLA II i KATARZYNY	27.VIII.1575	10.X.1591	29.IV.1592	Brak sarkofagu. Oznaczenie symboliczne - o jego istnieniu prawdopodobnie świadczą odnalezione elementy.
5	p	MAŁGORZATA MAGDALENA	CÓRKA KAROLA II i KATARZYNY	13.IV.1578	14.IV.1578	1583?	Wg. S. Głogowskiego urodz./zmarła w maju. Brak sarkofagu. Oznaczenie symboliczne - o jego istnieniu prawdopodobnie świadczą odnalezione elementy.
6	H	JERZY	SYN KAROLA II i ELŻBIETY MAGDALENY	31.VIII.1587	14.XI.1587	30.XII.1587	Najstarszy sarkofag w krypcie
7	m	KAROL	- II -	8.I.1590	20.IV.1590	7.VI.1590	Brak sarkofagu. Oznaczenie symboliczne
8	D	HENRYK WACŁAW MŁODSZY	- II -	7.X.1592	21.VIII.1639	30.X.1641	Zmarł w Zbytowej, pochowany w Bierutowie 26.VIII.1639. Potem przeniesiony do krypty Podiebradów.
9	E	KAROL FRYDERYK	- II -	18.X.1593	31.V.1647	10.I.1653
10	F	ANNA ZOFIA	ŻONA KAROLA FRYDERYKA	3.II.1598	20.III.1641	29.X.1641
11	G	BARBARA MAŁGORZATA	CÓRKA KAROLA II i ELŻBIETY MAGDALENY	10.VIII.1595	21.XI.1562	10.XII.1653
12	I	JERZY JOACHIM	SYN KAROLA II i ELŻBIETY MAGDALENY	18.XI.1597	21.VII.1598	6.VIII.1598
13	K	ANNA ELŻBIETA	CÓRKA HENRYKA WACŁAWA MŁODSZEGO i ANNY URSZULI VON REIBNITZ	6.VII.1637	28.I.1642	11.III.1642	Zmarła we Wrocławiu.
14	J	N.N.	SYN HENRYKA WACŁAWA MŁODSZEGO i ANNY URSZULI VON REIBNITZ	7.XI.1639		30.X.1641	Pogrobowiec. Zmarł w Bierutowie.
WIRTEMBERGOWIE
		Dzieci Sylwiusza Nimroda i Marii Elżbiety Podiebrad pozostawione w krypcie Podiebradów.
15	w1	KUNEGUNDA JULIANNA	CÓRKA		21.03.1655	12.IV.1655	Zachowane 2 sarkofagi, bez możliwości odczytania imion pochowanych w nich.
16	w2	SYLWIUSZ III	SYN		8.V.1660	17.VI.1660
17	C (?)	ANNA ZOFIA	CÓRKA	29.VIII. 1648	13.IV.1661	26.X.1661	Może ona tam spoczywała?
18	w3	SYLWIUSZ FRYDERYK	SYN	21.02.1561	3.06.1697	10.06.1697 do krypty zastępczej. 15.05. 1703 r. do krypty Podiebradów	Chrystian Ulryk, jego brat, przeniósł go do krypty Podiebradów za pozostowienie księstwa oleśnickiego w tragicznym stanie finansowym.
							.